Prawnik

Niemiecki notariusz,1830

Walijscy sędziowie, 2013

Prawnik warszawski w połowie XIX wieku

Prawnik, prawniczka – osoba pełniąca funkcję lub zawód albo posiadająca wykształcenie prawnicze. Rozumienie tego pojęcia jest niejednolite i zależy od takich czynników jak kultura prawna, czas czy przyjęte teorie socjologiczne. Teorią pojęcia „prawnik” zajmuje się komparatystyka prawnicza.

Nazwa „prawnik” wywodzi się z terminologii common law, jednak znaczenie tego słowa jest odmienne w prawie stanowionym. Pierwotne określenie tego słowa oznacza osobę, która ukończyła studia prawnicze, nawet gdy osoba taka po ukończeniu studiów nie wykonuje zawodu prawniczego.

Teoria pojęcia

Teorie tego zawodu rozwinęły się w kulturze prawa stanowionego i common law, gdzie pozycja zawodu prawniczego jest największa. Sformułowano trzy główne teorie zawodu prawnika, a ich autorami byli: Max Weber, Karol Marks i Talcott Parsons.

Max Weber twierdził, że podstawową kategorią usytuowania zawodu prawnika w społeczeństwie jest rynek. Prawnicy, będący ekspertami w dziedzinie prawa, kontrolują rynek, świadcząc profesjonalne usługi prawnicze, zabezpieczając w ten sposób zbiorowe potrzeby społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa i ochrony praw jednostki. Powoduje to podnoszenie się statusu zbiorowego prawników. Kontrola rynku odbywa się poprzez tworzenie korporacji prawniczych ograniczających dostęp do świadczenia tego rodzaju usług poprzez wprowadzenie obowiązków takich jak przynależność do danej korporacji, uzyskanie licencji lub rejestracja, które powiązane są z obowiązkiem uiszczania opłat i potwierdzeniem posiadanych kwalifikacji w trakcie postępowań egzaminacyjnych.

Punktem odniesienia teorii zawodu prawnika Karola Marksa jest teoria walki klas i wynikające z niej umiejscowienie zawodu prawnika w społeczeństwie. Oczekiwaniem Karola Marksa było poszerzenie jednej z nich o wolne zawody prawnicze bądź zanik wolnych zawodów prawniczych. Prawnicy nie ulegają przyporządkowaniu do żadnej z grup, gdyż zachowują tożsamość zawodową, a nie klasową, ponieważ ich kapitałem nie jest – jak to wynika z ujęcia marksistowskiego – pieniądz, lecz profesjonalna wiedza.

Teoria strukturalno-funkcjonalna Talcotta Parsonsa o porządku społecznym zwraca uwagę na wielość czynników sytuujących pozycję zawodu prawnika w społeczeństwie. Są to „środowisko rodzinne, etniczne, rasa, płeć, religia, wykształcenie, zajęcia, klientela, wynagrodzenia, dochody, bogactwo i polityka”. Teoria Parsonsa zwraca szczególną uwagę na konieczność zagwarantowania autonomii zawodowej, samorządności i możliwości samoregulacji korporacjom prawniczym. Konieczność ta wynika z wykorzystywania tych instytucji w interesie klienta przy jednoczesnym założeniu braku nadużyć w interesie własnym.

Funkcje prawnika

Zawody prawnicze istnieją, by regulować stosunki między jednostkami ludzkimi, oraz między zespołami ludzkimi. Już od starożytności prawnicy dokonywali tej regulacji w społeczeństwie, czego najlepszym przykładem jest prawo rzymskie. Poza tym zawody prawnicze istnieją po to aby: „reprezentować interesy ludzi i towarzyszyć im przy tym przed sądami i innymi organizacjami, przygotowywać i weryfikować dokumenty prawne, spełniać rolę mediatorów, arbitrów i negocjatorów, kształtować świadomość prawną społeczeństwa, chronić prawa człowieka oraz realizować sprawiedliwość”.

Zawody prawnicze

Klasyfikacje

Zawód może oznaczać „zespół czynności wyodrębnionych w społecznym podziale pracy, wymagających odpowiednich kwalifikacji, wykonywanych przez jednostkę stale lub dorywczo, stanowiących źródło jego utrzymania, prestiżu i niekiedy władzy”, ale może też określać pewną grupę społeczną wykonującą określoną pracę (np. zawód sędziego).

