Związek Jaszczurczy (XIV wiek): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
poprawa przek., WP:SK, ort., drobne redakcyjne
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
m Poprawiam linki wewnętrzne i wykonuje drobne zmiany typograficzne i techniczne.
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Ryńsk, cis pospolity.jpg|mały|250px|[[Ryńsk]], cis pospolity. Według legendy posadzony na pamiątkę założenia Związku Jaszczurczego]]
[[Plik:Ryńsk, cis pospolity.jpg|mały|250px|[[Ryńsk]], cis pospolity. Według legendy posadzony na pamiątkę założenia Związku Jaszczurczego]]
'''Związek Jaszczurczy''' , '''Towarzystwo Jaszczurcze''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''Eidechsenbund'', [[Łacina|łac.]] „Societas Lacertarum”) – organizacja szlachty z [[ziemia chełmińska|ziemi chełmińskiej]] założona 24 lutego 1397 w [[Radzyń Chełmiński|Radzyniu Chełmińskim]] jako bractwo rycerskie, które miało bronić członków przed wszelkim bezprawiem z wyłączeniem władzy zwierzchniej i osoby wielkiego mistrza. Rozpowszechniona w starszej historiografii opinia, jakoby Towarzystwo Jaszczurcze od początku swojego istnienia stawiało sobie za tajny cel oderwanie ziemi chełmińskiej i przyłączenie jej do Polski, nie znajduje potwierdzenia w źródłach, zaś do czasów [[Wielka wojna z zakonem krzyżackim|wielkiej wojny]] brakuje przykładów opozycyjnej działalności zrzeszonego w nim rycerstwa<ref>Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248</ref>.
'''Związek Jaszczurczy''' , '''Towarzystwo Jaszczurcze''' ([[Język niemiecki|niem.]] ''Eidechsenbund'', [[Łacina|łac.]] „Societas Lacertarum”) – organizacja szlachty z [[ziemia chełmińska|ziemi chełmińskiej]] założona 24 lutego 1397 w [[Radzyń Chełmiński|Radzyniu Chełmińskim]] jako bractwo rycerskie, które miało bronić członków przed wszelkim bezprawiem z wyłączeniem władzy zwierzchniej i osoby wielkiego mistrza. Rozpowszechniona w starszej historiografii opinia, jakoby Towarzystwo Jaszczurcze od początku swojego istnienia stawiało sobie za tajny cel oderwanie ziemi chełmińskiej i przyłączenie jej do Polski, nie znajduje potwierdzenia w źródłach, zaś do czasów [[Wielka wojna z zakonem krzyżackim|wielkiej wojny]] brakuje przykładów opozycyjnej działalności zrzeszonego w nim rycerstwa<ref>Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku”, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248</ref>.


== Historia ==
== Historia ==
Założycielami byli [[Mikołaj z Ryńska]], jego brat [[Jan z Pułkowa]] oraz ich bracia cioteczni [[Fryderyk z Kitnowa]] i [[Mikołaj z Kitnowa]]<ref>{{Cytuj | url=http://www.turystyka.torun.pl/art/422/towarzystwo-jaszczurcze.html | tytuł=Towarzystwo Jaszczurcze - Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu | opublikowany=www.turystyka.torun.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-28}}</ref><ref>{{Cytuj | url=http://historia-wyzynaelblaska.pl/towarzystwo-jaszczurcze.html | tytuł=Towarzystwo Jaszczurcze - Historia Wysoczyzny Elbląskiej<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=historia-wyzynaelblaska.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-28}}</ref>. Po śmierci Mikołaja z Kitnowa jego miejsce od 1408 r. zajmował Otton z Konojad<ref>Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248</ref>.
Założycielami byli [[Mikołaj z Ryńska]], jego brat [[Jan z Pułkowa]] oraz ich bracia cioteczni [[Fryderyk z Kitnowa]] i [[Mikołaj z Kitnowa]]<ref>{{Cytuj | url=http://www.turystyka.torun.pl/art/422/towarzystwo-jaszczurcze.html | tytuł=Towarzystwo Jaszczurcze - Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu | opublikowany=www.turystyka.torun.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-28}}</ref><ref>{{Cytuj | url=http://historia-wyzynaelblaska.pl/towarzystwo-jaszczurcze.html | tytuł=Towarzystwo Jaszczurcze - Historia Wysoczyzny Elbląskiej<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=historia-wyzynaelblaska.pl | język=pl | data dostępu=2017-11-28}}</ref>. Po śmierci Mikołaja z Kitnowa jego miejsce od 1408 r. zajmował Otton z Konojad<ref>Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku”, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248</ref>.


