Jezioro łabędzie

Jezioro łabędzie, Teatr Aleksandryjski w Sankt Petersburgu

Jezioro łabędzie (ros. Лебединое oзеро) – balet klasyczny w czterech aktach.

• libretto: Władimir Biegiczew i Wasilij Gelcer
• muzyka: Piotr Czajkowski
• choreografia: Marius Petipa i Lew Iwanow
• scenografia: Iwan Andriejew, Michaił Boczarow i Heinrich Levgot

Prapremiera Jeziora łabędziego miała miejsce w Teatrze Bolszoj w Moskwie 4 marca [20 lutego st.st] 1877. Polska premiera odbyła się 30 grudnia 1900 w Teatrze Wielkim w Warszawie.

Postacie

• Benno – przyjaciel księcia Zygfryda
• książę Zygfryd
• księżna, matka Zygfryda
• nadworny błazen
• Odetta – dziewczyna zaklęta w królową (lub księżniczkę) łabędzi
• Odylia – córka Rotbarta
• przyjaciele księcia, dziewczęta zaklęte w łabędzie, goście na dworze książęcym, sześć młodych panien, młodzież wiejska.
• Rotbart – przyjaciel czarnoksiężnik
• Wolfgang – opiekun księcia Zygfryda

Akt I

Dworska biblioteka. Książę wraz z rówieśnikami ze szkoły wojskowej i z przyjacielem Bennem oczekuje na przybycie matki. Z okazji pełnoletności syna panująca księżna wręcza mu rodowy medalion. Oznajmia też Zygfrydowi, że nazajutrz podczas balu powinien wybrać przyszłą żonę spośród zaproszonych księżniczek. Zygfryd zgadza się w pośpiechu, bowiem przyjaciele wraz z okolicznymi wieśniakami przygotowują dla niego wesołą zabawę w dworskim parku. Wszyscy tańczą, panuje beztroska atmosfera. Także generał, nauczyciel księcia i innych kadetów, ulega ogólnemu nastrojowi zapominając o tym, że księżna nakazała mu troszczyć się o syna. Wraz z zapadającym zmierzchem pojawia się Zły Duch. Zwabia on księcia nad jezioro, gdzie przyjmuje postać nocnego ptaka – puchacza. Tutaj dokona się los Zygfryda.

Akt II

Nad brzegiem jeziora książę spotyka dziewczynę-łabędzia i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. To Odetta zaklęta w łabędzia przez czarnoksiężnika. Jeśli ktoś poprzysięgnie jej prawdziwą miłość, wówczas zgubne czary stracą swoją moc i zarówno ona, jak i towarzyszące jej dziewczęta-łabędzie wrócą na zawsze do ludzkiej postaci. Oczarowany urodą Odetty, książę przysięga jej wieczną miłość.

Akt III

Trwa bal wydany przez księżną-matkę. Przybywają zaproszeni goście, a wśród nich księżniczki: węgierska, neapolitańska, hiszpańska, rosyjska i polska. Wreszcie pojawia się spóźniony Zygfryd. Jest nadal pod wrażeniem spotkania z Odettą i księżniczki nie robią na nim większego wrażenia. Nagle rozlegają się fanfary obwieszczając przybycie nieoczekiwanych gości. To czarnoksiężnik Rotbart z córką Odylią, łudząco podobną do Odetty. Pod wpływem czarów Zygfryd przysięga miłość Odylii, skazując w ten sposób Odettę na wieczne cierpienie. Gdy uświadamia sobie okrutną ironię losu, pełen niezmiennej miłości do Odetty, biegnie nad jezioro.

Akt IV

Nocą nad brzegiem jeziora Zły Duch pod postacią puchacza chełpi się swym zwycięstwem nad dobrem. Dziewczęta-łabędzie oczekują na Odettę, która pojawia się załamana, przygotowana na najgorsze. Zły Duch wie, że dziewczęta czerpią siłę ze swych ludzkich postaci. Próbuje więc zebrać je razem, aby ponownie zamienić w ptaki. W tym momencie nadbiega Zygfryd i ku swemu przerażeniu odnajduje Odettę na wpół żywą. Słowami miłości i skruchy przywraca ją do życia. Wszystkimi siłami próbują oboje przeciwstawić się złemu losowi. Odetta czuje, że tylko śmierć może ich połączyć. Rzuca się ze skały, a książę podąża za nią. Wzburzone śmiercią Odetty i Zygfryda dziewczęta-łabędzie topią swego prześladowcę i wznoszą się ku niebu śladem Odetty i Zygfryda. Noc rządzi się jednak swoimi prawami i znów pojawia się Zły Duch łaknący nowej ofiary.

Wykorzystanie

Odsłuchaj

Nr 10

London Philharmonic Orchestra pod batutą Johna Barbirolli, 1933 r.

Nr 13. Danses des cygnes IV

London Philharmonic Orchestra pod batutą Johna Barbirolli, 1933 r.

Problem z odtwarzaniem tych plików? Zobacz strony pomocy.

Fragmenty Jeziora łabędziego można usłyszeć w filmach Jak być kochaną, Billy Elliot, Princess Tutu, Czacha dymi, Ludzie Boga, Scoop – Gorący temat, Pożegnalny walc, Nigdy nie mów żegnaj, Anna Karenina oraz w filmach z serii Harry Potter. Elektroniczną wersję fragmentu Jeziora łabędziego wykorzystano w serii gier logicznych Lemmings. Fragment Jeziora łabędziego można też usłyszeć na końcu piosenki Depuis Le Dèbut z płyty Love Lust Faith + Dreams zespołu Thirty Seconds To Mars.

Emisja sztuki w radzieckiej telewizji państwowej wczesnym rankiem 19 sierpnia 1991 r. poprzedziła komunikat o wprowadzeniu w ZSRR stanu wyjątkowego i przejęcia władzy w państwie przez samozwańczy komitet (Pucz Janajewa). Emisje tego baletu towarzyszyły już wcześniej zmianie władzy w ZSRR.

Jezioro łabędzie jest jednym z motywów fabuły filmu Darrena Aronofsky’ego Czarny łabędź. W 1994 na podstawie baletu powstał amerykański film animowany Księżniczka łabędzi (The Swan Princess).

Muzyka z Jeziora łabędziego jest często wykorzystywana jako tło podczas występów w dyscyplinach artystycznych, takich jak na przykład łyżwiarstwo figurowe, czy gimnastyka artystyczna.