Komunikacja interpersonalna

Komunikacja interpersonalna wchodzi w zakres szeroko pojmowanej komunikacji społecznej (ang. Human communication). Jest to wymiana komunikatów (językowych i niejęzykowych) między dwoma osobami w celu wzajemnego przekazania myśli uczuć, postaw, itp. - inaczej rozmowa lub komunikowanie się. Składa się ona z szeregu aktów mowy. Mowa jest procesem, w trakcie którego mówiący przekazuje słuchaczowi określony komunikat. Przy czym konstruowanie tego komunikatu nazywamy mówieniem a jego odbiór rozumieniem. Inaczej rzecz ujmując, jest to komunikowanie, gdyż nadawca przekazuje określoną wiadomość odbiorcy, a on przyjmuje to do wiadomości. Najczęściej mamy do czynienia z komunikowaniem się, gdy mówiący (nadawca) i słuchacz (odbiorca) zamieniają się rolami.

Każdy komunikat składa się z zarówno elementów językowych (tekst słowny), jak i niejęzykowych (gest, mimika, itp.). One bowiem nadają ostateczne znaczenie wypowiadanym słowom. Na przykład wypowiedź: „Dawno nie widziałem cię z kimś takim”, może znaczyć, że nie powinniśmy raczej spotykać się z tego typu osobnikami. Może też wyrażać uznanie naszego rozmówcy, że udało nam się zwrócić na siebie uwagę aż tak atrakcyjnej osoby. Wszystko zależy od tonu wypowiedzi, miny mówiącego, ruchów głowy i oczywiście sytuacji, w której to stwierdzenie zostało wypowiedziane. Warunkiem udanej komunikacji jest dążenie do wspólnego zrozumienia się, co trafnie oddaje polskie określenie porozumiewanie się. Wszak można się komunikować z komputerem, jednak jedynie z człowiekiem możemy nawiązać nić wzajemnego porozumienia (Kaczmarek, 2009).

Wyróżnić można trzy rodzaje językowego komunikowania się: słowne (werbalne), pisemne i sygnalizacyjne. Zaliczamy je wszystkie do komunikacji językowej, gdyż zarówno podczas mówienia, jak i pisania lub sygnalizowania (palcówką, brajlem lub alfabetem Morse’a) powstające w ich toku teksty tworzone są z wykorzystaniem symboli i reguł językowych. Dlatego też konieczne jest, aby odbiorca również znał język, według którego zostały zakodowane owe teksty. Wszystkie wymienione wyżej sposoby komunikacji pozostają językowymi, odmienny jest tylko kanał, czyli droga, przesyłania informacji i w konsekwencji substancja (nośnik) danego komunikatu (de Saussire). Wypowiedzi słowne mają bowiem substancję foniczną, teksty pisane - graficzną. Teksty sygnalizowane mogą mieć substancję akustyczną, optyczną lub termodynamiczną Inaczej rzecz ujmując przesyłane wówczas komunikaty mają odmienną substancję (akustyczną lub optyczną) w zależności od kanału, jakim przesyłana jest dana informacja. W przypadku mowy jest to kanał artykulacyjno-słuchowy, przy porozumiewaniu się przy pomocy pisma mamy do czynienia z kanałem graficzno-wzrokowym, zaś podczas sygnalizowania używamy kanału sygnalizacyjno-wzrokowego, sygnalizacyjno-słuchowego lub sygnalizacyjno-czuciowego w zależności od tego, w jaki sposób odbierane są nadawane sygnały(L. Kaczmarek, 1988). Słowne porozumiewanie się, czyli mowa, jest podstawowym, najbogatszym sposobem komunikowania się. Dla przekazywania określonych treści wykorzystuje się tu dodatkowo intonację, rytm, ton, mimikę, gest, itp. W piśmie nie ma możliwości wykorzystania tego bogactwa środków, a znaki interpunkcyjne odzwierciedlają w bardzo uproszczony sposób prozodykę wypowiedzi słownych. Dysponujemy bowiem jedynie kropką, znakiem zapytania, wykrzyknikiem, czy wielokropkiem.

