John Rawls

John Bordley Rawls

Data i miejsce urodzenia	21 lutego 1921 Baltimore
Data i miejsce śmierci	24 listopada 2002 Lexington
Alma Mater	Princeton University
Małżeństwo	Margaret Warfield Fox

John Rawls (ur. 21 lutego 1921 w Baltimore w stanie Maryland, zm. 24 listopada 2002 w Lexington w stanie Massachusetts) – amerykański filozof polityczny, jeden z najbardziej wpływowych myślicieli XX wieku.

Jego imię nosi planetoida 16561 Rawls.

Teoria sprawiedliwości

W pracy Teoria sprawiedliwości (1971) Rawls zaproponował koncepcję sprawiedliwości jako bezstronności (justice as fairness). Uważał, że dominujący wówczas utylitaryzm nie odpowiada intuicjom demokratycznego społeczeństwa. Jego koncepcja jest odmianą teorii umowy społecznej. W swojej teorii Rawls korzysta głównie z filozofii Kanta. W koncepcji sprawiedliwości Rawls za pierwotny przedmiot ugody (umowy) uznaje zasady sprawiedliwości. Mają one regulować dalsze porozumienia międzyludzkie, dotyczące na przykład formy rządów. Jedną z cech koncepcji sprawiedliwości zaproponowanej przez Rawlsa jest założenie, że ludzie w sytuacji wyjściowej są "racjonalni i wzajemnie sobą niezainteresowani" – nie jest to egoizm, lecz niezajmowanie się interesami innych. Racjonalność ma przejawiać się szukaniem środków najbardziej efektywnych.

Zasady sprawiedliwości

Rawls sformułował dwie zasady sprawiedliwości. Według niego zostałyby one wybrane przez wolne i równe jednostki "za zasłoną niewiedzy" (veil of ignorance), tzn. w sytuacji, gdyby nie wiedziały, jaką pozycję zajmą w społeczeństwie, jaką będą mieć płeć, wiek itd. Zasady są ułożone hierarchicznie, nie można np. ograniczenia wolności zrekompensować zwiększeniem przywilejów socjalnych. Zdaniem Rawlsa zasady te posłużyłyby do zbudowania dobrze urządzonego społeczeństwa.

Pierwsza zasada sprawiedliwości

Każda osoba winna mieć równe prawo do jak najszerszego całościowego systemu równych podstawowych wolności, dającego się pogodzić z podobnym systemem dla wszystkich.

Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli, prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej, nietykalność osobista itd. Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę. (Pierwsza Zasada ma zwykle prawo pierwszeństwa nad Drugą Zasadą). Jednakże wolności na różnych płaszczyznach mogą być ze sobą w konflikcie, dlatego może być konieczne rezygnowanie z ich części, w celu uzyskania jak najobszerniejszego systemu praw jednostki.

Druga zasada sprawiedliwości

Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

Rawls rozwinął i zmodyfikował tę teorię w późniejszej pracy Liberalizm polityczny, gdzie przeprowadził również analizę pluralizmu politycznego. Dwie koncepcje zasad (1955) są wczesnym wykładem podstawowych zasad teorii Rawlsa.

Prace

• Teoria sprawiedliwości (A Theory of Justice, 1971; wyd. pol. 1994);
• Liberalizm polityczny (Political Liberalism, 1993; wyd. pol. 1998);
• Prawo ludów (The Law of Peoples, 1999; wyd. pol. 2001).
• Wykłady z historii filozofii polityki (Lectures on the History of Political Philosophy, 2007; wyd. pol. 2010);

Linki zewnętrzne

• WeifW. Lenar WeifW., John Rawls, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 9 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16]  (ang.).
• Hendry S.H.S. Richardson Hendry S.H.S., John Rawls, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).