Polscy Socjaliści

Polscy Socjaliści – organizacja konspiracyjna PPS działająca w okresie 1941-1943.

Organizacja została powołana na zjeździe 1 września 1941 r. organizacji konspiracyjnych „Barykada Wolności”, „Gwardia” oraz luźnych grup lewicy z Łodzi i Lwowa. Na zjeździe wyłoniono Komitet Centralny w składzie - Adam Próchnik ps. Artur (przewodniczący), Stanisław Chudoba ps. Stefan (sekretarz), Edward Osóbka ps. Janusz (skarbnik), Leszek Raabe ps. Marek (wojsko), Henryk Wachowicz ps. Aleksander (sprawy organizacyjne), Piotr Gajewski ps. Piotruś (wydział zawodowy). Wyłoniono również Radę Polityczną w składzie: Zygmunt Szymanowski, Jan Cynarski-Krzesławski, Włodzimierz Kaczanowski, Stanisław Płoski, Wacław Schayer, Wincenty Markowski, Jadwiga Markowska, Jan Stefan Haneman. W przyjętej na Zjeździe „Deklaracji politycznej Polskich socjalistów” zapowiedziano, że Polscy Socjaliści będą dążyć do zjednoczenia ruchu socjalistycznego i porozumienia z ruchem ludowym oraz pracowniczym w celu utworzenia w przyszłości rządu ludowego. Polscy Socjaliści nie stanowili zatem odrębnej partii politycznej lecz uważali się za grupę PPS równorzędną z PPS-WRN. Pod patronatem przewodniczącego Rady Naczelnej PPS Zygmunta Żuławskiego toczono od 1941 r. rozmowy o połączeniu PS z PPS-WRN.

Organizacja popierała rząd gen. Sikorskiego, oraz jego politykę wobec ZSRR, nie zmieniając jednocześnie negatywnej oceny systemu komunistycznego.

Po ustąpieniu PPS-WRN z Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, na miejsce przeznaczone dla PPS, z inicjatywy Zygmunta Żuławskiego oraz Józefa Grudzińskiego ze Stronnictwa Ludowego, we wrześniu 1941 r. wszedł przedstawiciel Polskich Socjalistów Adam Próchnik (po jego śmierci w okresie czerwiec 1942 - marzec 1943) reprezentantem był Wincenty Markowski). W skład Kierownictwa Walki Cywilnej wszedł Leszek Raabe, zaś oddziały bojowe zaczęły współpracę ze strukturami ZWZ.

Działania zjednoczeniowe Polskich Socjalistów z PPS WRN zostały przerwane 22 maja 1942 r. w związku ze śmiercią Adama Próchnika. Po śmierci Adama Próchnika w maju 1942 r. kierownictwo organizacji objął usunięty wcześniej z PPS-WRN Henryk Wachowicz. W tym czasie. w lipcu 1942 r. wskutek wejścia do organizacji agenta Gestapo, doszło do licznych aresztowań (aresztowano m.in. Henryka Wachowicza, Tadeusza Korala, mjr. Malinowskiego „Witalis” z ZWZ, Wiktora Strzeleckiego „Karol Buka” kuriera rządu w Londynie). Spowodowało to paraliż organizacji. Dodatkowym elementem było wypuszczenie na wolność przez Gestapo Henryka Wachowicza. Wokół tego zwolnienia i roli Wachowicza istnieją kontrowersje, które spowodowały również spadek zaufania do organizacji.

Na czele Polskich Socjalistów stanął Wincenty Markowski, w redakcji „Robotnika” Stanisława Chudobę zastąpił Władysław Jakubowski. Spory wewnątrz organizacji pomiędzy zwolennikami jedności PPS oraz zwolennikami wyodrębnienia się osobnej partii politycznej doprowadziły do silnych podziałów.

W marcu 1943 r. część organizacji wraz z przewodniczącym oraz oddziałami wojskowymi (Socjalistyczna Organizacja Bojowa i młodzieżowymi (grupa „Płomienie”). weszła w skład PPS-WRN, zaś Wincenty Markowski ustąpił miejsce w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym Kazimierzowi Pużakowi.

Pozostali członkowie Polskich Socjalistów przekształcili organizację w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów.

Organizacja terenowa Polskich Socjalistów obejmowała: Warszawę, Warszawę-pomiejską, Łódź, Radom, Skarżysko, Końskie, Radomsko, Podlasie, Lubelskie, Zamojskie i zalążki w Krakowie.

Główne wydawnictwa: „Barykada Wolności” przekształcona w „Robotnika"(red. Stanisław Chudoba później Władysław Jakubowski), miesięcznik „Gwardia” (red. Leszek Raabe), „Na barykadzie”, „Zagadnienia” (red. Włodzimierz Kaczanowski), „Płomienie” (red. Karol Lipiński, Jan Strzelecki),

Siłą zbrojną były Formacje Bojowo-Milicyjne Polskich Socjalistów a następnie Socjalistyczna Organizacja Bojowa.

Bibliografia

• Czarnecki W. (pod red.), Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939-1945. Księga wspomnień, T. 2, Warszawa 1995, ISBN 83-85618-15-5.
• Dunin-Wąsowicz K., Polski ruch socjalistyczny 1939-1945, Instytut historii PAN, Warszawa 1993, ISBN 83-900846-6-X.
• Kaczmarek R., List w sprawie artykułu o Antonim Purtalu, „Przegląd Nauk Historycznych”, R.5, 2006, nr 2(10).
• Kaczmarek R., Zamach na Schultzego, Mówią Wieki, nr 2, 2008.
• Mulak J., Dlaczego?, Warszawa 2006.
• Pużak K., Wspomnienia 1939-1945, Gdańsk 1989.
• Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892 - 1948, Warszawa 1983, ISBN 83-05-11099-0.

Linki zewnętrzne

• Wojenne drogi polskich socjalistów.