Związek działał jawnie i był tolerowany oraz uznawany przez władze zakonne jako organizacja broniąca interesów rycerskich. Członkowie przysięgali sobie ''wzajemną pomoc osobą i majątkiem bez żadnej niewierności, fałszu, zdrady oraz wszelkiej innej chytrości przeciwko każdemu, kto dokucza, gnębi albo inną krzywdę czyni, z wyjątkiem jednak osoby wielkiego mistrza'', a znakiem przynależności do Związku była noszona na tunice srebrna jaszczurka<ref>[http://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/56,48722,23609715,zamek-w-radzyniu-chelminskim,,5.html Zamek w Radzyniu Chełmińskim]</ref>. Momentem przełomowym był rok 1410 roku, kiedy to Mikołaj z Ryńska podczas bitwy pod Grunwaldem wycofał z walki chorągiew chełmińską, a po uwolnieniu z niewoli złożył wraz z towarzyszami przysięgę homagialną królowi Polski. Mimo, iż poddanie chorągwi w końcowej fazie bitwy nie miało raczej istotnego wpływu na jej wynik, później czyn ten uznano za zdradę<ref> Grzegorz Białuński " Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej", [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010, s. 40-41 </ref>. Oskarżenie o niewierność padło ze strony Krzyżaków również pod adresem innych rycerzy chełmińskich: "I panowie Mikołaj z Pilewic i Jan z Pułkowa zdobyli po bitwie Kowalewo i zabrali wszystko, co się tam znajdowało, a panów wywlekli z zamku za brody i wydali ich i zamek Polakom."<ref>Bartkowiak Marian "Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437", Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1948, s.24 </ref>.
Związek działał jawnie i był tolerowany oraz uznawany przez władze zakonne jako organizacja broniąca interesów rycerskich. Członkowie przysięgali sobie ''wzajemną pomoc osobą i majątkiem bez żadnej niewierności, fałszu, zdrady oraz wszelkiej innej chytrości przeciwko każdemu, kto dokucza, gnębi albo inną krzywdę czyni, z wyjątkiem jednak osoby wielkiego mistrza'', a znakiem przynależności do Związku była noszona na tunice srebrna jaszczurka<ref>[http://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/56,48722,23609715,zamek-w-radzyniu-chelminskim,,5.html Zamek w Radzyniu Chełmińskim]</ref>. Momentem przełomowym był rok 1410 roku, kiedy to Mikołaj z Ryńska podczas bitwy pod Grunwaldem wycofał z walki chorągiew chełmińską, a po uwolnieniu z niewoli złożył wraz z towarzyszami przysięgę homagialną królowi Polski. Mimo, iż poddanie chorągwi w końcowej fazie bitwy nie miało raczej istotnego wpływu na jej wynik, później czyn ten uznano za zdradę<ref> Grzegorz Białuński Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej”, [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010, s. 40-41 </ref>. Oskarżenie o niewierność padło ze strony Krzyżaków również pod adresem innych rycerzy chełmińskich: „I panowie Mikołaj z Pilewic i Jan z Pułkowa zdobyli po bitwie Kowalewo i zabrali wszystko, co się tam znajdowało, a panów wywlekli z zamku za brody i wydali ich i zamek Polakom.<ref>Bartkowiak Marian „Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437", Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1948, s.24 </ref>.
Po [[Wielka wojna z zakonem krzyżackim|wielkiej wojnie]] z [[Zakon krzyżacki|Zakonem Krzyżackim]] doszło do prześladowań członków Związku Jaszczurczego, w których obronie, śląc ostre pisma do wielkiego mistrza [[Heinrich von Plauen|Henryka von Plauena]], wystąpili król polski [[Władysław II Jagiełło]], [[Witold Kiejstutowicz|Wielki Książę Witold]] oraz [[marszałek wielki koronny]] [[Zbigniew z Brzezia]].
Po [[Wielka wojna z zakonem krzyżackim|wielkiej wojnie]] z [[Zakon krzyżacki|Zakonem Krzyżackim]] doszło do prześladowań członków Związku Jaszczurczego, w których obronie, śląc ostre pisma do wielkiego mistrza [[Heinrich von Plauen|Henryka von Plauena]], wystąpili król polski [[Władysław II Jagiełło]], [[Witold Kiejstutowicz|Wielki Książę Witold]] oraz [[marszałek wielki koronny]] [[Zbigniew z Brzezia]].


