Markowa (województwo podkarpackie): Różnice pomiędzy wersjami
50°01′20″N 22°18′53″E/50,022222 22,314722| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Mathiasrex (dyskusja | edycje) |
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Wieś infobox}} na {{Polska miejscowość infobox}} |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{ISG|Markowa}} |
{{ISG|Markowa}} |
||
{{Inne znaczenia|2=[[Markowa|Markowa w innych znaczeniach tej nazwy]]}} |
{{Inne znaczenia|2=[[Markowa|Markowa w innych znaczeniach tej nazwy]]}} |
||
{{ |
{{Polska miejscowość infobox |
||
|nazwa = Markowa |
|nazwa = Markowa |
||
| |
|rodzaj miejscowości = wieś |
||
| |
|zdjęcie = Markowa-kosciol2.jpg |
||
| ⚫ | |||
|herb artykuł = |
|||
|dopełniacz |
|dopełniacz nazwy = Markowej |
||
| |
|województwo = podkarpackie |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| |
|gmina = [[Markowa (gmina)|Markowa]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|miejscowość podstawowa = |
|||
|gmina = [[Markowa (gmina)|Markowa]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |liczba ludności = 4202<ref>{{Cytuj stronę | url = http://markowa.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=167&strona=1&sub=166 | tytuł = ''Markowa'' | opublikowany = Urząd Gminy w Markowej | archiwum = http://web.archive.org/web/20140601164805/http://markowa.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=167&strona=1&sub=166 | zarchiwizowano = 2014-06-01 | data dostępu = 2014-06-01}}</ref> |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |liczba ludności = 4202<ref>{{Cytuj stronę | url = http://markowa.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=167&strona=1&sub=166 | tytuł = ''Markowa'' | opublikowany = Urząd Gminy w Markowej | archiwum = http://web.archive.org/web/20140601164805/http://markowa.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=167&strona=1&sub=166 | zarchiwizowano = 2014-06-01 | data dostępu = 2014-06-01}}</ref> |
||
| |
|strefa numeracyjna = 17 |
||
| ⚫ | |||
|strefa numeracyjna = 17 |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| |
|kod mapy = PL-PK |
||
| |
|współrzędne = 50°01′20″N 22°18′53″E |
||
| |
|commons = Markowa |
||
|www = http://www.markowa.pl |
|||
|współrzędne = 50°01′20″N 22°18′53″E |
|||
| ⚫ | |||
|wikisłownik = |
|||
| ⚫ | |||
}} |
}} |
||
[[Plik:Markowa pomnik.jpg|240px|right|thumb|Pomnik rodziny Ulmów (2006 r.)]] |
[[Plik:Markowa pomnik.jpg|240px|right|thumb|Pomnik rodziny Ulmów (2006 r.)]] |
||
Wersja z 18:41, 20 lis 2019
| Artykuł |
50°01′20″N 22°18′53″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°1'13"N, 22°18'1"E |
| - błąd |
39 m |
| Odległość |
1114 m |
| wieś | |
 Kościół św. Doroty | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Markowa[1] |
| Wysokość |
220 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2013-12-31) |
4202[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
37-120[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLA |
| SIMC |
0655391 |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
| 50°01′20″N 22°18′53″E/50,022222 22,314722
| |
| Strona internetowa | |
Markowa – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Markowa[4][5].
Miejscowość jest siedzibą gminy Markowa, leży na szlaku architektury drewnianej. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.
Części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0655400 | Cierpisz | część wsi |
| 0655416 | Fleszarówka | część wsi |
| 0655422 | Folwarczne | część wsi |
| 0655439 | Górki | część wsi |
| 0655445 | Górna Karczma | część wsi |
| 0655451 | Kazimierz | część wsi |
| 0655468 | Krzyżówka | część wsi |
| 0655474 | Nizina | część wsi |
| 0655480 | Przemyśl | część wsi |
| 0655497 | Średnia Karczma | część wsi |
| 0655505 | Zagumnie | część wsi |
Historia
Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od Łańcuta aż po Handzlówkę, lokowaną w roku 1381[6][7]. Markowa była lokowana w XIV w. jako Markhof na prawie niemieckim i zasiedlona osadnikami z Górnej Saksonii, Łużyc i Dolnego Śląska, sprowadzanymi przez Kazimierza Wielkiego po przyłączeniu tych ziem do Korony[8]. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina Ignacy Krasicki w jednym z komentarzy do herbarza Kacpra Niesieckiego[9] (zob. Głuchoniemcy). W 1450 roku właścicielem był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły[10]. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli Tatarzy[11] i wzięli w jasyr 900 osób[potrzebny przypis]. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego podczas słynnego pogromu ordy Kantymira Murzy pod Martynowem nad Dniestrem. W Markowej istniał niewielki folwark, rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne, a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i jedna z pierwszych w Polsce spółdzielnia zdrowia.
|
24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi i policjanci granatowi rozstrzelali polską, ośmioosobową rodzinę Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ukrywanych przez nich w domu ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów[12]. Wydarzenie to upamiętnia odsłonięty w 2004 r. pomnik, znajdujący się przy drodze do skansenu, a także Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, które otwarto 17 marca 2016 roku[13][14]. W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej uchwałą rady gminy Markowa z 25 kwietnia 2010 ufundowano tablicę oraz dęby pamięci bohaterów pomordowanych przez NKWD. Major Antoni Flejszar, kpt. Władysław Ciekot, oraz porucznik rez. Franciszek Majewski pracowali w przeszłości i byli związani z gminą Markowa[15]. |
Toponimika nazwy
Najstarsza, zachowana wzmianka o wsi (wtedy Markenhof) pochodzi z listu biskupa Demetriosa do kapituły przemyskiej, pisanego w 1384 r., zachowanego w przemyskim Archiwum Diecezjalnym. Niemiecka kolonia, początkowo Markenhow, podobnie jak sąsiednie wsie z końcówkami na -hau/how oznaczające w języku niemieckim porębę; np. pobliska Henselshow, Albigowa (Helwygheshow), Husowa (Langenkow) oraz Sonina (Schonerwald)[16].