Angielski językoznawca Lyons (1984) stwierdza, że „użycie terminów komunikacja słowna i zachowanie słowne w odniesieniu do zachowania językowego jest - przynajmniej potencjalnie - mylące” (s. 60). Na wypowiedź językową bowiem składają się nie tylko słowa, lecz także łączące je reguły gramatyczne. Jeżeli nadawca, z różnych względów, nie potrafi zbudować swych wypowiedzi zgodnie z obowiązującymi w danym języku regułami, stają się one często niezrozumiałe dla otoczenia. Doświadczył tego każdy, kto znalazł się za granicą nie znając wystarczająco języka danego kraju. Dlatego też język definiuje się z reguły jako kod czyli system, gdyż każdy kod składa się ze znaków (symboli) i łączących je reguł.

W przypadku komunikacji interpersonalne wyróżnić można trzy rodzaje kodów: językowy, parajęzykowy i pozajęzykowy. Z tym że kod parajęzykowy i pozajęzykowy jest często opisywany łącznie jako niejęzykowy sposób porozumiewania się. W obrębie każdego z tych trzech podstawowych kodów wyodrębnić można kody składowe, czyli podsystemy.

W obrębie kodu językowego wyróżniamy kod: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, syntaktyczny i stylistyczny. Kod fonologiczny obejmuje modele głosek, czyli tzw. fonemy. Modele te zawierają reguły tworzenia poszczególnych dźwięków mowy, a przede wszystkim umożliwiają ich różnicowanie (tzw. cechy dystynktywne). Kod morfologiczny zawiera reguły dotyczące tworzenia z fonemów większych znaczących całości. Kod leksykalny to przede wszystkim zbiór wyrazów występujących w danym języku. Kod syntaktyczny z kolei umożliwia łączenie wyrazów w większe całości (frazy i zdania). Reguły te znaleźć można w każdym podręczniku gramatycznym. Kod stylistyczny pozwala budować dłuższe teksty dzięki znajomości reguł łączenia zdań w dłuższe całości.

Kod parajęzykowy obejmuje tzw. składniki suprasegmentalne (niepodzielne), tworzące zarówno prozodyczne jak i paraprozodyczne, występują jedynie podczas mówienia i modyfikują znaczenie danego komunikatu słownego. Stąd użycie określonej intonacji powoduje, iż ta sama wypowiedź oznacza pytanie lub negację. Ponieważ składniki te stosowanie zgodnie z określonymi regułami można mówić odpowiednio o subkodzie prozodycznymi i paraprozodycznym.

Kod pozajęzykowy dotykowy i wzrokowy wiążą się w większym stopniu z odbiorem znaków przekazywanych przez nadawcę. jest najmniej zbadany, stąd niektórzy autorzy twierdzą, że nie obejmują one ściśle określonych reguł (Dobek-Ostrowska, ). Reguły takie jednak występują, lecz nie zostały opisane. Wyróżnić tu można następujące subkody: mimiczny, gestowy, dotykowy, wzrokowy, aparycyjny, proksemiczny i temporalny. Kody mimiczny i gestowy związane są z ekspresją ruchową; dotykowy i wzrokowy wiążą się w większym stopniu z odbiorem. wypowiedzi; Kod aparycyjny określa sposób ubrania się stosownie do okreśłonej sytuacji, jak również cechy danej osoby.Kod proksemiczny określa, jakie odległości i sposób ustawienia względem siebie uczestników interakcji są dopuszczalne lub też oczekiwane. Z kolei kod temporalny określa dopuszczalny czas trwania spojrzenia, uścisku dłoni, dopuszczalnego opóźnienia lub czasu trwania spotkania.

Odpowiednie stosowanie tych kodów jest w znacznym stopniu uwarunkowane czynnikami natury kulturowej, społecznej i personalnej. Dlatego konieczne jest uwzględnienie tych trzech aspektów. Aspekt kulturowy warunkuje sposoby komunikowania się w różnych kulturach, społeczny odzwierciedla różnice zachodzące w obrębie danego społeczeństwa. Dotyczy to na przykład żargonu określonej grupy (np. gwara studencka), lub też dopuszczalnych różnic w ekspresywności niejęzykowej kobiet i mężczyzn (por. Kaczmarek 2009).

