Wojna włosko-abisyńska (1935–1936)

Wojna włosko-abisyńska 1935–1936

Wyjazd na wojnę w Etiopii włoskich żołnierzy rekrutowanych w Montevarchi.
Czas	3 października 1935 – 9 maja 1936
Miejsce	Etiopia
Przyczyna	incydent w oazie Ueluel
Wynik	zwycięstwo Włoch, podbój Etiopii, utworzenie Włoskiej Afryki Wschodniej
Strony konfliktu
Włochy Etiopia Wsparcie zaopatrzeniowe:III Rzesza Zagraniczni doradcy wojskowi: Belgia Turcja
Dowódcy
Benito Mussolini Emilio De Bono Pietro Badoglio Rodolfo Graziani Haile Selassie Ras Imru Kassa Hajlu Ras Seyoum Mulu-Gieta† Ras Desta Damitu Ras Nasibu Mehmet Wehib Pasza belgijska misja wojskowa
Siły
ok. 400 000 żołnierzy (ok. 330 000 zmobilizowanych) ok. 288 samolotów ok. 157 tankietek ok. 600 000 żołnierzy (ok. 300 000 wyposażonych) ok. 3 samoloty 19 czołgów i samochodów pancernych
Straty
3731 poległych żołnierzy, 619 cywilów, ok. 9 tys. rannych[1] od 16 tys. do 70 tys. poległych
brak współrzędnych

Wojna włosko-abisyńska 1935–1936 (tzw. druga wojna włosko-abisyńska) – jeden z największych w historii konfliktów o podłożu kolonialnym. Był wynikiem włoskich dążeń do stworzenia jednolitej kolonii, obejmującej Abisynię i wcześniej już należące do Włochów – Erytreę i Somali Włoskie, opanowania źródeł Nilu Błękitnego i licznych, eksploatowanych dotychczas w minimalnym stopniu bogactw naturalnych oraz pomszczenia klęski doznanej podczas najazdu w 1896 roku pod Aduą.

Przed wybuchem wojny miało miejsce wiele incydentów granicznych – Włosi przekraczali niestrzeżoną mocno niedokładną południową granicę i zajmowali oazy. Z kolei rządzący od niedawna cesarz Haile Selassie miał nadzieję, że ograniczona wojna z Włochami scementuje wokół niego skłócony naród. Żadna ze stron nie zrobiła nic, by uniknąć konfrontacji zbrojnej. W grudniu 1934 roku etiopski oddział natrafił na Włochów w oazie Ueluel oddalonej o 60 km od granicy. Doszło do walki, w wyniku której zginęło 110 etiopskich oraz od 30 do 50 włoskich i somalijskich żołnierzy. Po incydencie Włosi wycofali się w kierunku Somali. W polityce rozpoczął się okres nazywany przez historyków kryzysem abisyńskim. Od tego czasu Włosi rozpoczęli wzmacnianie garnizonów w Erytrei i Somali – do rozpoczęcia wojny zebrali około 350 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy. Dowódcy włoscy planowali szybkie przełamanie frontu północnego i zajęcie Addis Abeby oraz odcięcie pozostałych sił etiopskich atakiem z południa.

