Język albański: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
Boty
391 617 edycji
m Bot poprawia linkowania prowadzące do Macedonia + dr, techn.
carlos quiles jest amatorem: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Articles_for_deletion/Modern_Indo-European_language&diff=482522185&oldid=482519077
Linia 26: Linia 26:
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami [[języki ilirskie|iliryjskim]] i [[język mesapijski|mesapijskim]], które występowały również nad [[Morze Adriatyckie|Adriatykiem]] lub z [[język tracki|trako-dackimi]]. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z [[język rumuński|językiem rumuńskim]] (około 50 słów<ref>[[Alexandru Cihac]] Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie.</ref>), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim{{fakt|data=2012-06}}.
Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami [[języki ilirskie|iliryjskim]] i [[język mesapijski|mesapijskim]], które występowały również nad [[Morze Adriatyckie|Adriatykiem]] lub z [[język tracki|trako-dackimi]]. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z [[język rumuński|językiem rumuńskim]] (około 50 słów<ref>[[Alexandru Cihac]] Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie.</ref>), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim{{fakt|data=2012-06}}.


Najstarszy zapis w tym języku to [[Formula e pagëzimit|formuła chrztu]], zapisana przez biskupa [[Pal Engjëlli|Pala Engjëlliego]] w 1462 roku<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Quiles |imię = Carlos |tytuł = A Grammar of Modern Indo-European, second edition |url = http://dnghu.org/indo-european-grammar.pdf |wydawca = DNGHU |miejsce = Badajoz |data = 2007 |strony = 90 |isbn = 9788461176397 |nazwisko2 = López-Menchero |imię2 = Fernando |język = en}}</ref>. Jest on przechowywany w [[Biblioteka Laurenziana|Bibliotece Laurenziana]] we [[Florencja|Florencji]]<ref>{{Cytuj książkę |autor = [[Robert Elsie]] |tytuł = Albanian Literature: A Short History |url = https://books.google.pl/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false |wydawca = I.B. Tauris |miejsce = London |data = 2005 |strony = 6 |isbn = 1-84511-031-5 |język = en}}</ref>.
Najstarszy zapis w tym języku to [[Formula e pagëzimit|formuła chrztu]], zapisana przez biskupa [[Pal Engjëlli|Pala Engjëlliego]] w 1462 roku. Jest on przechowywany w [[Biblioteka Laurenziana|Bibliotece Laurenziana]] we [[Florencja|Florencji]]<ref>{{Cytuj książkę |autor = [[Robert Elsie]] |tytuł = Albanian Literature: A Short History |url = https://books.google.pl/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false |wydawca = I.B. Tauris |miejsce = London |data = 2005 |strony = 6 |isbn = 1-84511-031-5 |język = en}}</ref>.


Współczesny [[język literacki]] istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się [[alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]], wcześniej używano [[alfabet grecki|alfabetu greckiego]], [[cyrylica|cyrylicy]] i [[alfabet arabski|pisma arabskiego]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/languages/albanian.shtml |tytuł = Languages across Europe – Albanian |opublikowany = bbc.co.uk |język = en |data dostępu = 2016-01-01}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir |czasopismo = International Journal of the Sociology of Language |wolumin = 128 |strony = 1–24 |issn = 0165-2516 |język = en |data = 2009-07 |doi = 10.1515/ijsl.1997.128.1}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.shqiperia.com/Kongresi-i-Manastirit-per-njesimin-e-alfabetit-te-gjuhes-shqipe-(14-22-nentor-1908).368/ |tytuł = Kongresi i Manastirit për njësimin e alfabetit te gjuhës shqipe (14-22 nëntor 1908) |data = 2002-01-01 |opublikowany = shqiperia.com |język = sq |data dostępu = 2016-01-01}}</ref>.
Współczesny [[język literacki]] istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się [[alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]], wcześniej używano [[alfabet grecki|alfabetu greckiego]], [[cyrylica|cyrylicy]] i [[alfabet arabski|pisma arabskiego]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/languages/albanian.shtml |tytuł = Languages across Europe – Albanian |opublikowany = bbc.co.uk |język = en |data dostępu = 2016-01-01}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir |czasopismo = International Journal of the Sociology of Language |wolumin = 128 |strony = 1–24 |issn = 0165-2516 |język = en |data = 2009-07 |doi = 10.1515/ijsl.1997.128.1}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.shqiperia.com/Kongresi-i-Manastirit-per-njesimin-e-alfabetit-te-gjuhes-shqipe-(14-22-nentor-1908).368/ |tytuł = Kongresi i Manastirit për njësimin e alfabetit te gjuhës shqipe (14-22 nëntor 1908) |data = 2002-01-01 |opublikowany = shqiperia.com |język = sq |data dostępu = 2016-01-01}}</ref>.

