Projekt Venona
Projekt Venona (ang. Venona project) – kryptonim amerykańsko-brytyjskiej operacji kryptoanalizy, która doprowadziła do odszyfrowania części depesz wymienianych w latach czterdziestych między Moskwą a placówkami sowieckiego wywiadu zagranicznego (INO i GRU) w innych państwach. Większość depesz dotyczyła szpiegostwa na terytorium Stanów Zjednoczonych, w tym szpiegostwa atomowego. W depeszach znajdowały się kryptonimy m.in. takich szpiegów jak Alger Hiss, Harry Dexter White, Whittaker Chambers, Klaus Fuchs, Donald Maclean, Julius Rosenberg.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec 1943 roku amerykańskim kryptoanalitykom udało się odczytać niewielkie fragmenty depesz wymienianych między radzieckimi przedstawicielstwami handlowymi i dyplomatycznymi a Moskwą. Po analizie odczytanych depesz Amerykanie zorientowali się, że część z nich była szyfrowana przy użyciu tych samych jednorazowych bloczków szyfrowych. Z nieznanych przyczyn w 1942 roku około 70000 stron zawierających kody będące podstawą do szyfrowania depesz zostało powielonych i rozesłanych do radzieckich placówek zagranicznych. Jak się okazało – również do rezydentur NKWD i GRU. Był to błąd, który zupełnie zniweczył podstawową zaletę szyfru jednorazowego – jego prawie zupełną odporność na złamanie.
Odkrycie to pozwoliło na odczytywanie na podstawie powtarzających się słów lub zwrotów fragmentów innych przechwyconych radzieckich radiogramów, dotychczas niezrozumiałych. Opracowywanie radzieckich depesz w ramach projektu Venona trwało do 1980 roku. Łącznie udało się odczytać (w całości lub częściowo) prawie 3000 depesz wysłanych z i do Moskwy w latach 1940-48.
Kryptonimy[1][edytuj | edytuj kod]
| Pseudonim lub nazwa | Prawdziwa tożsamość | Rola/spełniane zadania |
|---|---|---|
| Anton | Leonid Kwasnikow | Kierujący z Nowego Jorku tzw. siatką szpiegów atomowych |
| Arsenał | Departament Wojny Stanów Zjednoczonych | |
| Babilon | San Francisco | obok Nowego Jorku i Waszyngtonu, jedno z głównych miast działalności agentów NKWD/NKGB i GRU w latach czterdziestych |
| Bank | Departament Stanu Stanów Zjednoczonych | |
| Charles | Klaus Fuchs | niemiecki fizyk, pracował nad projektem Manhattan, informując o postępach prac nad bombą atomową wywiad sowiecki |
| Dom lub Duży dom | moskiewska centrala | Łubianka, centrala NKWD/KGB przy placu Dzierżyńskiego (Łubiańskim) w Moskwie |
| Enormoz | Projekt Manhattan lub bomba atomowa | kryptonim projektu budowy przez Stany Zjednoczone pierwszej bomby atomowej |
| Homer | Donald Maclean | jeden z członków tzw. siatki szpiegowskiej Cambridge |
| Kapitan | Franklin Delano Roosevelt | prezydent Stanów Zjednoczonych 1933–1945 |
| Konspiracja | rzemiosło wywiadowcze i bezpieczeństwo operacyjne | szpiegostwo itd. |
| Leslie | Lona Cohen | kurier tzw. siatki szpiegów atomowych |
| Linia | określona długofalowa operacja | np. linia zbierania informacji o bombie atomowej lub linia pracy z rodakami, tj. członkami KPUSA |
| Maj | Stiepan Apresian | rezydent wywiadu sowieckiego w Nowym Jorku |
| Maksim | Wasilij Zarubin | major Bezpieczeństwa Państwowego lub generał major; szef rezydentury INO KGB w Nowym Jorku |
| Nowicjusze | agenci wywiadu sowieckiego | – |
| Pietrow | 1.Ławrientij Beria lub 2.Wsiewołod Mierkułow |
1.szef NKWD 2.szef NKGB |
| Posłuszna dziewczynka lub Myrna | Elizabeth Bentley | amerykańska komunistka, współpracowniczka wywiadu sowieckiego, przeszła na stronę amerykańską |
| Robert vel Pel | Greg Silvermaster | oficer wywiadu sowieckiego z amerykańskim obywatelstwem |
| Rodak | członek KPUSA/CPUSA | (pl. Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych) – (ang. Communist Party of the United States of America) |
| Sąsiedzi | dla NKWD (wywiad cywilny) rezydentura GRU (wywiad wojskowy) lub vice versa | NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych, GRU – Główny Zarząd Wywiadowczy |
| Vardo | Jelizawieta Rosenzweig vel Liza Gorska | pracowniczka wywiadu sowieckiego, żona Wasilija Zarubina |
| Wiktor | Paweł Fitin | w latach 1939–1946 szef cywilnego wywiadu zagranicznego ZSRR, kolejno – V Departamentu GUGB NKWD, I Zarządu NKGB i I Zarządu NKWD. |
| Wyspa, wyspiarze | Wielka Brytania, Brytyjczycy | – |
| Zamrozić lub włożyć do lodówki | wstrzymać działalność aktywnego agenta | – |
| Zwuk | Jakow Gołos | oficer wywiadu sowieckiego |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Za: Venona w: Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, Warszawa 2000, Wyd. Magnum, ISBN 83-85852-27-1 s. 601–605.
Bibliografia, literatura, linki[edytuj | edytuj kod]
- Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, Warszawa 1997, Wydawnictwo Bellona, ISBN 83-11-08667-2
- Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin Archiwum Mitrochina, t.I KGB w Europie i na Zachodzie Poznań 2009 Wyd. Rebis Wyd. II poprawione,ISBN 978-83-7510-348-9
- Venona w: Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga szpiegów. Encyklopedia, Warszawa 2000, Wyd. Magnum, ISBN 83-85852-27-1 s. 601-605.
- Venona The Greatest Secret of the Cold War – Nigel West, Londyn (1999)
- Nigel West: Venona. Największa Tajemnica Zimnej Wojny. Warszawa: Bellona, 2006. ISBN 83-11-10561-8.
- Klejnoty Koronne: Brytyjskie Tajemnice z archiwów KGB – Nigel West i Oleg Tsarev (opracowanie polskie 1998)
- Materiały źródłowe Projektu Venona (NSA). nsa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-04-30)].
- raport komisji Moynihana na temat ochrony tajemnicy państwowej (1997)
- z akt MI5. mi5.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-16)].
- Chronologia projektu Venona 1939-1996
- wywiad z Cecilem Philipsem. pbs.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].
.png)