Nowy Cmentarz Żydowski w Cieszynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne
m +sekcja
Linia 40: Linia 40:


=== Podczas II wojny światowej ===
=== Podczas II wojny światowej ===
Na początku września 1939 r. cmentarz został zamknięty przez okupacyjne władze niemieckie, a w 1941 r. skonfiskowany na rzecz [[III Rzesza|III Rzeszy]]. W marcu 1943 r. wydano zarządzenie o przekształceniu cmentarzy cieszyńskich w parki, gdyż po "[[Holocaust|przesiedleniu]]" miejscowych Żydów nie będą już używane. Do końca wojny nic jednak w tej kwestii nie przedsięwzięto i kirkut przetrwał okupację w dobrym stanie.
Na początku września 1939 r. cmentarz został zamknięty przez okupacyjne władze niemieckie, a w 1941 r. skonfiskowany na rzecz [[III Rzesza|III Rzeszy]]. W marcu 1943 r. wydano zarządzenie o przekształceniu cmentarzy cieszyńskich w parki, gdyż po „[[Holocaust|przesiedleniu]]” miejscowych Żydów nie będą już używane. Do końca wojny nic jednak w tej kwestii nie przedsięwzięto i kirkut przetrwał okupację w dobrym stanie.


=== Po wojnie ===
=== Po wojnie ===
Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, a od 1966 r. Kongregacja w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]]. Pochowano tu niewiele osób, a ostatni pochówek miał miejsce w 1961 r. ([[Edward Weber]]). Następowała szybka dewastacja cmentarza – liczne [[marmur]]owe i [[granit]]owe [[obelisk]]i masowo rozkradano i przerabiano na nowe chrześcijańskie nagrobki lub stosowano jako materiał budulcowy na okolicznych osiedlach. W 1974 r. wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych, a w 1986 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Po 1989 r. [[Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej]] usiłuje zachować czystość i na bieżąco dokonywać niezbędnych napraw na terenie cmentarza. W latach 1997–1999 ze środków Edwarda J. Phillipsa – amerykańskiego Żyda z [[Minneapolis]] w [[Stany Zjednoczone|USA]] oraz Tadeusza J. Dordy - [[protestantyzm|ewangelika]] z Cieszyna zamieszkałego w [[Kalifornia|Kalifornii]] uporządkowano teren cmentarza oraz wyremontowano bramę wejściową. Niestety dom pogrzebowy był w stanie uniemożliwiającym powrót do wyglądu pierwotnego, dlatego też pozostawiono tylko frontową ścianę budynku jako tzw. "trwałą ruinę"<ref>Burchard błędnie identyfikuje budynek domu przedpogrzebowego jako synagogę</ref>.
Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, a od 1966 r. Kongregacja w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]]. Pochowano tu niewiele osób, a ostatni pochówek miał miejsce w 1961 r. ([[Edward Weber]]). Następowała szybka dewastacja cmentarza – liczne [[marmur]]owe i [[granit]]owe [[obelisk]]i masowo rozkradano i przerabiano na nowe chrześcijańskie nagrobki lub stosowano jako materiał budulcowy na okolicznych osiedlach. W 1974 r. wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych, a w 1986 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Po 1989 r. [[Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej]] usiłuje zachować czystość i na bieżąco dokonywać niezbędnych napraw na terenie cmentarza. W latach 1997–1999 ze środków Edwarda J. Phillipsa – amerykańskiego Żyda z [[Minneapolis]] w [[Stany Zjednoczone|USA]] oraz Tadeusza J. Dordy - [[protestantyzm|ewangelika]] z Cieszyna zamieszkałego w [[Kalifornia|Kalifornii]] uporządkowano teren cmentarza oraz wyremontowano bramę wejściową. Niestety dom pogrzebowy był w stanie uniemożliwiającym powrót do wyglądu pierwotnego, dlatego też pozostawiono tylko frontową ścianę budynku jako tzw. „trwałą ruinę”<ref>Burchard błędnie identyfikuje budynek domu przedpogrzebowego jako synagogę</ref>.


Obecnie na terenie o powierzchni 0,75 ha zachowało się około 100 nagrobków.
Obecnie na terenie o powierzchni 0,75 ha zachowało się około 100 nagrobków.
Linia 54: Linia 54:
Plik:Dawny dom przedpogrzebowy na nowym kirkucie w Cieszynie.JPG|Stan obecny domu przedpogrzebowego
Plik:Dawny dom przedpogrzebowy na nowym kirkucie w Cieszynie.JPG|Stan obecny domu przedpogrzebowego
</gallery>
</gallery>

== Znane osoby pochowane na cmentarzu ==
* [[Moritz Fasal]] (1841-1919) – producent wódek i likierów, cesarsko-królewski dostawca dworu
* [[Joseph Philipp Glesinger]] (1838-1909) – właściciel zakładów przetwórstwa drewna, prezes gminy żydowskiej
* [[Ozjasz Storch]] (?-1938) – strzelec [[1 Pułk Strzelców Podhalańskich|1 Pułku Strzelców Podhalańskich]] poległy podczas zajmowania terenów wokół [[Czadca|Czadcy]] przez [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsko Polskie]]
* [[Edward Weber]] (1897-1961) – ostatni przewodniczący Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

Wersja z 18:29, 26 gru 2019

Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
Obiekt zabytkowy nr rej. A-412/86 z 11 lipca 1986 [1]
Ilustracja
Widok ogólny cmentarza
Państwo

 Polska

Miejscowość

Cieszyn

Adres

ul. Hażlaska

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

nieczynny

Powierzchnia cmentarza

1,14 ha

Data otwarcia

1907

Data ostatniego pochówku

1961

Data likwidacji

1974

Zarządca

Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej

Położenie na mapie Cieszyna
Mapa konturowa Cieszyna, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Ziemia49°45′26,17″N 18°37′50,17″E/49,757269 18,630603
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Hażlaskiej w Cieszynie jest jedną z dwóch (obok Starego Cmentarza Żydowskiego) izraelickich nekropolii w mieście.