[[Mikołaj z Ryńska]] na wieść o aresztowaniu Mikołaja z Pilewic schronił się w ziemi dobrzyńskiej na zamku biskupa włocławskiego w Ciechocinie, w listopadzie jednak powrócił do Prus. Miał się wówczas usprawiedliwić przed wielkim mistrzem ze swojego postępowania. Po [[Pokój toruński 1411|pokoju toruńskim]] Mikołaj, zaproszony na obiad przez wójta z [[Lipienek|Lipienka]], Henryka Holta, został podstępnie aresztowany. W zemście za prowadzoną działalność, bez dania mu możliwości sądowej obrony, a nawet ostatniej spowiedzi, w maju 1411 Krzyżacy ścięli go na rynku w Grudziądzu, pomimo że posiadał on list żelazny i nietykalność gwarantowały mu ustalenia [[Pokój toruński 1411|I Pokoju toruńskiego]], który zakazywał ścigania osób uznanych przez strony za zdrajców. Stawiany przez stronę polską zarzut pogwałcenia gwarancji traktatu pokojowego Krzyżacy odpierali argumentem, iż powodem aresztowania i ścięcia Mikołaja był jego udział w rzekomym spisku komtura radzyńskiego Jerzego Wirsberga na władzę Henryka von Plauena<ref>Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.264-266</ref>.
[[Mikołaj z Ryńska]] na wieść o aresztowaniu Mikołaja z Pilewic schronił się w ziemi dobrzyńskiej na zamku biskupa włocławskiego w Ciechocinie, w listopadzie jednak powrócił do Prus. Miał się wówczas usprawiedliwić przed wielkim mistrzem ze swojego postępowania. Po [[Pokój toruński (1411)|pokoju toruńskim]] Mikołaj, zaproszony na obiad przez wójta z [[Lipienek|Lipienka]], Henryka Holta, został podstępnie aresztowany. W zemście za prowadzoną działalność, bez dania mu możliwości sądowej obrony, a nawet ostatniej spowiedzi, w maju 1411 Krzyżacy ścięli go na rynku w Grudziądzu, pomimo że posiadał on list żelazny i nietykalność gwarantowały mu ustalenia [[Pokój toruński (1411)|I pokoju toruńskiego]], który zakazywał ścigania osób uznanych przez strony za zdrajców. Stawiany przez stronę polską zarzut pogwałcenia gwarancji traktatu pokojowego Krzyżacy odpierali argumentem, iż powodem aresztowania i ścięcia Mikołaja był jego udział w rzekomym spisku komtura radzyńskiego Jerzego Wirsberga na władzę Henryka von Plauena<ref>Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku , [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.264-266</ref>.


Zbiegli członkowie Towarzystwa Jaszczurczego mogli powrócić do swoich dóbr dopiero w październiku 1413 roku, po obaleniu Henryka von Plauena z urzędu wielkiego mistrza, kiedy nowym wielkim mistrzem został [[Michał Küchmeister von Sternberg]].
Zbiegli członkowie Towarzystwa Jaszczurczego mogli powrócić do swoich dóbr dopiero w październiku 1413 roku, po obaleniu Henryka von Plauena z urzędu wielkiego mistrza, kiedy nowym wielkim mistrzem został [[Michał Küchmeister von Sternberg]].


U schyłku lat 30. XV w., w okresie nasilenia konfliktu stanów pruskich z władzą Zakonu, działalność Towarzystwa odrodziła się, jednakże przez długi czas postawa jego członków była ugodowa<ref>Adam Szweda "Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy", [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011, s. 32</ref>. O jego aktywności świadczy chociażby udział w rokowaniach w 1435 r i podpis ówczesnego przywódcy{{fakt|data=2017-01}} Jaszczurkowców, [[Jan ze Szczuplinek|Jana ze Szczuplinek]] pod [[Pokój w Brześciu Kujawskim|traktatem pokojowym z Brześcia Kujawskiego]].
U schyłku lat 30. XV w., w okresie nasilenia konfliktu stanów pruskich z władzą Zakonu, działalność Towarzystwa odrodziła się, jednakże przez długi czas postawa jego członków była ugodowa<ref>Adam Szweda „Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy”, [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011, s. 32</ref>. O jego aktywności świadczy chociażby udział w rokowaniach w 1435 r i podpis ówczesnego przywódcy{{fakt|data=2017-01}} Jaszczurkowców, [[Jan ze Szczuplinek|Jana ze Szczuplinek]] pod [[Pokój w Brześciu Kujawskim|traktatem pokojowym z Brześcia Kujawskiego]].


