William Murdoch (inżynier): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: poprawki błędów z Specjalna:LintErrors/missing-end-tag
drobne techniczne
Linia 111: Linia 111:
* <ref name="SignScots">{{Cytuj stronę | url = http://www.electricscotland.com/history/other/murdoch_william.htm | tytuł = Significant Scots, William Murdock | praca = Electric Scotland's Classified Directory (podstawowe źródło: Robert Chambers, ''Biographical Dictionary of Eminent Scotsmen'') | opublikowany = www.electricscotland.com | język = en | data dostępu = 2014-07-20}}</ref>
* <ref name="SignScots">{{Cytuj stronę | url = http://www.electricscotland.com/history/other/murdoch_william.htm | tytuł = Significant Scots, William Murdock | praca = Electric Scotland's Classified Directory (podstawowe źródło: Robert Chambers, ''Biographical Dictionary of Eminent Scotsmen'') | opublikowany = www.electricscotland.com | język = en | data dostępu = 2014-07-20}}</ref>
* <ref name="Sun&planet">{{Cytuj stronę | url = http://www.mekanizmalar.com/sunandplanet.html | tytuł = How does a Sun and Planet Wheels Gear System Work? | praca = Animacja | opublikowany = www.mekanizmalar.com | język = en | data dostępu = 2014-07-20}}</ref>
* <ref name="Sun&planet">{{Cytuj stronę | url = http://www.mekanizmalar.com/sunandplanet.html | tytuł = How does a Sun and Planet Wheels Gear System Work? | praca = Animacja | opublikowany = www.mekanizmalar.com | język = en | data dostępu = 2014-07-20}}</ref>
* <ref name="lokalizacja ">{{Cytuj stronę | url = https://www.google.com/maps/@52.478618,-1.90855,3a,90y,166h,90t/data=!3m4!1e1!3m2!1s52agTrSZKUM1ek5EqppvmA!2e0!6m1!1e1 | tytuł = Zdjęcie centrum [[Birmingham]] | opublikowany = www.google.com/maps | język = en | data dostępu = 2014-07-21}}</ref>
* <ref name="lokalizacja ">{{Cytuj stronę | url = https://www.google.com/maps/@52.478618,-1.90855,3a,90y,166h,90t/data=!3m4!1e1!3m2!1s52agTrSZKUM1ek5EqppvmA!2e0!6m1!1e1 | tytuł = Zdjęcie centrum Birmingham | opublikowany = www.google.com/maps | język = en | data dostępu = 2014-07-21}}</ref>
* <ref name="Orlowski">{{Cytuj pismo | autor = prof. Bolesław Orłowski (Instytut Historii Nauki PAN) | tytuł = Dawno, dawno temu > Oświetlenie gazowe | czasopismo = Inżynier Budownictwa | język = pl | data = styczeń 2009 | url = http://pzitb-kielce-szkolenia.pl/jomlaa/dokumenty/historia_bud/Oswietlenie%20gazowe.pdf}}</ref>
* <ref name="Orlowski">{{Cytuj pismo | autor = prof. Bolesław Orłowski (Instytut Historii Nauki PAN) | tytuł = Dawno, dawno temu > Oświetlenie gazowe | czasopismo = Inżynier Budownictwa | język = pl | data = styczeń 2009 | url = http://pzitb-kielce-szkolenia.pl/jomlaa/dokumenty/historia_bud/Oswietlenie%20gazowe.pdf}}</ref>
* <ref name="Rumford">{{Cytuj stronę | url = https://royalsociety.org/awards/rumford-medal/ | tytuł = Rumford Medal | praca = Strona internetowa stowarzyszenia > Awards | opublikowany = royalsociety.org | język = en | data dostępu = 2014-07-12}}</ref>
* <ref name="Rumford">{{Cytuj stronę | url = https://royalsociety.org/awards/rumford-medal/ | tytuł = Rumford Medal | praca = Strona internetowa stowarzyszenia > Awards | opublikowany = royalsociety.org | język = en | data dostępu = 2014-07-12}}</ref>

Wersja z 13:13, 2 kwi 2019

William Murdoch
lub William Murdock
{{{alt grafiki}}}
Portret Williama Murdocha z książki O.E. Normana The romance of the gas industry (1922)
Data i miejsce urodzenia

