Ustrój polityczny Rosji

Rosja Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Rosji Ustrój polityczny Ustrój polityczny Rosji Konstytucja Konstytucja Federacji Rosyjskiej Władza ustawodawcza Zgromadzenie Federalne Duma Rada Federacji Prezydent Prezydent Władza wykonawcza Premier Rząd Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Konstytucyjny Sąd Najwyższy Naczelny Sąd Arbitrażowy Federacji Rosyjskiej Prokurator Generalny Rosji Kontrola państwowa Kontrola państwowa Finanse Centralny Bank Federacji Rosyjskiej Samorząd terytorialny Podział administracyjny Samorząd terytorialny Partie polityczne Partie polityczne Jedna Rosja Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej Sprawiedliwa Rosja Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji Wybory Wybory parlamentarne: 2021 Wybory prezydenckie: 2018 Referenda: 1993 (grudzień) Polityka zagraniczna Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej

Oficjalnie Rosja jest państwem demokratycznym z silną rolą prezydenta w systemie politycznym,w rzeczywistości zaś [[autorytaryzm_(ustrój)|państwem autorytarnym. Władzę ustawodawczą posiada bikameralny parlament, wykonawczą – prezydent i rząd, a sądowniczą – niezawisłe sądy. Rosja jest federacją, składającą się z republik, krajów, obwodów, miast o znaczeniu federalnym, obwodu autonomicznego i okręgów autonomicznych. Te części składowe nie mają jednak statusu państwowego (jak np. kantony w Szwajcarii, landy w Niemczech czy poszczególne stany w USA).

Konstytucja Federacji Rosyjskiej

Proces przygotowywania konstytucji rozpoczął się w 1991 roku. Liczyły się wówczas dwa projekty: pierwszy – opowiadający się za utrzymaniem podstawowych zasad honorowanych przez Związek Radziecki oraz drugi – postulujący konieczność zapewnienia stabilności poprzez wprowadzenie silnej władzy prezydenckiej.

12 grudnia 1993 roku miało miejsce referendum w sprawie nowej konstytucji rosyjskiej, jak również wybory parlamentarne. Za przyjęciem drugiego projektu opowiedziało się 58,4% biorących udział w głosowaniu. Obecnie obowiązująca konstytucja to pierwsza demokratyczna konstytucja rosyjska.

Prezydent Federacji Rosyjskiej

Prezydent w konstytucji wymieniany jest wcześniej niż Zgromadzenie Federalne (parlament) i rząd, co odzwierciedla jego pozycję w całym systemie politycznym.

Wybierany jest na 6 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym (wymagana 50% frekwencja dla ważności wyborów). O to stanowisko może ubiegać się obywatel Rosji liczący sobie minimum 35 lat i który od co najmniej 10 lat zamieszkuje na terenie Federacji. Prezydent może sprawować swój urząd maksymalnie dwa razy z rzędu (nie oznacza to jednak, że nie może go sprawować więcej niż dwa razy). Federalną ustawą konstytucyjną z 21 listopada 2008 Duma wprowadziła poprawkę do konstytucji wydłużającą kadencję prezydenta do lat 6. Prawo weszło w życie w 2012.

Prezydent uznawany jest za głowę państwa i gwaranta konstytucji oraz wolności i praw człowieka i obywatela. Jest podmiotem określającym podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa, a także reprezentantem Federacji w kraju i w stosunkach międzynarodowych. W związku z powyższym kieruje polityką zagraniczną państwa, prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, podpisuje listy uwierzytelniające. Rozstrzyga również sprawy obywatelstwa oraz nadaje odznaczenia państwowe, tytuły i wyższe stopnie wojskowe. Posiada prawo łaski.

Oprócz powyższych, prezydent może:

• zarządzać wybory do Dumy, może ją również rozwiązać,
• przedkładać projekty ustaw Dumie,
• podpisywać i ogłaszać ustawy,
• zwracać się do Zgromadzenia Federalnego z corocznym orędziem na temat stanu państwa.

Prezydent Federacji Rosyjskiej jest również posiadaczem niezwykle rozległych uprawnień kreacyjnych; przedstawia kandydatów na stanowiska:

• premiera,
• Prezesa Banku Centralnego,
• sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego, innych sądów federalnych,
• Prokuratora Generalnego.

Prezydent Federacji Rosyjskiej jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, może wprowadzać stan wojenny i wyjątkowy, tworzy i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, zatwierdza doktrynę wojskową państwa, powołuje i odwołuje najwyższe dowództwo Sił Zbrojnych Federacji.