Historia

Założenie cmentarza

Powstanie cmentarza związane było z brakiem miejsc grzebalnych na starym kirkucie. W 1898 r. gmina żydowska nabyła od Andrzeja Folwarcznego fragment gruntu położony powyżej starszej nekropolii i wystąpiła do władz miasta o pozwolenie na urządzenie nowego cmentarza, które uzyskała w roku 1900. Protesty okolicznych mieszkańców spowodowały jednak wstrzymanie jego wykonania przez austro-węgierskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w roku 1902 i dopiero po odwołaniu się gminy do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Wiedniu władze cofnęły swe zastrzeżenia. W 1906 r. rozpoczęto budowę cmentarza, którą zakończono w połowie roku następnego. Powstanie cmentarza związane jest z osobą prezesa gminy żydowskiej – Josepha Philippa Glesingera (zm. w 1909 r.), który był także jedną z pierwszych osób na nim pochowanych. Do dziś stoi grobowiec Glesingerów, który został wykonany przez firmę kamieniarską Theodora Becke z Morawskiej Ostrawy, a nagrobek z piękną płaskorzeźbą przedstawiającą pejzaż górski z zachodzącym słońcem wykonał Otto Jarl (1856–1915), znakomity artysta szwedzki zamieszkały w Wiedniu.

Plan cmentarza oraz domu przedpogrzebowego wykonał cieszyński budowniczy Alojzy Jedek, jednak ostatecznie przyjęto projekt domu przedpogrzebowego architekta Jakoba Gartnera z Wiednia. Dom przedpogrzebowy został wybudowany w centralnej części założenia cmentarnego, zaś na południowym krańcu zbudowano budynek kancelarii cmentarza oraz kostnicę. Cmentarz o powierzchni 1,14 hektara ogrodzono, a w przedniej części wybudowano mur z efektowną bramą ozdobioną gwiazdami Dawida.

Tak przygotowany cmentarz otwarto 25 czerwca 1907 r. i od tej pory stał się główną nekropolią cieszyńskiej gminy wyznaniowej, choć sporadyczne pochówki odbywały się także na Starym Cmentarzu. W 1913 r. gmina dokupiła jeszcze kawałek przylegającego do parceli gruntu pod przyszłą rozbudowę cmentarza.

Podczas II wojny światowej

Na początku września 1939 r. cmentarz został zamknięty przez okupacyjne władze niemieckie, a w 1941 r. skonfiskowany na rzecz III Rzeszy. W marcu 1943 r. wydano zarządzenie o przekształceniu cmentarzy cieszyńskich w parki, gdyż po „przesiedleniu” miejscowych Żydów nie będą już używane. Do końca wojny nic jednak w tej kwestii nie przedsięwzięto i kirkut przetrwał okupację w dobrym stanie.

Po wojnie

Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, a od 1966 r. Kongregacja w Bielsku-Białej. Pochowano tu niewiele osób, a ostatni pochówek miał miejsce w 1961 r. (Edward Weber). Następowała szybka dewastacja cmentarza – liczne marmurowe i granitowe obeliski masowo rozkradano i przerabiano na nowe chrześcijańskie nagrobki lub stosowano jako materiał budulcowy na okolicznych osiedlach. W 1974 r. wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych, a w 1986 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Po 1989 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej usiłuje zachować czystość i na bieżąco dokonywać niezbędnych napraw na terenie cmentarza. W latach 1997–1999 ze środków Edwarda J. Phillipsa – amerykańskiego Żyda z Minneapolis w USA oraz Tadeusza J. Dordy - ewangelika z Cieszyna zamieszkałego w Kalifornii uporządkowano teren cmentarza oraz wyremontowano bramę wejściową. Niestety dom pogrzebowy był w stanie uniemożliwiającym powrót do wyglądu pierwotnego, dlatego też pozostawiono tylko frontową ścianę budynku jako tzw. „trwałą ruinę”[2].

Obecnie na terenie o powierzchni 0,75 ha zachowało się około 100 nagrobków.

  • Brama główna przy ul. Hażlaskiej
    Brama główna przy ul. Hażlaskiej
  • Pomnik w klasycystycznym stylu
    Pomnik w klasycystycznym stylu
  • Macewy z XX wieku
    Macewy z XX wieku
  • Dom przedpogrzebowy (stan sprzed 1999 roku)
    Dom przedpogrzebowy (stan sprzed 1999 roku)
  • Stan obecny domu przedpogrzebowego
    Stan obecny domu przedpogrzebowego

Znane osoby pochowane na cmentarzu

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ Burchard błędnie identyfikuje budynek domu przedpogrzebowego jako synagogę

Bibliografia

  • Praca zbiorowa pod redakcją Janusza Spyry, 1999, Żydowskie zabytki Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, ISBN 83-908299-8-3
  • Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 199-200.

Linki zewnętrzne

Cmentarze żydowskie w województwie śląskim

Gwiazda Dawida

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowy_Cmentarz_Żydowski_w_Cieszynie&oldid=58346552”