Bohdan Pniewski

Bohdan Pniewski

Imię i nazwisko	Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski
Data i miejsce urodzenia	26 sierpnia 1897 Warszawa
Data i miejsce śmierci	5 września 1965 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	modernizm
Odznaczenia

Willa własna Bohdana Pniewskiego w Warszawie

Monumentalny gmach Sądów Grodzkich przy ul. Leszno 53/55 (obecnie al. „Solidarności” 127) – największy projekt Pniewskiego zrealizowany przed II wojną światową

Owalne schody zaprojektowane przez Pniewskiego w budynku Senatu

Dom Chłopa przy placu Powstańców 2. Falista linia dachu miała symbolizować rozkołysane łany zbóż

Kompleks budynków Ministerstwa Komunikacji

Gmach Narodowego Banku Polskiego

Grób Bohdana Pniewskiego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski (ur. 26 sierpnia 1897 w Warszawie, zm. 5 września 1965 tamże) – polski architekt, przedstawiciel modernizmu, profesor Politechniki Warszawskiej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski urodził się jako pierwsze z czworga dzieci urzędnika bankowego Wiktora Pniewskiego (1849–1918) i jego żony z drugiego małżeństwa Heleny z Kieszkowskich (1876–1965). W latach 1905–1906 chodził do szkoły przygotowawczej Karola Szulca, w latach 1906–1914 do szkoły realnej im. Stanisława Staszica, prowadzonej przez Stowarzyszenie Techników. Tutaj w czasie nauki wstąpił do konspiracyjnej Drużyny Skautowej im. Zawiszy Czarnego (od 1916 roku 16 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego), której w latach 1915–1918 był drużynowym.

W 1914 wstąpił na Wydział Budowlany Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda przy ul. Mokotowskiej w Warszawie, poza tym odbywając praktykę u Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego, według innych źródeł także u Karola Jankowskiego i Kazimierza Skórewicza. Mimo tego w 1915 nie został przyjęty na właśnie otwarty Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i podjął działalność zarobkową jako grafik, uzyskując w latach 1916 i 1917 dwie nagrody w konkursach graficznych. W 1917 przyjęty na Wydział Architektury, studia przerwały mu wydarzenia kolejnych lat (uczelnia była zamknięta od listopada 1918 do października 1919 roku i od lata do listopada 1920 roku).

Okres międzywojenny

W listopadzie 1918 jako członek tzw. 5 kompanii POW w składzie Batalionu Harcerskiego, brał udział w rozbrajaniu Niemców. W 1920 w wojnie polsko-sowieckiej jako żołnierz 1 pułku szwoleżerów pod dowództwem płk. Gustawa Orlicz-Dreszera został ranny w nogę – za co został odznaczony Krzyżem Walecznych i po wyleczeniu zwolniony z wojska. W czasie leczenia poznał Jadwigę Elżbietę Dąbrowską (1900–1980), z którą zawarł związek małżeński 1 lutego 1922 r. W 1923 r. urodziła się jedyna ich córka, Barbara Elżbieta.

W grudniu 1920 roku wrócił na studia i ukończył je z odznaczeniem 1 lutego 1923, broniąc pracę dyplomową w katedrze projektowania monumentalnego u prof. Czesława Przybylskiego. Ponadto studiował rzeźbę u Tadeusza Breyera i Edwarda Wittiga. W okresie studiów należał do korporacji akademickiej Welecja. Po ich ukończeniu pozostał na uczelni, gdzie w 1946 objął profesurę na Politechnice, a w 1932 został profesorem Akademii Sztuk Pięknych.