Przebieg walk

Wojska włoskie wkroczyły do Abisynii 3 października 1935. Komentatorzy europejscy przewidywali, że wojna będzie trwała latami – jak niemal każda wojna kolonialna. Główny ciężar ataku przyjął front północny (erytrejski) skupiający 2/3 ogółu sił włoskich i większość sił pancernych pod dowództwem generała Emilio De Bono, będącego jednocześnie głównodowodzącym całej ekspedycyjnej armii włoskiej, od Somali ruszył pomocniczy front południowy dowodzony przez gen. Rodolfo Grazianiego. Wskutek zbyt późno ogłoszonej mobilizacji liczące około 600 tysięcy ludzi wojska plemienne zebrały się pod Addis Abebą dopiero w grudniu 1935. Do pierwszej poważnej bitwy doszło na początku listopada pod Mekeile. Mimo twardego oporu miasto padło, a Włosi koncentrując się na stabilizacji frontu zaprzestali ataków na kilka dni. Postępy wojsk włoskich nie zadowalały Mussoliniego, spowalniał ich brak dróg i piaszczysty teren, więc marszałka Emilio De Bono zastąpił Pietro Badoglio, przed którym postawiono zadanie zajęcia stolicy Etiopii przed porą deszczową. Korzystając z chwili wytchnienia, Etiopczycy zorganizowali jedyny udany kontratak – Ofensywę Bożonarodzeniową – pod Aksum i Tembien, w wyniku którego zdobyli kilka czołgów i dział. Sukces ten był jednak bardzo ograniczony i nie miał większego wpływu na przebieg działań wojennych. 22 stycznia Włosi po krwawych walkach odzyskali Tembien, jednak nie osiągnęli głównego celu – nie otoczyli armii etiopskiej, a sami ponieśli wielkie straty. Badoglio uznał więc, że należy wprowadzić inne środki walki. W bitwie o Ambę Aradam Włosi atakowali umocnionych na zboczach gór Etiopczyków zmasowanymi bombardowaniami i ostrzałem ciężkiej artylerii. Jako represje za torturowanie i mordowanie wziętych do niewoli Włochów użyto także gazu musztardowego. Włosi osiągnęli cel po pięciu dniach walk. Było to jednak zwycięstwo o tyle ważne, że otworzyło drogę do stolicy Etiopii i zmniejszyło odwody cesarza. Znacznie gorzej szło Włochom na południu, gdzie zajmowane tereny były całkowicie pozbawione wody, którą dowożono z portów Somali. Dodatkowo pojawiły się dezercje z oddziałów kolonialnych. 27 lutego na froncie północnym doszło do drugiej bitwy o Tembien, gdzie Włosi odnieśli łatwe zwycięstwo, otaczając Etiopczyków za pomocą sił pancernych i rozbijając je bombardowaniami.

Jedynymi etiopskimi odwodami była 10-tysięczna Gwardia Cesarska, jedyna pełnowartościowa jednostka etiopska. Cesarz zdecydował na wydanie przeciwnikowi decydującej bitwy. 31 marca Gwardia Cesarska i 30 tysięcy żołnierzy z wojsk plemiennych zaatakowało przeciwnika pod Majczeu. Wskutek impetu natarcia załamało się lewe skrzydło Włochów, ale postępy Etiopczyków zatrzymały intensywne naloty. Po trzech dniach walk resztki wojsk cesarskich wycofały się. Władca kraju, cesarz Haile Selassie I, wraz z rządem i rodziną udał się na wygnanie do Europy, a w dniu 9 maja rząd włoski pod przewodnictwem Benito Mussoliniego ogłosił dekret o aneksji Etiopii i o nadaniu królowi Włoch Wiktorowi Emanuelowi III tytułu cesarza Etiopii. Etiopczycy nie pogodzili się z porażką i rozpoczęli wojnę partyzancką, która trwała aż do 1941 roku, gdy Etiopia została odbita przez Aliantów.

Kraj został włączony do Włoskiej Afryki Wschodniej, na czele której w uznaniu zasług postawiono generała, a następnie marszałka, Rodolfo Grazianiego z tytułem generała-gubernatora i wicekróla Etiopii.

Siły

Włoskie wojska liczyły około 350 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy zorganizowanych w 5 dywizji piechoty, 4 dywizje Milicji Faszystowskiej i jednostki kolonialne składające się przede wszystkim z żołnierzy z Erytrei oraz dubatsów. Wspierało ich około 350 samolotów i 250 tankietek i czołgów (głównie typu CV 33 i Fiat 3000), Włosi używali także gazów bojowych i nowoczesnej artylerii. W trakcie walk do portów w Erytrei przybywały dodatkowe jednostki, łącznie około 150 tysięcy żołnierzy.

