Karabin automatyczny

Karabinek wz. 88 Tantal

Karabin (karabinek) automatyczny – rodzaj broni strzeleckiej mogącej strzelać ogniem pojedynczym i seriami, strzelającej nabojem pośrednim lub karabinowym, nazywany też karabinem (karabinkiem) szturmowym. Według ustanowionej 5 marca 2004 Polskiej Normy „PN-V-01016:2004. Broń strzelecka. Terminologia” – zastępującej wcześniejsze normy „WBN-90/0402-14 (Broń strzelecka. Terminologia)” i „WBN-91/0402-29 (Mechanizmy i części broni strzeleckiej. Terminologia)” – oficjalne nazewnictwo techniczne konstrukcji strzelającej nabojem pośrednim to karabinek automatyczny, zaś nabojem karabinowym to karabin automatyczny. Skrócone odmiany broni noszą nazwy, odpowiednio, subkarabinek i subkarabin.

Historia

W czasie II wojny światowej postanowiono zastąpić karabiny/karabinki i pistolety maszynowe bronią uniwersalną, która pełniłaby funkcję zarówno tego pierwszego, jak i drugiego (w pierwszych, niemieckich planach sugerowano, że nowa konstrukcja mogłaby zastąpić również ręczne karabiny maszynowe). Wynikało to ze zmniejszenia się dystansu prowadzenia walk, który w praktyce nie przekraczał 300-500 metrów i nacisku na działania w terenie zurbanizowanym (w miastach). Ówcześnie używane pociski karabinowe mogły skutecznie razić cele na odległościach przekraczających kilometr, co w praktyce było nieopłacalne. Po pierwsze cena amunicji karabinowej jest większa niż pośredniej, po drugie jej wymiary i masa są również większe – co powoduje, że żołnierz może przenosić jej mniejszy zapas. Do tego prawdopodobieństwo trafienia w realnej walce w cel na dystansie powyżej 500 metrów przy użyciu celowników mechanicznych jest bardzo małe, zaś rozpowszechnienie celowników optycznych było do niedawna niewielkie.

Należało więc opracować nowy rodzaj amunicji. Na tyle słabej, aby podczas walki na bliskim i średnim dystansie odrzut w strzelaniu ogniem ciągłym lub krótkimi seriami umożliwiał kontrolowanie broni, a jednocześnie na tyle silnej, żeby pocisk wystrzelony z większej odległości doleciał do celu i skutecznie go raził. Nową amunicję nazwano pośrednią, ponieważ jej energia wylotowa była większa od energii nabojów pistoletowych a mniejsza od karabinowych.

Początkowo planowano po prostu stworzyć samoczynno-samopowtarzalne konstrukcje zasilane amunicją karabinową. Przed I wojną światową powstało wiele tego rodzaju broni, z których weszła do masowej produkcji jedna, Awtomat Fiodorowa wz. 1916, strzelający słabym japońskim nabojem karabinowym kalibru 6,5 mm.

Wraz z pojawieniem się konstrukcji na nabój pośredni, pojawiły się problemy z klasyfikacją tej broni, co wynikało z braku odpowiedniego słownictwa. Jedną z pierwszych wprowadzonych masowo do uzbrojenia broni tego typu (pomijając amerykański karabinek samopowtarzalny M1 Carbine) był niemiecki karabin automatyczny Sturmgewehr 44. Jego nazwa (karabin szturmowy), tłumaczona dosłownie, przyjęła się po wojnie jako określenie tej konstrukcji m.in. w krajach anglojęzycznych („assault rifle”), hiszpańskojęzycznych („fusil de asalto”) czy francuskojęzycznych („fusil d’assault”), a od przełomu lat 80. i 90. także w Polsce.

W latach 1950. szukając naboju pośredniego o lepszych parametrach balistycznych i przebijalności zaczęto zmniejszać jego średnicę, zaś zwiększać szybkość wylotową, czego przykładem jest wprowadzenie, wraz z karabinem automatycznym M16A1 (AR-15) naboju 5,56 mm x 45, przyjętego w latach 1980. jako standard NATO. Jest to obecnie najbardziej rozpowszechniona amunicja tego rodzaju na świecie (obok rosyjskiej 7,62 mm x 39 wz. 1943, zasilającej miliony wyprodukowanych karabinów AK/AKM i pochodnych). W dwadzieścia lat później swoją amunicję tego typu opracowali również Rosjanie – nabój 5,45 mm x 39 wz. 1974, zaś w latach 1990. także Chińczycy – nabój 5,8 mm x 42. Klasyczne nazewnictwo stosowane w większości krajów Europy Zachodniej i Ameryce Północnej określa podstawową broń piechoty karabinem, zaś jej skrócone wersje karabinkami. Z uwagi na znaczną miniaturyzację niektórych modeli np. amerykański Colt M733, austriacki AUG z lufą 305mm, izraelski Galil MAR zasadną wydaje się kolejna odmiana, odnosząca się do rozmiaru mniejszego niż karabinek, tj. subkarabinek względnie mikrokarabinek. Istnieją odmiany jeszcze mniejsze, tj. MA – prototypowa odmiana rosyjskiego AK WAŁ (trudno stwierdzić czy i ile znajduje się w ich w użyciu). Określenie karabinek oprócz wersji skróconej modelu bazowego, tradycyjnie odnosi się również do długiej broni zasilanej amunicją pistoletową, tj. Winchester Model 1873, Ruger Police Carbine, w tym często i samopowtarzalnych odmian pistoletów maszynowych posiadających kolbę, oraz broni długiej na amunicję bocznego zapłonu (popularne kbks – choć w terminologii stosowanej w Polsce podczas rejestracji broni używa się na nie określenia: karabin bocznego zapłonu). Opierając się na systemach broni kalibru 5,56mm można dokonać z grubsza następującego podziału:

• karabin (lufa o długości ok. 20" – 508 mm) – spotyka się również dłuższe (w ramach systemu AUG zwany HBAR, oraz SA-80 L-86), mające w określonych systemach uzbrojenia pełnić rolę broni precyzyjnej, lub substytutu rkm (Galil ARM),
• karabinek (lufa do 14-16" 350-400 mm),
• subkarabinek, względnie mikrokarabinek, bądź karabinek skrócony (lufa ok. 10" 250 mm).