21 sierpnia 1754
Old Cumnock[1], Ayrshire

Data i miejsce śmierci

15 listopada 1839
Sycamore Hill[2], Birmingham

Zawód, zajęcie

inżynier-wynalazca

Narodowość

szkocka

Odznaczenia
Medal Rumforda
Multimedia w Wikimedia Commons

William Murdoch lub William Murdock (ur. 21 sierpnia 1754 w Old Cumnock[1], Ayrshire, zm. 15 listopada 1839 w Sycamore Hill[2], Birmingham) – szkocki inżynier i wynalazca, znany przede wszystkim z zastosowań gazu węglowego do oświetlenia mieszkań oraz z udoskonaleń maszyny parowej Jamesa Watta, jeden z współtwórców rewolucji przemysłowej (zob. Soho House i Lunar Society).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

William urodził się w Old Cumnock[1] (Ayrshire) w roku 1754, osiemnaście lat po narodzinach Jamesa Watta (ur. w 1736) szkockiego inżyniera, który rozpoczął wiek pary.

Był drugim synem Johna Murdocka. Nazwiska Murdock i Murdoch były wówczas bardzo popularne we Flandrii i Szkocji. Murdochowie (Murdockowie) zajmowali się przede wszystkim rolnictwem, a poza tym m.in. budową klasztorów i katedr oraz mechaniką. John Murdock był młynarzem, rolnikiem i rzemieślnikiem – pomysłowym producentem maszyn, m.in. stosowanych w młynach[3].

Matka Williama Murdocha miała nazwisko panieńskie Bruce. Twierdziła, że należy do potomków Roberta I, znanego jako „Waleczne Serce” (ang. Braveheart), wyzwoliciela Szkocji[3]. Do rodziny Williama Murdocha należał też znany szkocki poeta Robert Burns, o 5 lat młodszy od Williama (obaj chłopcy razem uczęszczali do szkoły)[3].

Do 23 roku życia William pracował w zakładzie ojca, m.in. nabierając w warsztacie mechanicznym umiejętności praktycznych oraz projektując nowe urządzenia i budowle[3].

Współpraca z Wattem i Boultonem

Marble Bust of Murdock by E. G. Papworth

W roku 1777 William Murdoch przeniósł się do Birmingham, szukając możliwości pracy w Soho Manufactory, wytwórni silników parowych angielskiego przemysłowca, Matthew Boultona, realizującego w dużej skali projekty Watta. Spotkał się z uznaniem Watta i Boultona (którzy utworzyli wkrótce spółkę Boulton & Watt). Wspólnicy szybko dostrzegli naturalny talent Murdocha do mechaniki. Powierzyli mu zadanie uruchamiania ich silników w kopalniach Kornwalii[3].

Silniki produkowane w Soho Manufactory budziły wówczas wielkie zainteresowanie. W roku 1776 Boulton mówił: Szablon:CytatD Zakład odwiedzało w tym czasie wiele znakomitych osobistości, m.in. książę Józef Poniatowski (bratanek króla Polski Stanisława Augusta, wicekról Irlandii, ambasadorowie Francji, Danii, Holandii… Murdoch szybko stał się najbliższym współpracownikiem właścicieli firmy, wobec których był lojalny (nie przyjmował ofert pracy od właścicieli innych firm, które otrzymywał jako wybitny fachowiec)[4].

1
2
W Soho Manufactory Matthew Boultona wyprodukowano przed rokiem 1800 prawie 500 silników parowych dla przemysłu Wielkiej Brytanii[5] (na rysunku – zakład w roku ok. 1800).
Wyrazem uznania dla zasług Boultona, Watta i Murdocha jest ich wspólny pomnik, znajdujący się w centrum Birmingham[6]

Wdrażanie silników produkowanych przez Watta i Boultona (funkcja menedżera i technicznego doradcy u klientów) niezupełnie satysfakcjonowało Murdocha. W nielicznych wolnych chwilach prowadził próby skonstruowania pojazdu napędzanego podobnym silnikiem (prawdopodobnie inspiracją były podobne prace Watta). Jego pierwszy model miał wysokość wysokość ok. 30–45 cm (ok. 1–1,5 stopy). Był osadzony na trzech kołach i wyposażony w mały miedziany zbiornik na wodę, podgrzewany lampą spirytusową i cylinder o średnicy 3/4 cala (na szczycie boilera) z tłokiem, połączonym z korbowodem. Model Murdoch wypróbował nocą, po powrocie z pracy w kopalni, na drodze koło kościoła w Redruth (wywołując przerażenie proboszcza, który dostrzegł „diabła”, oddychającego ogniem i dymem)[3]. Boulton i Watt odradzali Murdochowi kontynuację tych doświadczeń (uważali, że jest to strata czasu i pieniędzy); wrócił do pracy przy silnikach stacjonarnych. W lutym 1782 roku jego kolejny wynalazek umożliwił Wattowi opatentowanie nowego rozwiązania (ominięcie wcześniejszych zastrzeżeń, dotyczących stosowania korby dzięki systemowi „Sun-and-planet motion”[7]). Zarzucenie przez Murdocha pracy nad pierwszym modelem pojazdu parowego jest też wiązane z osobistymi przeżyciami wynalazcy. W roku 1785 zawarł małżeństwo i zamieszkał z żoną w zakupionym domu w Redruth, przy Cross Street[3][8].

