ExoMars

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Orbiter Marsa – ExoMars 2016 Trace Gas Orbiter
Model marsjańskiego łazika ESA według projektu z 2009 roku
Schemat marsjańskiego łazika ESA (2010)

ExoMars – wspólny program badawczy Europejskiej Agencji Kosmicznej i Rosyjskiej Agencji Kosmicznej Roskosmos, koncentrujący się na poszukiwaniu śladów procesów biologicznych i geologicznych na Marsie. Program obejmuje też badania gazów występujących w śladowych ilościach (mniejszych niż 1%) w atmosferze planety, takich jak metan, para wodna czy dwutlenek azotu[1]. Składa się z dwóch misji:

Sonda TGO dotarła do Marsa 19 października 2016. Orbiter wszedł na orbitę Marsa, natomiast lądownik Schiaparelli w wyniku nieudanego lądowania rozbił się na powierzchni planety[2][1].

Historia projektu[edytuj | edytuj kod]

Europejski projekt badań astrobiologicznych na Marsie powstał na początku XXI wieku, kilkakrotnie zmieniano koncepcję jego realizacji. Jego początki sięgają 2001 roku i programu Aurora, którego długoterminowym celem ma być załogowa wyprawa na Marsa[3].

pierwotnie miał być realizowany we współpracy z amerykańską agencją NASA. Rozmowy na ten temat trwały od grudnia 2008 roku[4]. Ta jednak wycofała się z przedsięwzięcia w lutym 2012 roku.

Pierwotnie planowano start misji ESA z Kourou przy pomocy rakiety Sojuz-2b/Fregat w czerwcu 2011, zaś lądowanie w czerwcu 2013. Jednak po nagłej awarii sondy MGS i niepewności NASA co do możliwości wykorzystania sondy MRO jako retranslatora sygnału, ESA zdecydowała się w listopadzie 2006 wprowadzić do projektu odrębnego satelitę telekomunikacyjnego. Ze względu na zbyt mały udźwig rakiety Sojuz 2/Fregat zastąpiono ją europejską rakietą Ariane 5, choć rozpatrywano też użycie rosyjskiego Protona, zaś datę startu zmieniono na 24 listopada 2013. 16 października 2008 start przełożono na styczeń 2016, a lądowanie na początek 2017 roku.

W połowie 2009 r. z projektu skreślono satelitę telekomunikacyjnego, a start przełożono na rok 2018, zaś 19 sierpnia 2009 podpisano umowę pomiędzy ESA a Roskosmosem, w myśl której rakietą nośną będzie jednak rosyjski Proton. Jednak jesienią tegoż roku ESA zdecydowała się na współpracę z NASA. Wówczas projekt rozdzielono na orbiter pod nazwą roboczą ExoMars 2016 Trace Gas Orbiter (start w 2016) oraz dwa łaziki, które miały zostać wyniesione w styczniu 2018 za pomocą rakiety Atlas V, a wylądować wspólnie za pomocą znanego z projektu Mars Science Laboratory rozwiązania Skycrane.

Misja[edytuj | edytuj kod]

  • wrzesień 2015, z powodu usterki dwóch sensorów w systemie napędowym demonstratora lądowania, start misji ExoMars 2016 Trace Gas Orbiter został przesunięty ze stycznia na marzec 2016[5].
  • 14 marca 2016 o godzinie 10:30 czasu polskiego pierwsza misja została wystrzelona rakietą Proton M z kosmodromu Bajkonur. Po siedmiu minutach potwierdzono odłączenie pierwszego, drugiego i trzeciego członu rakiety Proton[1].
  • 13 czerwca 2016 w ramach testów kamery, sonda wykonała pierwsze zdjęcie Marsa z odległości 41 milionów kilometrów[6].
  • 16 października 2016 nastąpiło oddzielenie lądownika od sondy orbitalnej. Schiaparelli ma za zadanie przetestować lądowanie na planecie oraz wykonać pomiary naukowe[7].
  • 19 października 2016 lądownik Schiaparelli o godzinie 16:58 czasu polskiego rozbił się na powierzchni Marsa[8]. Sygnał z lądownika urwał się na 15 sekund przed osiągnięciem powierzchni[9][2]. Sonda TGO weszła na orbitę zgodnie z założeniami. Ponieważ Schiaparelli miał być głównie testem technologicznym lądowania, wyniki analizy wypadku będą uwzględnione w bliźniaczej misji ExoMars z lądownikiem wyposażonym w łazik marsjański (planowany start w roku 2020)[10].
  • 25 listopada 2016 orbiter znajduje się na eliptycznej orbicie o parametrach 310/230 km. Po roku ma znaleźć się na orbicie kołowej na wysokości 400 km.
  • Od marca 2017 do lutego 2018 sonda była stopniowo hamowana przez atmosferę. Profil misji z hamowaniem atmosferycznym umożliwił sondzie zaoszczędzenie około 600 kg paliwa[11].
  • 20 lutego 2018 sonda TGO zakończyła program hamowania atmosferycznego, którego celem była cyrkularyzacja orbity[11].
  • W kwietniu orbiter uruchomił silnik w celu ustawienia się na docelowej orbicie. Z ostatecznej orbity TGO rozpocznie szukanie w marsjańskiej atmosferze metanu i innych gazów śladowych, a detektor neuronów pomoże w poszukiwaniu podziemnego lodu[11].

Masa statku w chwili startu wynosiła 4332 kg (razem z paliwem), w tym orbiter 3732 kg (instrumenty naukowe 113,8 kg), a lądownik 600 kg[1].