Podział w takiej formie nie jest dotąd nigdzie oficjalnie przyjęty, lecz z uwagi na cechy funkcjonalne broni ma odniesienie do praktyki jej używania (szczególnie w działaniach w ograniczonej przestrzeni) i wart jest rozważenia.

Nazewnictwo

Charakterystyczną cechą tego rodzaju broni strzeleckiej jest duża dowolność nazewnictwa używanego w literaturze, często odmiennego od używanego oficjalnie w armii:

• Francja – używa się określenia fusil d’assault (fr. karabin szturmowy) (np. FAMAS).
• Niemcy – w literaturze używa się określenia Sturmgewehr. Armia określa broń tej klasy po prostu jako Gewehr, np. G36.
• USA – w literaturze najczęściej używa się nazwy assault rifle (ang. karabin szturmowy) łącząc w jedną grupę karabiny automatyczne strzelające nabojem pośrednim i karabinowym. Czasem karabiny strzelające nabojem karabinowym (np. FN FAL) są określane jako battle rifle. Nazewnictwo używane w armii amerykańskiej to po prostu rifle (np. M16A1 to oficjalnie „US Rifle, 5.56, M16A1").
• ZSRR/Rosja – karabin automatyczny strzelające nabojem karabinowym to автоматическая винтовка (awtomaticzeskaja wintowka), karabin automatyczny strzelający nabojem pośrednim to автомат (awtomat).
• Polska – Oficjalna nomenklatura opracowana przez WAT i zapisana w Polskiej Normie „PN-V-01016:2004. Broń strzelecka. Terminologia” stwierdza, że samoczynno-samopowtarzalna (automatyczna), indywidualna broń strzelecka zasilana nabojem karabinowym to karabin, zaś amunicją pośrednią to karabinek. Wersje skrócone (tj. z krótszymi lufami niż odmiany standardowe) to odpowiednio subkarabin i subkarabinek. Część autorów nadal posługuje się terminologią pochodzącą z wcześniejszych normy „WBN-90/0402-14 (Broń strzelecka.Terminologia)”, która nie wprowadzała osobnej nazwy dla konstrukcji strzelających nabojem pośrednim, nazywając zbiorczo karabinami automatycznymi broń zasilaną amunicją pośrednią, jak i karabinową (odmianą skróconą był karabinek automatyczny). W literaturze używane jest także, niezgodne z żadną z Polskich Norm, określenie karabin szturmowy.

Przykłady karabinków używanych dawniej i obecnie w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

• AKM, AKMS – produkowany na licencji Iżmasz w Radomiu na nabój 7,62 x 39 mm wz. 43. Produkcja w ZM Łucznik w Radomiu została zakończona w 1999 r.
• Tantal – broń indywidualna na nabój 5,45 x 39 mm, opracowana samodzielnie w Polsce na bazie radzieckiego karabinka AK74 – wycofany ze względu na odejście od broni na naboje tzw. układu warszawskiego. Podobny do Tantala jest kbk Beryl o lufie kalibru 5,56 mm. Po przystąpieniu Polski do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego ostatnie egzemplarze były używane przez Polski Kontyngent Wojskowy w Libanie do czerwca 2005 r. 10 tys. karabinków Tantal w 2005 r. sprzedano do Iraku,
• Beryl – planowany jako eksportowa odmiana karabinka Tantal (który miał się stać następcą AKM i AKMS w nowo powołanych SZ RP) na nabój 5,56 x 45 mm, nazwana pierwotnie kbk wz. 1991. Eksportową wersję subkarabinka Onyks na amunicję 5,56 mm NATO nazwano nieoficjalne wz. 1992. Kbk wz. 91 po modyfikacji został przyjęty jako Kbk Beryl wz. 96 w skład uzbrojenia Sił Zbrojnych RP. Kbk Beryl jest podstawową bronią indywidualną żołnierzy Sił Zbrojnych RP. Subkarabinek wz. 92 po modyfikacji przyjęto jako uzbrojenie pod nazwą kbk Mini-Beryl,
• MSBS-5,56 – system broni strzeleckiej obecnie rozwijany i planowany do wprowadzenia od 2016 r. w ramach indywidualnego systemu walki „Tytan”,
• ACR – niewielka partia importowanej broni z USA, kupiona dla SWW,
• F2000 – niewielka partia importowanych karabinków z Belgii w układzie bullpup, z nietypowym kanałem odprowadzającym wyrzucane łuski z przodu, zakupiona do celów testowych w JW Grom.
• G36 – niemiecki karabinek automatyczny, w odmianie G36KV z 400-mm długości lufą przyjęty do uzbrojenia w Jednostce Wojskowej Formoza.
• M4 – karabinek automatyczny produkcji USA z lufami 10.5 i 14.5 cala przyjęty do uzbrojenia w Jednostce Wojskowej Nil i JW Grom.
• HK416 – karabinek automatyczny produkcji RFN używany przez Wojska Specjalne z lufami 10.5″, 14.5″, 16.5″, 20″.