Etnografia wsi
Na terenie gminy Markowa zachowała się stosunkowo duża liczba drewnianych domów pochodzących z XIX w. i początku XX w. Reprezentacyjne i najlepiej zachowane przykłady tego typu budownictwa znajdują się na terenie skansenu w Markowej, zorganizowanego w latach 80. XX w. z inicjatywy mieszkańców wsi.
Zabytki
Znajdują się tu m.in. następujące zabytki:
- Chałupa kmieca konstrukcji przysłupowej z 1874 r.
- Stajnie z zagrody kmiecej z końca XIX w. konstrukcji zrębowej
- Stodoła konstrukcji słupowej z przełomu XIX-XX w. z wozownią
- Spichlerz z końca XIX w., zwany w Markowej „sołkiem”
- Wiatrak-koźlak z poł. XX w. (czynny).
- Chałupa „biedniacka” z chlewikiem, pochodzące z 1905 r.
- Ule skrzyniowe, kryte strzechą
- Kierat i studnia z żurawiem, wykonane współcześnie na wzór występujących niegdyś w Markowej tego typu urządzeń.
- Kuźnia, zrekonstruowana w oparciu o zachowane archiwalia z zabytkowym wyposażeniem
- Szkoła ludowa, zbudowana po I wojnie światowej i przeniesiona tu w roku 2004.
Do miejsc wartych zobaczenia należy smukły, neogotycki kościół pw. Św. Doroty wybudowany w 1910 roku na miejscu dwóch poprzednich drewnianych świątyń. Wewnątrz ołtarz projektu Stanisława Majerskiego, w ołtarzach bocznych z 1935 r. obrazy z XVII-XVIII w. Polichromię wykonał Stanisław Jakubczyk w 1973 r.
-
Chałupa przysłupowa -
Wnętrze chałupy -
Piec kuchenny -
Studnia i stodoła -
Spichlerz („sołek”) -
Wiatrak „koźlak” -
Chata „biedniacka” -
Wozownia
Religia
Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą:
Ludzie związani z Markową
- Józef Tejchma – minister kultury i sztuki
- mjr. Antoni Flejszar ur. 20 grudnia, 1897 – ofiara zbrodni katyńskiej, Charków
- Jan Krauz ur. 1 października 1951 w Markowej - sportowiec paraolimpijski, trzykrotnie brał udział w igrzyskach paraolimpijskich w latach 1976, 1980 i 1984, zdobywając w nich 9 medali, w tym kilka złotych w skoku w dal, wzwyż i biegach na 100 i 400 m. Jego najlepszy rezultat, to wynik 10,6 sekundy w biegu na 100 m. 110 razy stawał na podium igrzysk paraolimpijskich, mistrzostw inwalidów świata, Europy i Polski. W latach 70. i 80. zdobył dziewięć tytułów mistrza świata i Europy[17].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Sołectwo Markowa.
- ↑ Markowa. Urząd Gminy w Markowej. [dostęp 2014-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Janusz Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych, [w:] M. Parczewski (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 188.
- ↑ W. Blajer, Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Rzeszów 2007, s. 77.
- ↑ „Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi.” Tadeusz Szylar. Markowa wieś spółdzielcza, [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241.
- ↑ O Mikołaju Tarle chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do Marcina Kromera koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa 5 czerwca roku 1571 jest wzmianka takowa: „Pan Mikołaj Tarło chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez Kraków przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym”. – Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko Jarosławia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z Niemiec przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, Albigowa, Białoboki itd. Kasper Niesiecki Herbarz [...] (1839–1846) tom. IX, s. 11.
- ↑ Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini Terrestres Przeworscenses 1450.
- ↑ „Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr.”, [w:] J.A. Gierowski, Historia Polski, 1505–1764, 1988.
- ↑ Markowa – Grób Ulmów, Marcin Hołota.
- ↑ Podkarpackie.Rozstrzygnięto konkurs na Muzeum Polaków Ratujących Żydów, PAP, 2010-11-17.
- ↑ Otwarcie Muzeum Ulmów w Markowej – Polskie Radio.
- ↑ [1] Uchwała rady gminy, 25.04.2010.
- ↑ Józef Półćwiartek. Wieś Markowa w okresie systemu pańszczyźnianego. s. 16, [w:] Z dziejów wsi Markowa, s. 13–54, Rzeszów 1993.
- ↑ Jan Krauz
Bibliografia
- Stanisław Kłos, Podkarpackie – przewodnik po województwie, wyd. BOSZ 2005
- Jacek Tejchma, Muzeum wsi Markowa, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Markowej 2005
Linki zewnętrzne
- „Rodzina Ulmów z Markowej”
- Riesenbach – wspomnienia
- Markowa (1), przy drodze z Łańcuta do Przeworska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 125.
- Skansen w Markowej