Najbardziej rozpoznawalnym kryterium jest kryterium kultury prawnej, czyli przynależność prawnika do określonej struktury. Porównywanie zawodu prawnika na podstawie różnych kultur prawnych pozwala ujawnić istotne różnice między tymi zawodami w danej społeczności, np. różnie w ubiorze czy zachowaniu. We wszystkich kulturach prawnych, z wyjątkiem kultury animizmu, występują klasyfikacje zawodów prawniczych. Jedynie w kulturze prawa amerykańskiego występuje zasada jednolitości, a zawody prawnicze są zróżnicowane ze względu na specjalizacje w dziedzinach prawa.

Kryterium przedmiotu polega na porównywaniu zawodów prawniczych ze względu na ich działalność. Owocem tego podziału jest wyróżnienia na prawników akademickich, sądowych, administracyjnych, gospodarczych, bankowych, politycznych. Jest to katalog otwarty sektorów, w których zawód prawnika może być wykonywany.

Kryterium funkcji to podział ze względu na rolę społeczną wykonywaną przez przedstawicieli danego zawodu prawniczego. Pozwala on wyodrębnić prawników, którzy nauczają prawa, od tworzących prawo, stosujących je albo egzekwujących jego przestrzeganie. Funkcja tworzenia prawa jest realizowana wspólnie przez prawników z nieprawnikami. W demokratycznym państwie prawa wszystkie te funkcje muszą być „harmonijnie ze sobą połączone”.

Kryterium interesu to podział na prawników interesu publicznego (pro publico bono) oraz na prawników interesu prywatnego (pro privato bono). Podział ten jest silnie uzależniony od ustroju prawnego. Pierwsza grupa to prawnicy pracujący w sektorze prawa publicznego, np. prokurator. Druga grupa wykonuje swój zawód w sektorze prawa prywatnego; są to głównie adwokaci.

Niektóre nowe zawody

Kryterium czasu jest istotne ze względu na określenie tradycji w zawodach i specjalizacjach prawniczych. Ze względu na to kryterium wyróżnia się zawody klasyczne i „nowe”. Do zawodów klasycznych kwalifikuje się sędziego, prokuratora, adwokata, radcę prawnego czy notariusza. Nowe zawody to doradca podatkowy, rzecznik patentowy czy nadzorca sądowy. Dodatkowo współczesna doktryna teorii zawodów prawniczych wyróżnia także takie zawody jak barrister, euroadwokat oraz paralegalista.

Euroadwokatem, zgodnie z dyrektywą Wspólnoty Europejskiej z 22 marca 1977, jest „osoba zajmująca się w swoim kraju wykonaniem zawodu pod jedną z niniejszych nazw: advocate, barrister, solicitor, advocat, advocaat, rechtsanwalt, asinajaja, dikigoros, abogado, avogada, abokatu, avvocato”. Uprawnienia euroadwokata otrzymują także adwokacji kolejnych krajów przyjmowanych do Unii Europejskiej. Model zawodu euroadwokata dopiero się kształtuje, jest on amalgamatem cech adwokatury państw członkowskich. Chodzi o cechy występujące zarówno w kręgu common law, jak i prawa stanowionego.

Paralegalista to zawód asystenta prawnego, wypracowany w 1967 roku. Paralegaliści ukształtowali silne, własne, różne organizacyjne stowarzyszenia zawodowe. Główne z nich to amerykańskie National Federation of Paralegal Assistans i National Association of Legal Assistans. Paralegaliści mają własne kodeksy etyczne. Zawód ten okazał się na tyle atrakcyjny, że jego wykonywania podejmują się nawet osoby z wykształceniem prawniczym.

Bibliografia

• RomanR. Tokarczyk RomanR., Komparatystyka prawnicza, Wolters Kluwer, 2008 (Komparatystyka prawnicza), ISBN 978-83-7601-359-6 .
• Richard L.R.L. Abel Richard L.R.L., Philip S.C.P.S.C. Lewis Philip S.C.P.S.C., Lawyers in Society, California: University of California Press, 1996 (Lawyers in Society), ISBN 978-0520203327 .
• KarolK. Marks KarolK., Das Kapital: Kritik der politischen Ökonomie, Frankfurt: Anaconda, 2009 (Das Kapital), ISBN 978-3866473256 .