1
2
Szkic parowego pojazdu Murdocha (model 1784)
i działająca pełnoskalowa replika pojazdu przy rondzie w Tolgus[9][10]

Oświetlenie gazowe

W swoim domu w Redruth (współcześnie muzeum „Murdoch House”) William Murdoch dokonał wynalazku, który przyniósł mu największą sławę. Wykorzystał gazy powstające w czasie pirolizy węgla do konstrukcji przenośnych lamp, ułatwiających nocne wędrówki do kopalni, oraz do oświetlenia domu. Gaz z domowej retorty był kierowany systemem rur do pomieszczeń mieszkalnych i warsztatowych, gdzie był spalany w odpowiednich palnikach. Dom przy Cross Street w Redruth stał się w 1792 roku pierwszym budynkiem z oświetleniem gazowym[3][8][11].

Pierwszym zakładem przemysłowym, który został oświetlony gazem węglowym, była Soho Manufactory, z którą Murdoch nadal współpracował. W roku 1802 zainstalowano w niej 2600 lamp gazowych, a w roku 1806 – 50 lamp oświetliło przędzalnię bawełny firmy Phillips and Lee w Salford koło Manchesteru. Latarnie gazowe pojawiły się też na ulicach Birmingham, Londynu (1804), Paryża (1818), Hanoweru (1824), Berlina (1829). W Londynie końcu roku 1815 latarnie gazowe oświetlały ulice o łącznej długości przekraczającej 40 km[3][11].

W roku 1806 William Murdoch został wyróżniony przez Royal Society Medalem Rumforda (uzasadnienie: For his publication of the employment of Gas from Coal, for the purpose of illumination[12].

1
2
3
Szkic pionowej retorty Murdocka (Gas Light & Coke Company, retorta w Kensal Green
oraz gazowe oświetlenie Lincoln’s Inn (Londyn)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Old Cumnock Ayrshire. [w:] A Vision of Britain through Time [on-line]. University of Portsmouth and others. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  2. ↑ a b William Dargue: Sycamore Hill. [w:] A History of Birmingham Places & Placenames [on-line]. billdargue.jimdo.com. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Significant Scots, William Murdock. [w:] Electric Scotland's Classified Directory (podstawowe źródło: Robert Chambers, Biographical Dictionary of Eminent Scotsmen) [on-line]. www.electricscotland.com. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  4. ↑ The spectacle of industry. [w:] Science Museum > The Energy Hall > The Story of Steam > James Watt's perfect engine > 'Old Bess' engine by Boulton and Watt, 1777 [on-line]. www.sciencemuseum.org.uk. [dostęp 2016-10-01]. (ang.).
  5. ↑ Power for production. [w:] Science Museum > The Energy Hall > The Story of Steam > James Watt's perfect engine > 'Old Bess' engine by Boulton and Watt, 1777 [on-line]. www.sciencemuseum.org.uk. [dostęp 2016-10-01]. (ang.).
  6. ↑ Zdjęcie centrum Birmingham. www.google.com/maps. [dostęp 2014-07-21]. (ang.).
  7. ↑ How does a Sun and Planet Wheels Gear System Work?. [w:] Animacja [on-line]. www.mekanizmalar.com. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  8. ↑ a b Murdoch House and the Cornish Global Migration Programme. [w:] Explore Redruth > Heritage and History Attractions [on-line]. Redruth Town Council. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  9. ↑ Tolgus Hill roundabout near to Redruth, Cornwall, Great Britain. www.geograph.org.uk. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  10. ↑ The Murdoch Flyer (Tolgus Mount, Redruth TR15 3TA). [w:] Explore Redruth > Heritage and History Attractions [on-line]. Redruth Town Council. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).
  11. ↑ a b prof. Bolesław Orłowski (Instytut Historii Nauki PAN). Dawno, dawno temu > Oświetlenie gazowe. „Inżynier Budownictwa”, styczeń 2009. (pol.). 
  12. ↑ Rumford Medal. [w:] Strona internetowa stowarzyszenia > Awards [on-line]. royalsociety.org. [dostęp 2014-07-12]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Murdoch_(inżynier)&oldid=56344573”