Porcelanki

Porcelanki

Cypraeidae
(Rafinesque, 1815)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Rząd	Neotaenioglossa
Rodzina	porcelanki

Żywa porcelanka Cypraea chinensis

Porcelanki (Cypraeidae Rafinesque, 1815) (ang. cowrie, cowry) (hindi kauri) (sanskryt koparda) – rodzina ślimaków morskich.

Ogólna charakterystyka

Rodzina porcelanek liczy około 200 gatunków należących do jednego rodzaju Cypraea. Niektóre muszle są bardzo małe, inne osiągają wielkość kilkunastu centymetrów. Muszle porcelanek mają owalny lub stożkowaty kształt oraz płaską lub lekko wypukłą podstawę. Budowa inwolutna sprawia, że skrętka jest ukryta w całości lub w większej części przez ostatni skręt. Powierzchnia zewnętrzna jest gładka, połyskująca, najczęściej pokryta warstwą twardego szkliwa i niejednokrotnie ozdobiona zadziwiającymi, barwnymi wzorami. Ujście jest długie i wąskie, z krótkimi kanałami na końcach. Brzegi ujścia mogą być pogrubione warstwą kallusa. U prawie wszystkich gatunków na wardze zewnętrznej i powierzchni parietalnej występują zęby, które zawijają się do wewnątrz. Brak periostrakum i wieczka.

U żyjącego ślimaka obydwa płaty płaszcza prawie całkowicie okrywają grzbietową powierzchnię muszli, przez co często niemożliwe jest odczytanie wzoru na muszli. Płaty płaszcza mogą być gładkie, ale najczęściej wyrastają na nim filamenty i brodawki. Muszle młodocianych osobników są cienkościenne, kruche na brzegach i przypominają wyglądem skorupki Ovulidae. Nie występują u nich także zęby na wargach. U młodych porcelanek skrętka jest dobrze widoczna, czasami występują poprzeczne paski, niespotykane u osobników dorosłych. Niektóre porcelanki są roślinożercami, ale większość zjada organizmy zwierzęce. Ich główny pokarm to: kolonijne bezkręgowce, jak gąbki, polipy koralowe, gorgonie, skorupiaki i detrytus. Pora żerowania przypada na noc.

Występowanie

Pięknie ubarwione porcelanki, należące do rodziny porcelankowatych (Cypraeidae), zamieszkują wszystkie pełnosłone i ciepłe morza świata, głównie rejony raf koralowych. Można je znaleźć ukryte w cieniu korali, na niegłębokim dnie, żyjące często parami. Są wszystkożerne. Polują przeważnie nocą na drobne zwierzęta, takie jak: gąbki, ukwiały czy skorupiaki.

Rozmnażanie

Są organizmami rozdzielnopłciowymi. Samice po złożeniu kapsułek jajowych siadają na nich i ochraniają je do momentu wyklucia się larw. Wolno pływające larwy wykluwają się po kilku tygodniach i są przenoszone prądami oceanicznymi na nowe tereny. Dojrzałość płciową osiągają po ponad pół roku. Samce są zwykle mniejszych rozmiarów.

Rozmiary

Wielkość muszli zależy od wielu czynników, m.in. płci, cech dziedzicznych, warunków żywieniowych – od niewielkich C. mariae (1,2 cm) do bardzo dużych jak u C. cervus (11,5 cm) i C. testudinaria (10 cm). Muszle niektórych gatunków są znacznie większe i mogą osiągać wielkość dochodzącą nawet do 19 centymetrów (Cypraea cervus).

Ciekawostki

Geneza nazwy

Nazwa „porcelanka” nie wywodzi się od porcelany, a odwrotnie. Podróżnik średniowiecza Marco Polo w trakcie swojego pobytu w Chinach oglądał błyszczącą chińską ceramikę i jej wygląd skojarzył mu się z niewielkimi muszlami (Cypraea lurida) pochodzącymi znad Morza Śródziemnego, używanymi we Włoszech jako amulety. Zwano je „porceletta” i stąd nazwa porcelany. Porceletta to „mała świnka”, a ta z kolei nazwa pochodzi stąd, że wygląd głowy ślimaka tego gatunku przypomina świński ryjek.