Orbiter ma stworzyć mapę źródeł gazów atmosferycznych wiązanych z życiem, a zwłaszcza pojawiającego się na planecie metanu. Sonda ma ocenić, gdzie na powierzchni znajdują się źródła metanu i czy jego ilość zmienia się wraz z marsjańskimi porami roku. Pozwoli to ustalić, czy ten gaz ma pochodzenie geologiczne czy biologiczne. TGO będzie też zapewniał komunikację innym misjom z Ziemią[12].

W maju 2016 roku powiadomiono, że start drugiej części misji został przesunięty z roku 2018 na 2020[13].

W marcu 2022 roku, z powodu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, projekt został zawieszony[14].

Orbiter i lądownik[edytuj | edytuj kod]

Misja ExoMars 2016 Trace Gas Orbiter (TGO) będzie obejmowała europejsko-rosyjską sondę przeznaczoną do badania zawartości metanu w atmosferze Marsa i przekazu danych z orbity i powierzchni, oraz europejski demonstrator lądowania Schiaparelli (wcześniej znany pod nazwą EDM – ExoMars Entry, Descent and Landing Demonstrator Module), który osadzi na powierzchni Marsa stację meteorologiczną.

Aparatura naukowa w wyposażeniu TGO:

  • Fine Resolution Epithermal Neutron Detector (FREND) (wysokiej rozdzielczości detektor neutronów)[10];
  • Mars Atmospheric Trace Molecule Occultation Spectrometer (MATMOS);
  • High-resolution solar occultation and nadir spectrometer (SOIR/NOMAD);
  • ExoMars Climate Sounder (EMCS);
  • High-resolution Stereo Color Imager (HiSCI);
  • Mars Atmospheric Global Imaging Experiment (MAGIE).

Na pokładzie sondy i lądownika znajdują się instrumenty wykonane w Polsce. W Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk zbudowano zasilacz do kamery CaSSIS. Firma Creotech Instruments zamontowała elementy systemu zasilania kamery, a na pokładzie lądownika znajdują się detektory podczerwieni wykonane przez firmę Vigo System S.A. z Ożarowa Mazowieckiego[1].

Łaziki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Rosalind Franklin (łazik).

Łazik ESA będzie miał masę około 180 kg (podobnie jak Spirit i Opportunity, lecz około pięć razy mniej niż Curiosity). Będzie przebywać na jego powierzchni około sześciu miesięcy. Jego unikatową możliwością będzie wykonywanie odwiertów do głębokości 2 metrów. Będzie posiadać też mikroskop. Dodatkową umiejętnością będzie pieczętowanie i zachowywanie próbek z odwiertów.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Krzysztof Czart: Wystrzelono sondę ExoMars – poszuka śladów życia na Marsie. Urania -Postępy Astronomii, 2016-03-14. [dostęp 2016-03-17]. (pol.).
  2. ↑ a b MisjaExomars: lądownik Schiaparelli wylądował na Marsie. onet.wiadomości, 2016-10-19. [dostęp 2016-10-19]. (pol.).
  3. ↑ ExoMars frequently asked questions [online], Europejska Agencja Kosmiczna [dostęp 2022-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-30] (ang.).
  4. ↑ ESA and NASA establish a joint Mars exploration initiative. Europejska Agencja Kosmiczna, 2009-07-08. [dostęp 2022-03-07]. (ang.).
  5. ↑ ExoMars 2016 targets March launch window. ESA, 2015-09-18. [dostęp 2016-02-11]. (ang.).
  6. ↑ Krzysztof Czart: Pierwsze zdjęcie Marsa z sondy ExoMars. Urania - Postępy Astronomii, 2016-06-17. [dostęp 2016-10-19]. (pol.).
  7. ↑ Krzysztof Czart: Exo – jak śledzić wejście na orbitę i lądowanie.. u, 2016-10-19. [dostęp 2016-10-19]. (pol.).
  8. ↑ Piotr Stanisławski: Lądownik ExoMars stracony, wszyscy mówią: Misja to porażka. Ale to nieprawda. gazeta.pl wiadomości, 2016-10-20. [dostęp 2016-10-21]. (pol.).
  9. ↑ Przemek Berg: Lądownik sondy ExoMars osiadł na powierzchni Marsa. Wystąpiły problemy z łącznością.. Polityka cyfrowa, 2016-10-20. [dostęp 2016-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-23)]. (pol.).
  10. ↑ a b Brozek: Co dalej z misją ExoMars?. Urania - Postępy Astronomii, 2016-11-25. [dostęp 2016-11-26]. (pol.).
  11. ↑ a b c Rafał Grabiański. kronika luty 2018. „Urania Postępy Astronomii”. 3/2018 (795), s. 9, 2018. ISSN 1689-6009. (pol.). 
  12. ↑ Weronika Śliwa. Próbny próbnik. W drogę wyrusza prekursor pierwszego europejskiego marsjańskiego łazika. „Wiedza i Życie”. 4 (976), s. 78. Prószyński Media Sp. z o.o.. ISSN 0137-8929. (pol.). 
  13. ↑ N° 11–2016: Second ExoMars mission moves to next launch opportunity in 2020. Europejska Agencja Kosmiczna, 2016-05-02. [dostęp 2016-05-02]. (ang.).
  14. ↑ Joint Europe-Russia Mars rover project is parked [online], BBC, 17 marca 2022.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Misje na Marsa
Trwające
Orbitery
Lądowniki / Łaziki
Przeszłe
Przeloty
Orbitery
Lądowniki / Łaziki
Nieudane starty
Przyszłe misje
Przygotowywane
Proponowane
Zobacz też

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m sonda nie przesłała danych lub uległa awarii w drodze do Marsa
Sondy kosmiczne i satelity z uczestnictwem ESA
Satelity Ziemi
Sondy kosmiczne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ExoMars&oldid=69251069”