Mateusz Zwierzchowski

Mateusz Zwierzchowski

Data i miejsce urodzenia	ok. 1713 Wielkopolska
Pochodzenie	polskie
Data i miejsce śmierci	14 kwietnia 1768 Gniezno
Instrumenty	organy
Gatunki	muzyka poważna, muzyka barokowa, muzyka klasycystyczna
Zawód	kompozytor, organista, dyrygent

Mateusz Zwierzchowski (ur. ok. 1713 w Wielkopolsce, zm. 14 kwietnia 1768 w Gnieźnie) – polski kompozytor, organista, dyrygent przełomu baroku i klasycyzmu.

Życiorys

Pochodził z rodziny szlacheckiej. Początkowo uczył go ojciec, Andrzej, skrzypek i organista katedry gnieźnieńskiej. W 1723 został wraz z ojcem przyjęty do kapeli katedry. Kontynuował naukę w szkole katedralnej i należał do schola cantorum. Po śmierci ojca (w 1735) kapituła przejęła nad nim opiekę i wyznaczyła dwóch protektorów-kuratorów.

W 1735 Zwierzchowski został organistą kościoła metropolitalnego w Gnieźnie, co świadczy o nabytych już wysokich kwalifikacjach. W 1738 powierzono mu dodatkowo stałą pieczę nad szpinetem. Drobne naprawy tego instrumentu wykonywał samodzielnie.

Od 1750 do końca życia Zwierzchowski był kapelmistrzem kapeli katedralnej. Zajmował się też komponowaniem i sprawami organizacyjnymi kapeli. Na jego wniosek zostały zakupione dla zespołu 4 trąbki, 4 rogi i flet poprzeczny; wielokrotnie sprowadzał wybitnych fachowców do ulepszania i naprawy organów. Dbał też o repertuar kapeli; w ciągu 33 lat działalności pozyskał ok. 260 kompozycji różnych autorów (sam był autorem części z nich), niestety pożar katedry w 1760 pochłonął niemal cały zbiór. 18 lat po śmierci Zwierzchowskiego jego syn Jakub przekazał kapeli odziedziczone po ojcu autografy mszy, nieszporów i symfonii, ale i one uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Życie prywatne

W 1739 Zwierzchowski ożenił się z gnieźnieńską szlachcianką Marianną Węgorzewską, z którą miał dwóch synów: Eulogiusza Józefa (ur. w 1743, późniejszego prawnika) i Jakuba Eliasza (1745–1786, późniejszego proboszcza kościoła św. Wawrzyńca w Gnieźnie).

Mateusz Zwierzchowski został pochowany 16 kwietnia 1768 w krypcie kaplicy Sławieńskich w katedrze gnieźnieńskiej. Kapituła katedralna wyprawiła mu uroczysty pogrzeb, wysoko oceniając jego zasługi.

Twórczość

Zwierzchowski tworzył w okresie formaowania się polskiego klasycyzmu muzycznego, w połowie XVIII wieku. Był związany wyłącznie z gnieźnieńską kapelą katedralną i jego utwory nie były znane w innych ośrodkach. Komponował utwory chóralne i wokalno-istrumentalne. Znane są informacje o jego 54 kompozycjach, ale zchowało się zaledwie kilka utworów religijnych, m.in. dwie pastorałki skomponowane na bardzo skromną obsadę instrumentalną, z myślą o wykonywaniu ich podczas domowych koncertów bożonarodzeniowych. Zgodnie z ówczesnym obyczajem kompozytor wplótł w nie fragmenty ludowej kolędy.

Zachowane utwory

(na podstawie materiałów źródłowych)

• Pastorella (Jesule parvule) na sopran, fagot solo, 2 skrzypiec i basso continuo (autograf z 1750)
• Pastorella de nativitate DNJC (Ej Bracia czy śpicie) na sopran, bas, 2 skrzypiec i basso continuo (autograf z 1756)
• Requiem Es na 4 głosy, chór mieszany, 2 trąbki, 2 skrzypiec i basso continuo (autograf z 1760)
• psalm nieszporny Dixit Dominus, zachowane głosy 2 lutni (autograf z 1760)
• Jerusalem surge et exulte na chór mieszany, 2 skrzypiec, 2 oboje, altówkę i basso continuo (autorstwo wątpliwe)

Bibliografia

• Dorota Leszczyńska-Zając: Zwierzchowski Mateusz. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 12: W–Ż część biograficzna. Kraków: PWM, 2012, s. 384-385. ISBN 978-83-224-0935-0. (pol.).
• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 984. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
• Słownik muzyków polskich. Józef Michał Chomiński (red.). T. tom 2: M-Z. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1967.brak strony w książce