To początek, będę edytował artykuł dalej.                                                                   

Bariery komunikacyjne

Czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym):

• utrudnienia percepcyjne
• wybiórczość uwagi
• brak umiejętności decentracji (przyjęcie perspektywy rozmówcy)
• różnice kulturowe
• stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)
• samopoczucie
• komunikacja równoległa (rozmówcy prowadzą równocześnie dwa wątki rozmowy, nie słuchając siebie nawzajem).

Bariery utrudniające słuchanie

Do barier komunikacyjnych zaliczyć można:

1. filtrowanie – słuchamy wybiórczo, filtrujemy informacje

2. porównywanie – oceniamy czy porównujemy siebie z rozmówcą

3. skojarzenia – treść wypowiedzi rozmówcy wywołuje skojarzenie, w które się zagłębiamy

4. przygotowywanie odpowiedzi – myślimy, co za chwilę odpowiedzieć, choć staramy się wyglądać na zainteresowanych

5. domyślanie się – usiłujemy zgadnąć, co rozmówca ma "naprawdę" na myśli

6. osądzanie – w trakcie rozmowy osądzamy i reagujemy schematycznie

7. utożsamienie się – cokolwiek mówi rozmówca, odnosimy do własnego życia i osądzamy w kontekście własnych doświadczeń

8. udzielanie rad – słuchamy tylko początku, szukając rady dla rozmówcy

9. sprzeciwianie się

a. gaszenie – wygłaszamy sarkastyczne uwagi, które zniechęcają rozmówcę do kontynuowania rozmowy

b. dyskontowanie – słyszymy komplement i wyliczamy wszystko co może obniżyć jego wartość

10. przekonanie o swojej racji – podnosimy głos, atakujemy, by obronić własne stanowisko; przejawia się w tym niezdolność do przyjmowania krytyki, i brak zgody na inny punkt widzenia

11. zmiana toru – obracamy wypowiedź rozmówcy w żart lub zmieniamy temat

12. zjednywanie – słuchamy na tyle by nie zgubić wątku, ale tak naprawdę w ogóle się nie angażujemy.

Zakłócenia komunikacji w rodzinie

Komunikacja z bliskimi – gdy zależy nam na relacji nie zawsze możemy bezpośrednio wyrażać myśli, uczucia i potrzeby.

Stosujemy:

1. zaprzeczanie

Przykład: Nie obchodzi mnie to. Kto się złości? Ja?

2. usunięcie – usuwamy część komunikatu

Przykład: Nigdy tego nie naprawię! zamiast: Męczę się z tym bardzo, potrzebuję Twojej pomocy. Przytulisz mnie i zrobisz mi kawę??.

3. ekspresję zastępczą

4. niespójne komunikaty – różnica w komunikacie werbalnym, niewerbalnym i tym, co rzeczywiście mamy do powiedzenia

Cztery kroki skutecznego słuchania

1. aktywne słuchanie

• parafrazowanie (definiowanie) swoimi słowami tego, co druga osoba do nas mówi
• precyzowanie przez zadawanie pytań
• informacja zwrotna – dzielenie się odczuciami i doświadczeniami bez osądzania (natychmiast, szczerze i wspierająco) Dobek-Ostrowska, B. (1999). Podstawy komunikowania społecznego. Wrocław: Wydawnictwo Astrum.

2. słuchanie empatyczne – słuchanie z nastawieniem na zrozumienie emocji rozmówcy

3. słuchanie otwarte – nie ocenia się rozmówcy, by osądy nie zasłaniały nam naszego rozmówcy

4. słuchanie świadome – zwracanie uwagi na integrację słów i emocji

Przypisy

Kaczmarek B.L.J. (2009) Misterne gry w komunikację. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Dobek-Ostrowska, B. (1999). Podstawy komunikowania społecznego. Wrocław: Wydawnictwo Astrum.

Kaczmarek, B. L. J. (1998a). Mózg, język, zachowanie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Kaczmarek, L. (1988). Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Kaczmarek, L., Skubalanka, T., Grabias, S. (1994). Słownik gwary studenckiej. Lublin: UMCS.

Lyons, J. (1984). Semantyka I. Warszawa: PWN.