Etiopczycy po zakończeniu mobilizacji wystawili wojsko liczące około 350 tysięcy ludzi. Armia etiopska była zacofana i znacznie słabsza od włoskiej, ale nie w takim stopniu, jak próbuje się to przedstawiać. Dysponowała m.in. 200 tysiącami karabinów (w tym zakupionymi we Francji karabinami Lebel) i 234 działami różnych kalibrów. Tuż przed wojną Etiopia zakupiła ponad tysiąc karabinów maszynowych, w tym 175 nowoczesnych karabinów Browninga, a także 48 dział przeciwlotniczych Oerlikona. Od III Rzeszy otrzymano m.in. 3 samoloty, 30 dział przeciwpancernych, 10 tys. karabinów i 10 mln nabojów. Etiopia dysponowała zaledwie 12 czołgami i tankietkami oraz 19 samochodami pancernymi. Ważnym komponentem armii etiopskiej była licząca 10 tysięcy żołnierzy elitarna Gwardia Cesarska – Kybur Zebennia, złożona z trzech batalionów. Była to jedyna jednostka sformowana całkowicie na wzór europejski. Umundurowana była w sorty belgijskie i dysponowała najnowocześniejszym uzbrojeniem. Kadry Gwardii przeszkolono w Europie, w akademii francuskiej École Spéciale Militaire de Saint-Cyr, zaś żołnierzy przeszkolono wg europejskich standardów walki. Po stronie Etiopczyków służyli jako doradcy Belgowie, Szwajcarzy, Szwedzi, Turcy, a nawet Kubańczyk, austriaccy naziści i biali Rosjanie. Dokonali oni szybkich reform armii etiopskiej i zreorganizowali m.in. pomoc medyczną (do tej pory opartą na rytualnej magii), szkolili etiopską armię z zakresu budowy umocnień, czy taktyki piechoty.

Zbrodnie wojenne

Do maja 1936 straty włoskie wyniosły ok. 1250 żołnierzy włoskich, ok. 1400 żołnierzy erytrejskich i ok. 450 pracowników cywilnych. Część z tych strat to ofiary masakr, np. podczas masakry w Gondrand 13 lutego 1936, kiedy etiopscy partyzanci zamordowali 85 włoskich robotników naprawiających drogę. Ciała zostały okaleczone poprzez m.in. wyłupienie oczu. W masakrze użyto zakazane przez konwencję genewską (z 1899 roku) pociski dum-dum. Znany jest przypadek wymordowania 72 Włochów na północnym froncie, których ścięto po wzięciu do niewoli.

Po stronie etiopskiej straty podczas całej wojny (1936-1941) szacowane są na 275 000 żołnierzy i 78 500 partyzantów. 17 800 kobiet i dzieci zginęło w czasie bombardowań, 30 000 ludzi zostało zabitych w czasie masakry w lutym 1937, 35 000 zmarło w obozach koncentracyjnych, 24 000 partyzantów zabito na podstawie wyroków sądów włoskich, 300 000 ludzi zginęło po zbombardowaniu wiosek etiopskich.