Jaszczurkowcami byli m.in. chorąży chełmiński [[Jan Cegenberg]], współzałożyciel [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], [[Augustyn z Szewy]], a od października 1452 burmistrz toruński [[Tileman vom Wege|Tieleman vom Wege]] oraz [[Gabriel Bażyński]]<ref>Marian Biskup "Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 65-69</ref><ref>Teresa Borawska "Bażyński Gabriel", [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, A-F, Wydawn. Gdańskie, 1992, s. 69</ref>.
Jaszczurkowcami byli m.in. chorąży chełmiński [[Jan Cegenberg]], współzałożyciel [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], [[Augustyn z Szewy]], a od października 1452 burmistrz toruński [[Tileman vom Wege|Tieleman vom Wege]] oraz [[Gabriel Bażyński]]<ref>Marian Biskup „Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454”, [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 65-69</ref><ref>Teresa Borawska „Bażyński Gabriel”, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, A-F, Wydawn. Gdańskie, 1992, s. 69</ref>.


W momencie wybuchu powstania stanów pruskich i [[Wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] Jaszczurkowcy, z wyjątkiem Cegenberga, występują jako przeciwnicy władzy zakonnej. Wzmianka o darowiźnie srebrnej jaszczurki przez Jana z Głuchowa do skarbu Związku Pruskiego z 1454 r. jest ostatnim śladem istnienia Towarzystwa Jaszczurczego, potem znika ono z kart historii<ref> Marian Biskup " Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 ", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 71</ref>.
W momencie wybuchu powstania stanów pruskich i [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] Jaszczurkowcy, z wyjątkiem Cegenberga, występują jako przeciwnicy władzy zakonnej. Wzmianka o darowiźnie srebrnej jaszczurki przez Jana z Głuchowa do skarbu Związku Pruskiego z 1454 r. jest ostatnim śladem istnienia Towarzystwa Jaszczurczego, potem znika ono z kart historii<ref> Marian Biskup Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 , [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 71</ref>.


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* Marian Bartkowiak, ''Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437'', Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s. 6-40.
* Marian Bartkowiak, ''Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437'', Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s. 6-40.
* Marian Biskup, "Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu Tom 15 (1949).
* Marian Biskup, „Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454”, [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu Tom 15 (1949).
* Grzegorz Białuński, "Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej", [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010.
* Grzegorz Białuński, „Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej”, [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010.
* Grzegorz Białuński, "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010.
* Grzegorz Białuński, „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku , [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010.
* Adam Szweda, "Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy", [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011.
* Adam Szweda, „Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy”, [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011.


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

Wersja z 14:10, 21 lip 2018

Ryńsk, cis pospolity. Według legendy posadzony na pamiątkę założenia Związku Jaszczurczego

Związek Jaszczurczy , Towarzystwo Jaszczurcze (niem. Eidechsenbund, łac. „Societas Lacertarum”) – organizacja szlachty z ziemi chełmińskiej założona 24 lutego 1397 w Radzyniu Chełmińskim jako bractwo rycerskie, które miało bronić członków przed wszelkim bezprawiem z wyłączeniem władzy zwierzchniej i osoby wielkiego mistrza. Rozpowszechniona w starszej historiografii opinia, jakoby Towarzystwo Jaszczurcze od początku swojego istnienia stawiało sobie za tajny cel oderwanie ziemi chełmińskiej i przyłączenie jej do Polski, nie znajduje potwierdzenia w źródłach, zaś do czasów wielkiej wojny brakuje przykładów opozycyjnej działalności zrzeszonego w nim rycerstwa[1].

Historia

Założycielami byli Mikołaj z Ryńska, jego brat Jan z Pułkowa oraz ich bracia cioteczni Fryderyk z Kitnowa i Mikołaj z Kitnowa[2][3]. Po śmierci Mikołaja z Kitnowa jego miejsce od 1408 r. zajmował Otton z Konojad[4].

Związek działał jawnie i był tolerowany oraz uznawany przez władze zakonne jako organizacja broniąca interesów rycerskich. Członkowie przysięgali sobie wzajemną pomoc osobą i majątkiem bez żadnej niewierności, fałszu, zdrady oraz wszelkiej innej chytrości przeciwko każdemu, kto dokucza, gnębi albo inną krzywdę czyni, z wyjątkiem jednak osoby wielkiego mistrza, a znakiem przynależności do Związku była noszona na tunice srebrna jaszczurka[5]. Momentem przełomowym był rok 1410 roku, kiedy to Mikołaj z Ryńska podczas bitwy pod Grunwaldem wycofał z walki chorągiew chełmińską, a po uwolnieniu z niewoli złożył wraz z towarzyszami przysięgę homagialną królowi Polski. Mimo, iż poddanie chorągwi w końcowej fazie bitwy nie miało raczej istotnego wpływu na jej wynik, później czyn ten uznano za zdradę[6]. Oskarżenie o niewierność padło ze strony Krzyżaków również pod adresem innych rycerzy chełmińskich: „I panowie Mikołaj z Pilewic i Jan z Pułkowa zdobyli po bitwie Kowalewo i zabrali wszystko, co się tam znajdowało, a panów wywlekli z zamku za brody i wydali ich i zamek Polakom.”[7].