Może zostać usunięty z urzędu na podstawie wysuniętego przez Dumę oskarżenia o zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego przestępstwa, potwierdzonego oskarżeniem Sądu Najwyższego Federacji o wystąpieniu w działaniu prezydenta znamion przestępstwa oraz orzeczeniem Sądu Konstytucyjnego Federacji o przestrzeganiu obowiązującego trybu wysunięcia oskarżenia.

Poczet prezydentów Federacji Rosyjskiej

• Borys Jelcyn – od 10 lipca 1991 do 31 grudnia 1999 (ustąpił z urzędu)
• Władimir Putin – od 31 grudnia 1999 do 7 maja 2000 p.o prezydenta, a od 7 maja 2000 do 7 maja 2008 pełnoprawny prezydent
• Dmitrij Miedwiediew – od 7 maja 2008 do 7 maja 2012
• Władimir Putin - od 7 maja 2012

Rząd Federacji Rosyjskiej

Rząd składa się z ministrów oraz z przewodniczącego rządu (premiera), a także jego zastępców. Premier powoływany jest przez prezydenta, który czyni to za zgodą Dumy. Prezydent musi to uczynić w ciągu maksymalnie 2 tygodni od chwili objęcia urzędu lub od dymisji rządu. Taki sam czas ma Duma na zajęcie stanowiska. Jeśli trzy razy odrzuci kandydaturę wystawioną przez prezydenta – ten ma obowiązek powołać go samodzielnie, po czym rozwiązać Dumę i zarządzić nowe wybory.

Zadaniem premiera jest określanie podstawowych kierunków działalności rządu i organizowanie jego pracy. Natomiast rząd wydaje uchwały i rozporządzenia, na podstawie i w celu realizacji przepisów konstytucji, ustaw i dekretów. Akty prawne rządu sprzeczne z konstytucją są uchylane przez prezydenta.

Ustąpienie rządu może nastąpić w kilku przypadkach:

• rząd podaje się do dymisji (przyjmuje ją lub nie prezydent),
• prezydent może go zdymisjonować (nie musi być konkretnego powodu, może to nastąpić w dowolnym, zależnym tylko od prezydenta momencie),
• Duma może wyrazić rządowi wotum nieufności. Jest ono podejmowane większością głosów ogólnej liczby deputowanych. W przypadku jego przyjęcia prezydent albo się z nim zgadza i dymisjonuje rząd, albo też nie. Jeśli w ciągu 3 miesięcy wotum nieufności powtórzy, prezydent może albo rozwiązać Dumę, albo zdymisjonować rząd.

Premier może wystąpić do Dumy z wnioskiem o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma, to decyzja należy do prezydenta – albo rozwiązuje Dumę, albo dymisjonuje rząd.

Prezydent ma prawo dowolnego powoływania i odwoływania członków rządu.

Zgromadzenie Federalne

Zgromadzenie Federalne (ros. Федеральное Собрание), parlament rosyjski jest bikameralny, tzn. składa się z dwóch izb. Federalną ustawą konstytucyjną z 21 listopada 2008 Duma wprowadziła poprawkę do konstytucji wydłużającą kadencję parlamentu z 4 do 5 lat. Prawo weszło w życie po wyborach parlamentarnych w 2011.

Rada Federacji

Rada Federacji (ros. Совет Федерации) to izba wyższa, będąca przedstawicielstwem części składowych Federacji Rosyjskiej. W jej skład wchodzi po dwóch reprezentantów z każdego podmiotu Federacji.

Jej kompetencje są o wiele skromniejsze niż izby niższej. Zajmuje się zatwierdzaniem zmian granic pomiędzy podmiotami federacji, zatwierdzaniem dekretów prezydenta dotyczących wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego, rozstrzyga o użyciu sił zbrojnych Federacji poza jej granicami. Zarządza również wybory prezydenckie. Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

Do Rady Federacji wybiera się po 2 przedstawicieli z każdego podmiotu Federacji, co daje 166 członków Rady z 83 podmiotów (21 republik, 9 krajów, 46 obwodów, 4 okręgów autonomicznych, 1 obwodu autonomicznego i 2 miast o znaczeniu federalnym). Jeden z przedstawicieli jest wybierany przez organ ustawodawczy danego elementu federacji a drugi przez egzekutywę (są oni wybierani spoza składu organów ustawodawczych i wykonawczych danego okręgu). W wyborach tych obowiązuje system większościowy, a każdy wyborca głosuje na dwóch kandydatów. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie oraz bloki partyjne. Drugi reprezentant delegowany jest przez lokalny organ wykonawczy lub lokalny rząd.