gazy bojowe

Włosi gromadzili gazy bojowe w Afryce wschodniej blisko 10 lat. Użycie środków chemicznych w wojnie zatwierdził Mussolini – „Rzym, 27 października '35. A.S.E. Użycie gazu jest ultima ratio w celu przezwyciężenia oporu wroga i w wypadku kontrataku jest zatwierdzone. Mussolini.”. 26 grudnia 1935 etiopczycy wzięli do niewoli pilota, porucznika Titto Minnitiego, któremu po wzięciu do niewoli ucięto palce i genitalia, a następnie poćwiartowano. Dało to pretekst Mussoliniemu, by zatwierdzić użycie gazów bojowych i niszczenie wiosek przez marszałka Pietro Badoglio (OC 23/06, 28 grudnia 1935) Marszałek Badoglio użył gazu bojowego wielokrotnie. 20-24 stycznia 1936 zabito 8000 żołnierzy etiopskich w bitwie pod Tembien, w tym 1082 zginęło od gazów bojowych. Ponownie użyto gazów w bitwie pod Amba Aradam (10-19 luty 1936), w drugiej bitwie pod Tembien (27-29 luty 1936), samoloty włoskie zrzucały gaz musztardowy (np. nad jeziorem Ashangi na początku kwietnia 1936, co zapoczątkowało ruch partyzancki Arbegnoch - wł. shifta). Ogółem użyto 300 - 500 ton gazu musztardowego oraz nieokreśloną ilość innych gazów bojowych (głównie iperyt).

Użycie gazu starano się zachować w tajemnicy, lecz zostały one ujawnione światu przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż i zagranicznych obserwatorów. Reakcją na informacje o zbrodniach były „omyłkowe” bombardowania (przynajmniej 19 razy) namiotów Czerwonego Krzyża.

masakry jeńców i cywilów

Etiopczycy wielokrotnie dopuszczali się bestialskich mordów na wziętych do niewoli Włochach i walczących po ich stronie Askarysach: rozłupywali im czaszki, ucinali palce i genitalia, czy ścinali.

Etiopczycy wykorzystywali pojazdy Czerwonego Krzyża do szmuglowania broni, np. skrzynie, w których przewożono rzekomo Biblię, miały drugie dno, gdzie transportowano pistolety, granaty i amunicję. Dało to pretekst Włochom do atakowania pojazdów oznaczonych symbolem MCK.

Według szacunków Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, w czasie wojny, jak i już po jej zakończeniu (do roku 1941) śmierć w okrutny sposób (palowanie, obdzieranie ze skóry, zrzucanie z samolotów) poniosło około 800 tys. Abisyńczyków.

Postawa Europy

Przed wybuchem wojny cesarz Haile Selassie występował do Ligi Narodów z prośbami o rozsądzenie sporu granicznego, lecz wskutek układów między Francją, Wielką Brytanią i Włochami, Liga Narodów nie próbowała interweniować w tej sprawie. Jedynie ZSRR protestował przeciwko poczynaniom włoskim. 7 października, 3 dni po wybuchu wojny, Liga Narodów uznała, że rząd włoski dopuścił się nieuzasadnionej agresji na członka Ligi i zapowiedziała wprowadzenie sankcji ekonomicznych dla agresora. Sankcje wprowadzone 10 listopada nie objęły jednak najważniejszego surowca – ropy naftowej. Ożywiła się Wielka Brytania, która liczyła na podzielenie stref wpływów w Etiopii z Włochami; Francuzi nie protestowali, zgodnie z obietnicą daną Mussoliniemu; zaś Stany Zjednoczone wprowadziły zakaz sprzedaży broni walczącym stronom, co szczególnie ugodziło w Etiopczyków.

9 grudnia 1935 brytyjski minister spraw zagranicznych Samuel Hoare oraz premier Francji Pierre Laval przedstawili rządom walczących państw propozycję zmian granicznych, tzw. pakt Hoare-Laval, na mocy którego Włosi mieli przejąć znaczną część etiopskiego terytorium oraz uzyskać prawo do nieograniczonej ekspansji gospodarczej i emigracyjnej na obszarze wynoszącym około 50% powierzchni Etiopii. Cesarz Etiopii uznał dokument za skandaliczny, nie zadowalał on także Włochów, a jedynym jego skutkiem był zmasowany atak opinii publicznej na obu polityków który doprowadził do ich dymisji.

