Baron

Najpowszechniejszy typ korony baronowskiej

Francuska korona baronowska

Dawna korona freiherra

Korona barona Inflant, Szwecji, Finlandii

Korona barona Hiszpanii i Portugalii

Baron – tytuł szlachecki; kobieta nosząca tytuł barona to baronessa, żona barona to baronessa lub baronowa.

Tytuł barona jest najniższym tytułem arystokratycznym. W Niemczech pierwotnie znany jako freiherr (niem. wolny pan), tytuł feudalny, później także nadawano tytuł arystokratyczny barona, przy czym każdy freiherr był baronem, ale nie każdy niemiecki baron był freiherrem. W Anglii początkowo tożsamy z tytułem lorda, oznaczał pana feudalnego zasiadającego w radzie królewskiej. Słowo wywodzi się od hiszpańskiego słowa barón, pochodzącego z kolei od frankońskiego baro oznaczającego „wojownik, wolny człowiek”.

Używany we wszystkich monarchiach europejskich, wprowadzony także w ramach europeizacji w okresie Meiji w cesarstwie japońskim. Przyjęty również do tytułów nadawanych w cesarstwie francuskim przez Napoleona I.

Tytułu barona nie należy mylić z podobnie brzmiącym brytyjskim tytułem baroneta, który nie jest tytułem arystokratycznym, ale dziedzicznym tytułem niższej szlachty.

Korona rangowa przysługująca baronom jest najczęściej ozdobiona siedmioma perłami (pałkami), niekiedy ma inne formy, np. we Francji i Włoszech ma formę obręczy oplecionej sznurem pereł.

Baron to tytuł uważany powszechnie za niższy od tytułu hrabiego, a wyższy od tytułu szlachcica. Herby baronów różnią się od innych tym, że korona ich przyozdabiana jest zazwyczaj siedmioma pałkami (korona szlachecka jest o pięciu, hrabiowska o dziewięciu pałkach, a herby książęce przyozdabiane są mitrą). W Polsce tytuł ten zgoła nie był znany; baronami nazywano zaś pierwotnie wyższych urzędników. W przypisywanych Długoszowi „Clenodiach” baronami nazwano najstarsze polskie rody szlacheckie. Na Śląsku wolni panowie (freiherr, liber baro) to szlachta podlegająca bezpośrednio królowi Czech, z pominięciem zależności wobec miejscowych książąt piastowskich.

Wedle dominującej zachodnioeuropejskiej systematyki tytuły szlacheckie można uporządkować w kolejności starszeństwa następująco:

• diuk
• markiz (margrabia)
• hrabia
• wicehrabia
• baron
• baronet
• kawaler (chevalier)
• zwykła szlachta (niem. Edelleute, Edle, ang. gentry)

Lokalnie w niektórych krajach wyróżnia się rozliczne tytuły pośrednie np. diuk (niższy od księcia, gdyż tytuł księcia (princeps) przysługuje w niektórych krajach tylko książętom krwi – Hiszpania) lub hrabiów dostojnych (Magnus Comes – graf ilustrissime – Niemcy).

Gdy w Niemczech w 1919 r. zniesiono tytuły arystokratyczne, stały się one częścią nazwiska rodowego i tak zamiast „Freiherr Werner von Braun” urzędowo stosuje się „Werner Freiherr von Braun” (Werner baron von Braun) czy też zamiast „Graf Anton von Magnis” pisze się „Anton Graf von Magnis” (Antoni hrabia Magnis). W Austrii tytuły zniesiono zupełnie i nawet arcyksiążę Otto von Habsburg funkcjonuje jako Otto Habsburg-Lothringen (nawet używanie „von” jako tytułu szlacheckiego jest zakazane przez austriacką konstytucję).

W Polsce

Używany w Polsce Piastów, ale nie jako tytuł feudalny, lecz kurtuazyjne zbiorowe określenie rady królewskiej bądź kolektywnie o szlachcie trzymającej ziemię na prawie rycerskim bezpośrednio od monarchy (wojewodów, starostów, kasztelanów, podkomorzych i wyższych urzędników sądowych, którzy króla reprezentowali w sprawach sądowych).

Świętosław z Wojcieszyna, tłumacząc 1449 r. Statut Wiślicki, stale nazywa barona rycerzem, a Maciej z Różana, tłumacząc Statuty Mazowieckie 1450 r., nazywa baronów czestnikami. Pisarze polscy, piszący po łacinie w wieku XV, używają słów barones lub dignitarii, a z początkiem wieku XVI pojawia się i upowszechnia z czasem wyraz dostojniki.

W okresie rozbiorów nadawany powszechnie we wszystkich zaborach. Do otrzymania tytułu barona miała prawo szlachta mogąca udowodnić pochodzenie od osób piastujących urzędy ziemskie czy powiatowe.

W Polsce konstytucja marcowa z 1921 w art. 96 zniosła tytuły arystokratyczne.

Zobacz też

• lista polskich rodów baronowskich