Karierę architekta zaczynał jako bliski funkcjonalistycznej architekturze awangardowej. W tym okresie powstały dwie kolonie szeregowych domów: kolonia Słońce przy ul. Madalińskiego 83-95 na Mokotowie oraz Strzecha Urzędnicza przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu (koniec lat 20. XX wieku). W 1928 zdobywa I nagrodę w konkursie na poselstwo polskie w Sofii i projektuje coraz więcej budynków użyteczności publicznej np. budynek Sądów Grodzkich na Lesznie (1935–1939), jednak wiele jego projektów nie zostało z powodu wybuchu wojny zrealizowanych: Świątynia Opatrzności na Polu Mokotowskim (wygrane konkursy w latach 1930 i 1931) czy kompleks gmachów Polskiego Radia na Mokotowie . W czasie wojny uległ zniszczeniu także pałac Brühla przy ul. Wierzbowej – odrestaurowany przez Pniewskiego dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych i uzupełniony o nowy pawilon z mieszkaniem ministra Józefa Becka. W 1937 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za zasługi dla polskiej sztuki w ogóle, a w 1938 szwedzkim Krzyżem Komandorskim Orderu Wazów.

Okres wojenny i powojenny

Już na początku wojny architekt zmuszony jest opuścić swoją willę przy alei Na Skarpie. W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu, jak również zasiadał w jury tajnych konkursów, organizowanych z myślą o odbudowie kraju.

Po wojnie wrócił do praktyki architektonicznej i akademickiej, a jego projekty początkowo nawiązywały do stylistyki lat 30. XX wieku, jak choćby zespół budynków Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego (pierwszy powojenny wysokościowiec Warszawy i rotunda), budynki mieszkalne Narodowego Banku Polskiego przy ul. Boya-Żeleńskiego, a od 1948 realizacja kompleksu budynków sejmowych, dostawionych do przedwojennej sali posiedzeń projektu Kazimierza Skórewicza. W przypadku tej ostatniej realizacji uwagę zwraca detal architektoniczny, stworzony niejako wbrew ideologii realizmu socjalistycznego.

Nieco mniej udane są realizacje budynków Polskiego Radia (Mokotów, na rogu al. Niepodległości i Malczewskiego) i Narodowego Banku Polskiego (Śródmieście, plac Powstańców Warszawy), na co wpłynęła wielokrotnie zmieniana koncepcja i pozbawienie detali architektonicznych. W 1949 usunięty z Akademii Sztuk Pięknych, zrehabilitowany w 1957 roku. W 1958 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu.

W latach 1957−1962 powstał sąsiadujący z NBP Dom Chłopa – jedno z wybitnych dzieł tego architekta. Ostatnim przedsięwzięciem była odbudowa i znaczna rozbudowa Teatru Wielkiego, co zaowocowało m.in. powstaniem nowej elewacji budynku od strony dzisiejszego placu marszałka J. Piłsudskiego (obecnie częściowo zasłonięta przez budynek Metropolitan) oraz widowni z zespołem reprezentacyjnych wnętrz.

Otwarcie ostatniego przedsięwzięcia Pniewskiego miało miejsce 20 listopada 1965 roku w czasie premiery Strasznego Dworu, już po śmierci architekta, która miała miejsce 5 września 1965 roku.

Pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.

Projekty

Większość projektów Bohdana Pniewskiego została zrealizowana w Warszawie.

