Idiom

Idiom, idiomat, idiomatyzm (z łac. idioma – „specyfika języka, osobliwości językowe”; od gr.: idiōma, dop. idiōmatos – „specyficzna cecha; właściwość” od idiousthai – odpowiedni; ídios – „własny; prywatny; swoisty”) — związek frazeologiczny, którego znaczenie ma charakter swoisty, tj. nie daje się wyprowadzić ze znaczenia poszczególnych jego części składowych. Idiomy należy odróżnić od kolokacji, czyli związków wyrazowych wykazujących pewną ustaloną łączliwość, ale dających się rozumieć dosłownie.

Część autorów utożsamia idiomy z frazeologizmami, inni zaś ujmują idiom jako pojęcie podrzędne wobec szerzej rozumianego frazemu (frazeologizmu). Przy szerszym ujęciu frazemu idiom pokrywa się z nim tylko częściowo.

Zasięg językowy

O idiomach najczęściej wspomina się w kontekście nauki języków obcych (ponieważ stanowią one liczną grupę wyjątków od poznawanych przez uczącego się reguł), stąd też bardzo często stosuje się inną definicję:

Idiom – wyrażenie właściwe tylko danemu językowi, niedające się dosłownie przetłumaczyć na inny język.

Definicja ta uchodzi jednak za nieścisłą, ponieważ niektóre idiomy są zapożyczane od jednych języków przez drugie, przez co są one charakterystyczne dla większej niż jeden liczby języków.

Przykłady polskich idiomów

• piąte koło u wozu – osoba lub rzecz zawadzająca
• ręka rękę myje – popieranie się przez ludzi w nieuczciwych sprawach (* w języku angielskim ma znaczenie "wzajemnej współpracy", nie ma negatywnego znaczenia, oznacza: "ja pomagam tobie, ty pomagasz mi" *)
• urwanie głowy – bezładny pośpiech
• flaki z olejem – coś wyjątkowo nudnego
• włosy stają dęba – być bardzo przestraszonym
• na czarną godzinę – na trudny okres w nieokreślonej przyszłości

Przykłady idiomów z innych języków i ich polskie odpowiedniki

Idiomy tłumaczy się najczęściej przez odpowiadające im (lub zbliżone znaczeniem) polskie idiomy, np.:

• da liegt der Hund begraben (niem.), (dosł. tu leży pies pogrzebany) – „w tym sęk” – w tym problem
• it rains cats and dogs (ang.), (dosł. pada kotami i psami) – „pierze żabami”, „leje jak z cebra” – ulewa
• come hell or high water (ang.), (dosł. niech nastąpi piekło albo powódź) – „choćby się paliło i waliło” – nieważne, co się stanie
• revenons à nos moutons (fr.), (dosł. wróćmy do naszych baranów) – „wróćmy do rzeczy”
• стрелял (метил) в ворону, а попал в корову ros., (dosł. strzelał do wrony, a trafił w krowę) - „trafić kulą w płot”

Bibliografia

• JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratysława: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
• StanisławS. Urbańczyk StanisławS. (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1992, ISBN 83-04-029-94-4 .