Krzyżacy (powieść)

Krzyżacy

Okładka wydania z 1900 roku
Autor	Henryk Sienkiewicz
Typ utworu	Powieść historyczna
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Zabór rosyjski
Język	polski
Data wydania	1900

{{Książka infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki =

Krzyżacy – powieść historyczna Henryka Sienkiewicza, która ukazywała się w czasopiśmie „Tygodnik Ilustrowany” od lutego 1897 do lipca 1900 roku, a w postaci książkowej w roku 1900. Akcja utworu toczy się od 1399 (rok śmierci królowej Jadwigi) do 1410 (bitwa pod Grunwaldem).

W okresie publikacji powieść była protestem przeciwko germanizacji prowadzonej przez władze zaboru pruskiego. Sienkiewicz chciał, aby jego książka ukazywała Polskę w okresie świetności jej oręża.

Tłem historycznym ‘Krzyżaków’ jest fragment historii Polski przedstawiający konflikt jagiellońskiej Polski z zakonem krzyżackim. Przy pisaniu powieści autor korzystał z Kroniki Janka z Czarnkowa, Historii Jana Długosza, dzieł takich historyków jak Stanisław Smolka i Karol Szajnocha, niemieckich i francuskich opracowań historycznych, map, odpisów ksiąg itd. Na tle znaczących wydarzeń historycznych autor opisuje dzieje barwnych i wyrazistych postaci. Bohaterami powieści są: Jurand ze Spychowa i jego córka Danusia, a także polski rycerz Maćko i jego bratanek Zbyszko z Bogdańca. Tragiczna miłość Zbyszka i Danusi stanowi wątek melodramatyczny, a walka ze zdradzieckimi Krzyżakami miała podnosić ducha Polaków pod zaborami. Kulminacją powieści jest zwycięska bitwa pod Grunwaldem, przedstawiona jako tryumf oręża polsko-litewskiego. Przebieg bitwy Sienkiewicz odtworzył według Jana Długosza i pod wpływem obrazu Jana Matejki. Powieść opisuje wiele wydarzeń i postaci historycznych, choć nie wszystkie opisane są zgodnie z prawdą.

Książkowe wydanie powieści w roku 1900 uwieńczyło jubileusz dwudziestopięciolecia pracy pisarza. Krzyżacy ze względu na antyniemiecką wymowę byli pierwszą książką wydaną w Polsce po zakończeniu II wojny światowej; powieść została wydana w sierpniu 1945 roku. W 1960, w 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, powstał polski film w reżyserii Aleksandra Forda, pt. Krzyżacy oparty na powieści. Książka została przetłumaczona na 25 języków.

Kopia rękopisu pierwszej strony powieści

Bohaterowie

Główni bohaterowie

• Danusia Jurandówna
• Jagienka ze Zgorzelic
• Jurand ze Spychowa
• Maćko z Bogdańca
• Zbyszko z Bogdańca

Wybrane postacie historyczne

• Król Władysław Jagiełło
• Królowa Jadwiga Andegaweńska
• Książę Janusz Mazowiecki
• Księżna Anna Danuta
• Wielki książę Witold
• Wielki mistrz Ulrich von Jungingen
• Książę Siemowit IV
• Kuno von Lichtenstein
• Zawisza Czarny
• Powała z Taczewa
• Zyndram z Maszkowic
• Marcin z Wrocimowic
• Aleksandra Olgierdówna
• Jan z Aragonii

Postacie drugoplanowe

• Anula Sieciechówna – służka Jagienki, zakochał się w niej Hlawa.
• Cztan z Rogowa – zabiegał wraz z Wilkiem z Brzozowej o względy Jagienki ze Zgorzelic, córki Zycha; bił się o nią ze Zbyszkiem z Bogdańca w gospodzie w Krześni; później walczył w bitwie pod Grunwaldem.
• Wilk z Brzozowej – zabiegał wraz z Cztanem z Rogowa o względy Jagienki ze Zgorzelic, córki Zycha; bił się o nią ze Zbyszkiem z Bogdańca w gospodzie w Krześni, zginął na Śląsku walcząc pod grodem.
• Fulko de Lorche – rycerz z Lotaryngii. Był gościem zakonu krzyżackiego, krewnym książąt z Brabancji. Przyjaźnił się ze Zbyszkiem z Bogdańca, który uratował go przed turem. Ożenił się z Jagienką z Długolasu. W bitwie pod Grunwaldem walczył po stronie wojsk polsko-litewskich. W wersji filmowej postać tę zagrał Leon Niemczyk.
• Hlawa – pomocnik (giermek) Zbyszka z Bogdańca, z pochodzenia Czech.
• Sanderus – Niemiec, lubiący nieco fantazjować i użalać się nad sobą oszust sprzedający fałszywe relikwie i odpusty: całkowite, na 500, 300 lub 200 lat – jak również tańsze „aby i ubodzy ludzie mogli je nabywać i tym sposobem czyśćcowe męki sobie skracać”. W jego ofercie znajdowały się między innymi: kopytko z osiołka, na którym odbyła się ucieczka Świętej Rodziny do Egiptu; pióro ze skrzydeł archanioła Gabriela; olej, w którym poganie chcieli usmażyć świętego Jana; szczebel z drabiny, o której się śniło Jakubowi oraz łzy Marii Egipcjanki. Twierdził, że odwiedził Ziemię Świętą, Konstantynopol, Rzym, Francję, skąd powrócił na ziemie zakonu krzyżackiego oraz Mazowsze. Mówi po polsku, „gdyż się w Toruniu urodziłem, gdzie wszystek naród tak mówi. Później mieszkałem w Malborku, ale i tam to samo! Ba! nawet i bracia zakonni waszą mowę rozumieją.” Miłośnik wina, nie gardzący jednak kobylim mlekiem w sytuacjach, gdy brak było pod ręką szlachetniejszego trunku. Zbyszko z Bogdańca udzielił mu pomocy, gdy koń handlarza uciekł (według Sanderusa: został zjedzony przez wilki). Sanderus przez długi czas wędrował ze Zbyszkiem i pomógł mu w odzyskaniu Danusi.
• Tolima – członek świty Juranda ze Spychowa.
• Zych ze Zgorzelic – ojciec Jagienki, mąż zmarłej Małgochny, sąsiad Maćka i Zbyszka. Zajęty wojowaniem, rzadko przebywał w Zgorzelicach, pozostawiając córkę pod opieką ojca chrzestnego, opata Jaśka z Tulczy. Pragnął, by Jagienka wyszła za Zbyszka z Bogdańca. Posiadał dużą posiadłość Moczydoły, które zostawił w spadku Jagience, i Zgorzelice przeznaczone dla jej młodszych braci. Zginął z rąk rycerzy niemieckich ze Śląska w czasie napadu na dwór księcia oświęcimskiego, u którego przebywał w gościnie.
• Zygfryd de Löwe – kat Juranda.
• Rotgier – zakonnik krzyżacki; był ulubieńcem Zygfryda de Löwe, który traktował go jak swojego syna; uknuł wraz z Gotfrydem i Danveldem spisek celem porwania Danusi Jurandówny. Wyzwał Zbyszka z Bogdańca na „sąd Boży”, czyli pojedynek na śmierć i życie, w którym został pokonany. Jego ciało przewieziono następnie na zamek w Szczytnie.
• Skirwoiłło – wódz Żmudzinów.

Linki zewnętrzne

• Krzyżacy w serwisie Wolne Lektury