• rozplanowanie ekspozycji oraz brama wjazdowa Wystawy Sanitarno-Higienicznej w Warszawie (ze Stefanem Siennickim, 1927)
• willa Ołdakowskich, ul. Obrońców 2, (1928)
• budynek Poselstwa Polskiego w Sofii (1928)
• kolonia Spółdzielni Mieszkaniowej „Słońce”, ul. Madalińskiego 83/87, 89/95 (1929–1931)
• pawilon Domu Mody Bogusław Herse na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)
• pensjonat „Patria” w Krynicy-Zdroju (1932−1933)
• willa Zaleskich (Andrzeja Zaleskiego), ul. Rzymska 13 (1930–1931)
• kościół w Ostrówku k. Góry Kalwarii (1931–1932)
• domy jednorodzinne Spółdzielni Mieszkaniowej „Strzecha Urzędnicza”, ul. Niegolewskiego 10/22, ul. Kochanowskiego 1/11 (1931)
• przebudowa pałacu Brühla w Warszawie (1933–1938)
• Kamienica Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, ul. Tamka 5 (1934)
• kamienica, ul. Smulikowskiego 5 (1934–1935)
• willa własna z pracownią, al. Na Skarpie 27 (1934–1935)
• willa dwurodzinna Urbanowicza i Muszyńskiego, ul. Klonowa 6/8 (1935–1936)
• willa Luberta w Warce (po 1935)
• nowy pawilon Ministerstwa Spraw Zagranicznych (ul. Fredry, tzw. willa Becka, 1936–1937)
• gmach Sądów Grodzkich (tzw. Sądy na Lesznie, 1935−1939)
• kamienica Franciszka Nowickiego, ul. Konopnickiej 5 (1936–1938)
• pawilon polski na Wystawie Światowej w Paryżu (1937, z zespołem m.in. z Stanisławem Brukalskim, Bohdanem Lachertem i Józefem Szanajcą)
• kamienica J. Niechaya i Cz. Pukińskiego ul. Dynasy 8 (1937–1938)
• kolonia mieszkaniowa Towarzystwa Kredytowego Miejskiego/Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników NBP, ul. Boya-Żeleńskiego 4/6, ul. Polna 3 (1938–1939, 1946–1949)
• gmach Sądów Wojskowych przy placu Zwycięstwa (obecnie plac marszałka Józefa Piłsudskiego)/ul. Królewskiej 2 (1948–1949)
• gmach Narodowego Banku Polskiego w Warszawie (z zespołem, 1947−1955)
• nowy budynek Ministerstwa Komunikacji, ul. Chałubińskiego 4/6 (1948–1950)
• rozbudowa kompleksu budynków Sejmu (1948−1952)
• budynek mieszkalny pracowników Sejmu, ul. Górnośląska 24 (1949–1951)
• biurowiec Ministerstwa Obrony Narodowej, ul. Królewska 1/7 (1950)
• Szkoła Baletowa, ul. Moliera 4/6 (1952)
• budynek Polskiego Radia, al. Niepodległości 77/85 (1952–1957)
• odbudowa i rozbudowa Teatru Wielkiego w Warszawie (1953–1965)
• Dom Chłopa, plac Powstańców Warszawy 2, (1958–1961, z Małgorzatą Handzelewicz-Wacławek)
• Osiedle „Szosa Krakowska” na Ochocie (po 1964, z Leszkiem Kołaczem i Wacławem Parczewskim)
• gmach Archiwum Akt Nowych, ul. Hankiewicza 1 (1954–1956)
• szkice koncepcyjne budynku Teatru Żydowskiego w Warszawie (1964)
• Bazylika Trójcy Przenajświętszej i św. Anny w Prostyni (1946–1954)

Projekty niezrealizowane

• Świątynia Opatrzności Bożej (1929, 1938)
• budynek Polskiego Radia (1938)
• regulacja placu Piłsudskiego (1935)
• kamienica przy ul. Foksal 12 (1939)
• kościół w Mościcach

Upamiętnienie

• W 2010 r. jego imieniem nazwano rondo u zbiegu ulic Drawskiej, Szczęśliwickiej i Dickensa na warszawskiej Ochocie.

Bibliografia

• T. Barucki, Bohdan Pniewski (1897–1965), „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 44: 2000, nr 4, s. 245–269.
• Marek Czapelski: Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008. ISBN 978-83-235-0450-4.brak strony w książce
• Bohdan Pniewski 1897–1965. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, oprac. A. Rottermund, Warszawa 1967.
• Cz. Krassowski, Bohdan Pniewski 26 VIII 1897–5 IX 1965, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 11: 1966, nr 2, s. 117–120.
• Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006. ISBN 83-60350-00-0.brak strony w książce
• Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1945–1965. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2003. ISBN 83-908950-6-4.brak strony w książce
• Przemysław Trzeciak, Przygody architektury XX wieku, Warszawa 1976, s. 164.
• Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 498. ISBN 83-06-01691-2.

Linki zewnętrzne

• Bohdan Pniewski – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)