Wersja z 17:06, 7 sie 2019

Gjuha shqipe
Klasyfikacja genetyczna

{{{klasyfikacja}}}

Status oficjalny
Organ regulujący Akademia Nauk Albanii
Kody języka
ISO 639-1 sq
ISO 639-2 alb/sqi
ISO 639-3 sqi
ISO 639-5 sqj
IETF sq
Glottolog alba1267
Ethnologue sqi
GOST 7.75–97 алб 030
WALS alb
SIL sqi
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku albańskim
Słownik języka albańskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Mapa dialektów albańskich

Język albański (alb. gjuha shqipe)[1] – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię Północną (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii i Kosowie posiada on status języka urzędowego.

Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41 równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Norma literacka języka, nauczana w szkołach w Albanii, jest oparta głównie na dialekcie toskijskim.

Artykuł 1 Deklaracji Praw Człowieka w języku albańskim[2]:

„Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.”

Historia

Początki języka sięgają VII-VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Adriatykiem lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (około 50 słów[3]), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim[potrzebny przypis].

Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Jest on przechowywany w Bibliotece Laurenziana we Florencji[4].

Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego[5][6][7].

Wymowa

Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.

Litera IPA Opis Przykład
c [ʦ] jak c w car cigarja (papieros)
ç [ʧ] jak cz w czeski çasti (chwila)
dh [ð] jak th w ang. this dźwięczne dhoma (pokój)
ë [œ]/[ə] akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa),
w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne 		hëna (księżyc)
gj [ɟ] podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź gjithë (wszystko)
ll [ɫ] jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo fillimi (początek)
nj [ɲ] jak ń w sanie njoh (znać)
q [c] palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç)
podobnie jak t w pl. sympatia
wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii) 		qeni (pies)
r [ɾ] słabe r wymówione końcówką języka tre (trzy)
rr [r] wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda rruga (ulica)
sh [ʃ] jak sz shkolla (szkoła)
th [θ] jak th bezdźwięczne w ang. think thika (nóż)
x [ʣ] dz, lexoj (czytać)
xh [ʤ] jak dż w pl. dżungla xhaba (tani)
y [y] jak ü jak w niem. grün pylli (las)
zh [ʒ] ż, jak żurnal zhurmi (hałas)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mukades Mançe, Lidja Dhimitri, Xhemile Zykaj, Ludmilla Myrto, Natasha Malo: Fjalor rusisht-shqip/Русско-албанский словарь. Tirana: EDFA, 2005, s. 8. (ros.).
  2. ↑ Deklarata e Pergjithshme mbi te Drejtat e Njeriut. ohchr.org. [dostęp 2015-07-18]. (alb.).
  3. ↑ Alexandru Cihac Słownik Etymologiczny z połowy XIX wieku; dla zwolenników trako-dackiego pochodzenia języka rumuńskiego podobieństwo z j. albańskim jest koronnym argumentem, nikt nie udowodnił, że te 50 słów ma tracko-dackie pochodzenie.
  4. ↑ Robert Elsie: Albanian Literature: A Short History. London: I.B. Tauris, 2005, s. 6. ISBN 1-84511-031-5. (ang.).
  5. ↑ Languages across Europe – Albanian. bbc.co.uk. [dostęp 2016-01-01]. (ang.).
  6. ↑ Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir. „International Journal of the Sociology of Language”. 128, s. 1–24, 2009-07. DOI: 10.1515/ijsl.1997.128.1. ISSN 0165-2516. (ang.). 
  7. ↑ Kongresi i Manastirit për njësimin e alfabetit te gjuhës shqipe (14-22 nëntor 1908). shqiperia.com, 2002-01-01. [dostęp 2016-01-01]. (alb.).

Bibliografia

  • Jeziorski Marek, Wiśniewski Jerzy, Słownik minimum albańsko-polski i polsko-albański, Warszawa 1992.
  • Mindak Jolanta, Sawicka Irena, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
  • Saneja Mazllum, Wójcik Alina, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
  • Sawicka Irena, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s. 183–195.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_albański&oldid=57214717”