Postawa papieża

W przemówieniu wigilijnym w 1934 r. Pius XI mówił o przygotowaniach do nowej wojny, czyniąc aluzję do rozpoczętych działań wojennych w Abisynii, stwierdził że to „nowy objaw zabójczego i samobójczego obłąkania”. Później jeszcze powtarzał swe przestrogi przed rozpoczęciem wojny. 4 kwietnia 1935 stwierdził że nowa wojna byłaby „zbrodnią tak potworną, objawem tak szalonego obłąkania, iż uważamy ją za absolutnie niemożliwą”. Wielokrotnie wypowiadał się przeciwko usprawiedliwianiu ewentualnej nowej wojny, między innymi w przemówieniu z 27 sierpnia 1935.

Skutki wojny

Konflikt ten miał duży wpływ na losy ofiary włoskiej ekspansji. Gdy 2 czerwca 1936 Hajle Selassie udał się na emigrację do Europy, jego autorytet w kraju znacznie zmalał.

Okupanci założyli obozy pracy, okaleczali ciała zabitych i organizowali publiczne egzekucje. Schwytani partyzanci byli zrzucani z samolotów w trakcie lotu.

Rozkazy wydane przez Mussoliniego były jasne: „Rzym, 5 czerwca 1936. A.S.E. Graziani. Wszyscy rebelianci wzięci do niewoli muszą zostać zabici. Mussolini.” W innych swoich poleceniach dyktator nakazywał przeprowadzenie eksterminacji rebeliantów i całej populacji oraz prowadzenie polityki terroru.

W lutym 1937 roku doszło do nieudanego zamachu na namiestnika Włoskiej Afryki Wschodniej Rodolfo Grazianiego. Po tym gdy Włosi dowiedzieli się jakoby zamachowcy mieli skryć się w klasztorze Debru Libanos, wkroczyli do niego i dokonali masakry, mordując około 300 mnichów i mniszek. Następnie okupanci dokonali masakry w Addis Abebe..Liczba ofiar nie jest znana, szacuje się ją na od 400 do 1400 ofiar, niektóre źródła podają większe liczby – od 3 do 6 tys.[2]

Zobacz też

• Włoska Afryka Wschodnia

Bibliografia

• Baer, George W. (1976). Test Case: Italy, Ethiopia, and the League of Nations. Stanford, California: Hoover Institute Press, Stanford University. ISBN 0-8179-6591-2.
• Barker, A.J. (1971). Rape of Ethiopia, 1936. New York: Ballantine Books. s. 160. ISBN 978-0-345-02462-6.
• De Bono E., La preparazione e le prime operazioni, Roma: Istituto Nazionale Fascista di Cultura, 1937.
• JohnJ. Gooch JohnJ., Mussolini and His Generals, Cambridge: Cambridge University press, 2007, s. 660, ISBN 978-0-521-85602-7, OCLC 173238932 .
• Graziani, R., Fronte del Sud, Milano: A. Mondadori, 1938.
• Haile Selassie I, Edited by Harold Marcus with others and Translated by Ezekiel Gebions with others (1999). My Life and Ethiopia’s Progress: The Autobiography of Emperor Haile Selassie I, King of Kings and Lord of Lords, Volume II. Chicago: Research Associates School Times Publications. s. 190. ISBN 0-948390-40-9.
• Kershaw, Ian, Hitler: 1889–1936: Hubris, New York: W. W. Norton & Company, 1999.
• Mockler, Anthony (2003). Haile Sellassie’s War. New York: Olive Branch Press. ISBN 978-1-56656-473-1.
• Nicolle, David (1997). The Italian Invasion of Abyssinia 1935–1936. Westminster, MD: Osprey. s. 48. ISBN 978-1-85532-692-7.
• Shinn, David Hamilton, Ofcansky, Thomas P., and Prouty, Chris (2004). Historical dictionary of Ethiopia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 633. ISBN 0-8108-4910-0.
• Starace, A., La marcia su Gondar Milano: A. Mondadori, 1937.
• Walker, Ian W. (2003). Iron Hulls, Iron Hearts: Mussolini’s elite armoured divisions in North Africa. Marlborough: Crowood. ISBN 1-86126-646-4.