Porcelanki w kulturach świata

• Porcelanki odgrywały znaczącą rolę u dawnych ludów. W starożytności ludy z kręgu kultury śródziemnomorskiej, dostrzegając podobieństwo dolnej strony muszli porcelanek do kobiecych zewnętrznych organów płciowych, poświęciły porcelanki bogini miłości, Afrodycie i używały ich jako amuletów przeciwko bezpłodności oraz w celu utrzymania ciąży.
• Łacińska nazwa najpospolitszego rodzaju Cypraea wywodzi się od Cypru, miejsca narodzin Afrodyty. O tym, że porcelanki poświęcono bogini miłości, świadczy fakt, że w starożytnym Rzymie muszla C. pantherina była zawieszana przed wejściem do domów cór Koryntu.
• Porcelanki znajdowano w grobach kobiecych w Europie i w innych częściach świata.
• Kobiety z południowych Włoch do dzisiaj noszą naszyjniki z małych porcelanek, gdyż sądzą, iż ten talizman strzeże je przez złym urokiem i zapewnia pomyślność. Amuletów z muszli, a nawet z ich glinianych odpowiedników, używano już w starożytnym Egipcie. Nawet w Polsce górale nosili nanizane wokół kapeluszy muszelki kauri.
• Wodzowie z wyspy Fidżi i Wysp Salomona nosili na szyi pomarańczową porcelankę Cypraea aurantium jako oznakę piastowanego najwyższego urzędu. Była odpowiednikiem korony królewskiej.
• C. moneta i C. annulus pełniły rolę środka płatniczego w Chinach w XVI w. p.n.e. oraz w niektórych częściach Afryki od XI w. n.e.

Przegląd gatunków

Drobne porcelanki – tzw. klejnoty głębin:

Cypraea asellus – porcelanka ośla Cypraea caputserpentis – porcelanka „wężogłówka” Cypraea erosa – porcelanka żłobiona

Cypraea helvola – porcelanka miodowa Cypraea moneta – tzw. „monetka” Cypraea staphylaea

Porcelanki średniej wielkości:

Cypraea arabica – porcelanka arabska Cypraea carneola – porcelanka pomarańczowa

Cypraea histrio Cypraea talpa – porcelanka krecia

Duże porcelanki:

Cypraea mappa – porcelanka mapa Cypraea mauritiana – porcelanka czekoladowa

Cypraea testudinaria – porcelanka żółwia Cypraea tigris – porcelanka tygrysia

Inne, poznane gatunki porcelanek

Cypraea achatidea Sowerby, 1837 Cypraea acicularis Gmelin, 1791 Cypraea aenigma Lorenz, 2002 Cypraea albuginosa Gray, 1825 Cypraea alexhuberti lorenz & Huber, ? Cypraea algoensis Gray, 1825 Cypraea amphitales Melvill, 1888 Cypraea androyensis Blocher & Lorenz, 1999 Cypraea angelicae Clover, 1974 Cypraea angioyorum Biraghi, 1978 Cypraea angustata Gmelin, 1791 Cypraea annettae Dall, 1909 Cypraea annulus Linnaeus, 1758 Cypraea arabicula Lamarck, 1811 Cypraea argus Linnaeus, 1758 Cypraea armeniaca Verco, 1912 Cypraea artuffeli Jousseaume 1876 Cypraea aurantium Gmelin, 1791 Cypraea barbieri Raybaudi, 1986 Cypraea barclayi Reeve, 1857 Cypraea beckii Gaskoin, 1836 Cypraea bernardi Richard, 1974 Cypraea bistrinotata Schilder & Schilder, 1937 Cypraea boivinii Kiener, 1843 Cypraea boucheti Lorenz, 2002 Cypraea bregeriana Crosse, 1868 Cypraea brevidentata Sowerby, 1870 Cypraea broderipii Sowerby, 1832 Cypraea camelopardalis Perry, 1811 Cypraea capensis Gray, 1828 Cypraea capricornica Lorenz, 1989 Cypraea caputdraconis Melvill, 1888 Cypraea castanea Higgins, 1868 Cypraea catholicorum Schilder, 1938 Cypraea caurica Linnaeus, 1758 Cypraea cervica Sowerby II, 1870 Cypraea cervinetta Kiener, 1843 Cypraea cervus Linnaeus, 1771 Cypraea chiapponii Lorenz, 1999 Cypraea childreni Gray, 1825 Cypraea chinensis Gmelin, 1791 Cypraea cicercula Linnaeus, 1758 Cypraea cinerea Gmelin, 1791 Cypraea citrina Gray, 1825 Cypraea clandestina Linnaeus, 1767 Cypraea cohenae Burgess, 1965 Cypraea colligata Lorenz, 2002 Cypraea coloba Melvill, 1888 Cypraea comptonii Gray, 1847 Cypraea connelli Liltved, 1983 Cypraea contaminata Sowerby, 1832 Cypraea controversa Gray, 1824 Cypraea coronata Schilder 1930 Cypraea coxeni Cox, 1873 Cypraea cribraria Linnaeus, 1758 Cypraea cruickshanki Kilburn, 1972 Cypraea cumingii Sowerby, 1832 Cypraea cylindrica Born, 1778 Cypraea dayritiana Cate, 1963 Cypraea decipiens Smith, 1880 Cypraea declivis Sowerby II, 1870 Cypraea deforgesi Lorenz, 2002 Cypraea depressa Gray 1824 Cypraea diauges Melvill 1888