Duma Państwowa

Duma Państwowa (ros. Государственная Дума) to izba niższa rosyjskiego parlamentu, składająca się z 450 deputowanych. Duma wyraża wotum zaufania dla prezydenckiego kandydata na premiera, może także zgłosić wniosek o wotum nieufności. Posiada inicjatywę ustawodawczą. Może także wysunąć pod adresem prezydenta oskarżenie o zdradę, co może zapoczątkować proces złożenia go z urzędu.

Duma może zostać rozwiązana w trzech przypadkach:

• po trzykrotnym odrzuceniu przez nią kandydata prezydenckiego na premiera,
• gdy wyraża ona w ciągu 3 miesięcy dwa razy wotum nieufności wobec rządu,
• gdy odmówi wotum zaufania rządowi, prezydent może rozwiązać ją lub zdymisjonować rząd w ciągu 7 dni.

Duma Państwowa składa się z 450 deputowanych, od 2005 roku wyłanianych w wyborach proporcjonalnych. Jest jeden federalny okręg wyborczy, system proporcjonalny (metoda przeliczania głosów na mandaty - Hare-Nemeyera), wszyscy kandydaci są wybierani z list partyjnych.

Czynne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat, z wyłączeniem osób ubezwłasnowolnionych prawomocnym wyrokiem sądu, jak też osób aresztowanych zgodnie z procedurą sądową. Bierne prawo wyborcze posiadają natomiast ci obywatele, którzy ukończyli 21 lat, z wyłączeniem osób ubezwłasnowolnionych oraz aresztowanych zgodnie z prawomocnym wyrokiem sądu.

Do 2005 roku Dumę wybierano w wyborach mieszanych:

• 1/2 mandatów obsadzana według systemu większościowego (w okręgach jednomandatowych),
• 1/2 według systemu proporcjonalnego, z zastosowaniem 5% progu głosów zdobytych w skali całego kraju przez listy ugrupowań politycznych.

Wyborca miał 2 głosy – na partię lub blok partyjny (zaznaczając jedną z trzech wymienionych tam osób) i na osobę kandydującą w jednomandatowym okręgu wyborczym.

Sąd Konstytucyjny

Jest odpowiedzialny za praworządność konstytucyjną całego systemu prawa Federacji Rosyjskiej.

Składa się z 19 sędziów powoływanych spośród osób powyżej 40. roku życia, którzy co najmniej 15 lat przepracowali w zawodzie prawnika, większością ustawowej liczby członków Rady Federacji na wniosek prezydenta (wnioski wstępne do prezydenta, które mogą służyć za podstawę jego decyzji mają prawo kierować: parlamentarzyści, legislatywy podmiotów Federacji, naczelne organy władzy sądowniczej, ogólnorosyjskie towarzystwa prawnicze, prawnicze instytucje badawcze i naukowe). Kadencja sędziego Sądu Konstytucyjnego trwa 12 lat bez możliwości reelekcji (maksymalny wiek sędziego – 65 lat).

Sąd Konstytucyjny ma prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach należących do jego kompetencji.

Funkcje:

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy: federalnymi organami władzy państwowej, organami władzy państwowej Federacji a organami władzy państwowej podmiotów Federacji, naczelnymi organami władzy państwowej podmiotów Federacji
• badanie zgodności wszelkich aktów prawnych (w tym umów międzynarodowych) z konstytucją na wniosek prezydenta, Rady Federacji, Dumy Państwowej, 1/5 członków każdej z izb, rządu federalnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego oraz legislatyw i egzekutyw podmiotów Federacji
• rozpatrywanie pytań prawnych kierowanych przez sądy powszechne i dotyczących konkretnych spraw
• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych o naruszenie praw konstytucyjnych i wolności obywatelskich kierowanych przez obywateli i cudzoziemców
• dokonywanie urzędowej wykładni przepisów konstytucji na wniosek prezydenta, Rady Federacji, Dumy Państwowej oraz legislatyw podmiotów Federacji
• wydawanie opinii co do prawidłowości trybu pociągania prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment)

Naczelny Sąd Arbitrażowy

Naczelny Sąd Arbitrażowy jest najwyższym organem sądowym powołanym do rozstrzygania sporów gospodarczych oraz innych spraw rozpoznawanych przez sądy arbitrażowe i sprawuje w przewidzianych przez ustawę federalną formach procesowych nadzór sądowy nad ich działalnością oraz udziela wyjaśnień w kwestiach dotyczących praktyki sądowej.

Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy jest najwyższym organem sądowym w sprawach cywilnych, karnych, administracyjnych i innych podlegających właściwości sądów powszechnych i sprawuje w przewidzianych przez ustawę federalną formach procesowych nadzór sądowy nad ich działalnością oraz udziela wyjaśnień w kwestiach dotyczących praktyki sądowej.