Po wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim doszło do prześladowań członków Związku Jaszczurczego, w których obronie, śląc ostre pisma do wielkiego mistrza Henryka von Plauena, wystąpili król polski Władysław II Jagiełło, Wielki Książę Witold oraz marszałek wielki koronny Zbigniew z Brzezia.

Mikołaj z Ryńska na wieść o aresztowaniu Mikołaja z Pilewic schronił się w ziemi dobrzyńskiej na zamku biskupa włocławskiego w Ciechocinie, w listopadzie jednak powrócił do Prus. Miał się wówczas usprawiedliwić przed wielkim mistrzem ze swojego postępowania. Po pokoju toruńskim Mikołaj, zaproszony na obiad przez wójta z Lipienka, Henryka Holta, został podstępnie aresztowany. W zemście za prowadzoną działalność, bez dania mu możliwości sądowej obrony, a nawet ostatniej spowiedzi, w maju 1411 Krzyżacy ścięli go na rynku w Grudziądzu, pomimo że posiadał on list żelazny i nietykalność gwarantowały mu ustalenia I pokoju toruńskiego, który zakazywał ścigania osób uznanych przez strony za zdrajców. Stawiany przez stronę polską zarzut pogwałcenia gwarancji traktatu pokojowego Krzyżacy odpierali argumentem, iż powodem aresztowania i ścięcia Mikołaja był jego udział w rzekomym spisku komtura radzyńskiego Jerzego Wirsberga na władzę Henryka von Plauena[8].

Zbiegli członkowie Towarzystwa Jaszczurczego mogli powrócić do swoich dóbr dopiero w październiku 1413 roku, po obaleniu Henryka von Plauena z urzędu wielkiego mistrza, kiedy nowym wielkim mistrzem został Michał Küchmeister von Sternberg.

U schyłku lat 30. XV w., w okresie nasilenia konfliktu stanów pruskich z władzą Zakonu, działalność Towarzystwa odrodziła się, jednakże przez długi czas postawa jego członków była ugodowa[9]. O jego aktywności świadczy chociażby udział w rokowaniach w 1435 r i podpis ówczesnego przywódcy[potrzebny przypis] Jaszczurkowców, Jana ze Szczuplinek pod traktatem pokojowym z Brześcia Kujawskiego.

Jaszczurkowcami byli m.in. chorąży chełmiński Jan Cegenberg, współzałożyciel Związku Pruskiego, Augustyn z Szewy, a od października 1452 burmistrz toruński Tieleman vom Wege oraz Gabriel Bażyński[10][11].

W momencie wybuchu powstania stanów pruskich i wojny trzynastoletniej Jaszczurkowcy, z wyjątkiem Cegenberga, występują jako przeciwnicy władzy zakonnej. Wzmianka o darowiźnie srebrnej jaszczurki przez Jana z Głuchowa do skarbu Związku Pruskiego z 1454 r. jest ostatnim śladem istnienia Towarzystwa Jaszczurczego, potem znika ono z kart historii[12].

Bibliografia

  • Marian Bartkowiak, Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s. 6-40.
  • Marian Biskup, „Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454”, [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu Tom 15 (1949).
  • Grzegorz Białuński, „Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej”, [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010.
  • Grzegorz Białuński, „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku „, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010.
  • Adam Szweda, „Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy”, [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011.

Zobacz też

Przypisy

  1. Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku”, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248
  2. Towarzystwo Jaszczurcze - Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu [online], www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
  3. Towarzystwo Jaszczurcze - Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
  4. Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku”, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248
  5. Zamek w Radzyniu Chełmińskim
  6. Grzegorz Białuński „ Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej”, [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010, s. 40-41
  7. Bartkowiak Marian „Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437", Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1948, s.24
  8. Grzegorz Białuński „Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku „, [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.264-266
  9. Adam Szweda „Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy”, [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011, s. 32
  10. Marian Biskup „Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454”, [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 65-69
  11. Teresa Borawska „Bażyński Gabriel”, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, A-F, Wydawn. Gdańskie, 1992, s. 69
  12. Marian Biskup „ Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 „, [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 71