Cypraea dillwyni Schilder 1922 Cypraea diluculum Reeve, 1845 Cypraea eburnea Barnes, 1824 Cypraea edentula Gray, 1825 Cypraea eglantina Duclos, 1833 Cypraea eludens Raybaudi, 1991 Cypraea englerti Summers & Burgess, 1965 Cypraea errones Linnaeus, 1758 Cypraea erythraeensis Hedley, 1837 Cypraea esontropia Duclos, 1833 Cypraea exmouthensis Melvill, 1888 Cypraea exusta Sowerby I, 1832 Cypraea fallax Smith, 1881 Cypraea felina Gmelin, 1791 Cypraea fernadoi Cate, 1969 Cypraea fimbriata Gmelin, 1791 Cypraea friendii Gray, 1831 Cypraea fultoni Cypraea fuscodentata Gray, 1825 Cypraea fuscorubra Shaw, 1909 Cypraea gangranosa Dillwyn, 1817 Cypraea garciai Lorenz & Raines, 2001 Cypraea gaskoinii Reeve, 1846 Cypraea geographica Schilder, 1933 Cypraea gilvella Lorenz, 2002 Cypraea globulus Linnaeus, 1758 Cypraea goodalli Sowerby I,1832 Cypraea gracilis Gaskoin, 1849 Cypraea granulata Pease, 1862 Cypraea guttata Gmelin, 1791 Cypraea hammondae Iredale, 1939 Cypraea hartsmithi Schilder, 1967 Cypraea isabella Linnaeus, 1758 Cypraea isabella-mexicana Stearns, 1893 Cypraea kieneri Hidalgo, 1906 Cypraea leviathan Schilder & Schilder, 1937 Cypraea limacina Lamarck, 1810 Cypraea lynx Linnaeus, 1758 Cypraea margarita Dillwyn, 1817 Cypraea mariae Schilder, 1927 Cypraea microdon Gray, 1758 Cypraea minoridens Melvill, 1901 Cypraea mus Linnaeus, 1758 Cypraea nigropunctata Gray, 1828 Cypraea nucleus Linnaeus, 1758 Cypraea ocellata Linnaeus, 1758 Cypraea onyx Linnaeus, 1758 Cypraea oweni Linné, 1758 Cypraea pantherina Solander w Lightfoot, 1786 Cypraea poraria Linné, 1758 Cypraea propinqua Garrett, 1879 Cypraea pulchra Gray, 1824 Cypraea robertsi Hidalgo, 1906 Cypraea spadicea Swainson, 1836 Cypraea spurca Linnaeus, 1758 Cypraea stercoraria Linnaeus, 1758 Cypraea surinamensis G. Perry, 1811 Cypraea vitellus Linnaeus, 1758 Cypraea vredenburgi Schilder, 1927 Cypraea walkeri Sowerby I, 1832 Cypraea xanthodon Sowerby I, 1832 Cypraea zebra Linnaeus, 1758 Cypraea ziczac Linnaeus, 1758 Cypraea zonaria Gmelin, 1791

Galeria

• 
  Ślimak Cypraea chinensis – ciało porcelanki całkowicie pokrywa muszlę
• 
  Żywa amerykańska porcelanka Cypraea cervus – okaz młodociany, który nie wykształcił jeszcze typowego dla tego gatunku wzoru na muszli
• 
  Żywa porcelanka Cypraea annulus
• 
  Muszla porcelanki Cypraea ocellata
• 
  Muszla porcelanki Cypraea testudinaria
• 
  Muszla porcelanki oczkowanej (Cypraea argus) – posiadaczki chyba najbardziej intrygującego porcelankowego wzoru
• 
  Muszla porcelanki Cypraea friendii – jednej z piękniejszych i rzadszych porcelanek

Bibliografia

• K. Dworczyk, W. Dworczyk, Klejnoty morza
• Rafał Wąsowski, Przewodnik MUSZLE, Wyd. Multico, Warszawa 2000