Tupaja pospolita
| Tupaia glis | |||||
| (Diard, 1820)[1] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
tupaja pospolita | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
Tupaja pospolita[19], tupaja[20], wiewiórecznik[20], wiewiórecznik pospolity[21] (Tupaia glis) – gatunek ssaka z rodziny tupajowatych (Tupaiidae). Od czasu odkrycia tej rodziny tupaje były zaliczane do rzędu afrosorkowców (Afrosoricida) lub rodziny ryjkonosowatych (Macroscelididae). W 1920 roku Le Gros Clark na podstawie badań czaszki, mózgu i ogólnej budowy umieścił tupaje w rzędzie naczelnych (w 1945 tupaje zostały oficjalnie zaliczone do tego rzędu). W 1965 podano w wątpliwość ich dotychczasową klasyfikację ze względu na odmienny tryb życia od naczelnych. Obecnie tupaje tworzą osobny rząd i znajdują się między wysoko rozwiniętymi owadożernymi a prymitywnymi naczelnymi[22].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1820 roku francuski przyrodnik Pierre-Médard Diard nadając mu nazwę Sorex glis[1]. Miejsce typowe to wyspa Pinang, Malezja[1][23][24]. Holotyp nie istnieje[25].
Tupaia glis zawiera dużą liczbę synonimów[23], ale w miarę jak przeprowadzano bardziej szczegółowe badania wiele form zostało podniesionych do rangi odrębnych gatunków[26]. Nawet po podniesieniu discolor, hypochrysa i ferruginea do odrębnych gatunków w oparciu o prace morfologiczne, kompleks gatunkowy T. glis może nadal zawierać wiele różnych form, więc jego taksonomia wymaga ponownej oceny[26].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają T. glis za gatunek monotypowy[26].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Tupaia: malaj. nazwa tupai dla wiewiórki lub tupai[27].
- glis: łac. glis, gliris „koszatka, popielica, orzesznica”[28].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Tupaja pospolita występuje na półwyspowej części Tajlandii i Malezji, na kilku wyspach u zachodnich, południowych i wschodnich wybrzeży oraz w archipelagu Lingga (Lingga i Singkep)[26].
Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 135–210 mm, długość ogona 125–180 mm, długość ucha 15–17 mm, długość tylnej stopy 42–49 mm; masa ciała 90–190 g[29][30]. Mały ssak o zmiennym ubarwieniu i puszystym ogonie. Grzbiet ma ochrowy, czerwonawy, oliwkowy, szarobrązowy do czarnego, sierść na brzuchu białawą, jasno- lub ciemnobrązową, czasami z jaśniejszymi smugami. Tupaja przypomina wiewiórkę z wydłużonym pyszczkiem. Na podgardlu i w okolicach odbytu ma gruczoły, które wydzielają oleistą substancję. Uzębienie ma takie jak owadożerne.
Długość życia[edytuj | edytuj kod]
2–3 lata, w niewoli dłużej.
Środowisko życia[edytuj | edytuj kod]
Tropikalne lasy, plantacje owoców oraz ogrody.
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Są aktywne w ciągu dnia i silnie terytorialne. Zagęszczenie osobników wynosi 2–12 na hektar (w zależności od dostępu do pożywienia). Areały osobnicze nie nakładają się na siebie, są znakowane moczem i wydzieliną ze specjalnych gruczołów (zapach utrzymuje się kilka dni). Źródłem silnego zapachu piżma jest mocz. Dzięki tym zapachowym śladom zwierzęta rozpoznają granice terytoriów, płeć osobnika oraz gotowość do godów. Osobniki tej samej płci (zarówno samce i samice), są natychmiast atakowane i przepędzane z terytorium. Po rozpoznaniu obcego zapachu, tupaja pospolita natychmiast znakuje to miejsce. Znakowanie dominującego osobnika działa odstraszająco. Eksperymenty przeprowadzone w niewoli pokazały, iż osobnik podległy ginie pod wpływem stresu, jeśli przebywa w tej samej klatce co dominant. Dominacja jednego osobnika nad drugim jest tak wielka, że nawet po umieszczeniu ich w innych klatkach, przy równoczesnym zachowaniu kontaktu wzrokowego między nimi, słabszy ginie po kilku tygodniach (mimo dostarczania odpowiedniej ilości pożywienia)[31]. Grupy rodzinne składają się z dorosłej pary i osobników młodocianych (do czasu osiągnięcia przez młode dojrzałości płciowej). Spotkania obojga partnerów są bardzo hałaśliwe. Oblizują sobie nawzajem pyszczki, obficie się przy tym śliniąc (rytuał ten może trwać nawet godzinę). Pary spędzają ze sobą prawie cały dzień, śpiąc ciasno zwinięte wokół siebie. Gniazdo budowane jest w pustych pędach bambusowych lub leżących pniach drzew (młode otrzymują własne gniazdo). Głównym pokarmem tupaj są owady, małe ssaki oraz owoce, liście i nasiona. Podczas jedzenia pokarm trzymają w przednich łapkach.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Samica może wydawać na świat potomstwo przez cały rok. Ciąża u tupaj trwa 40–52 dni. Po tym okresie rodzi się 1–3 (najczęściej 2) nagich, ślepych i głuchych młodych. Masa urodzeniowa wynosi 13 g. Matka odwiedza je co 48 godzin i karmi przez kilka minut. Po 36 dniach młode przenoszą się do gniazda rodziców. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej (w wieku 3 miesięcy), młode są przepędzane przez matkę i ojca.
Wrogowie[edytuj | edytuj kod]
Do naturalnych wrogów tupai pospolitej należą węże, ptaki i drapieżne ssaki.
Zagrożenie i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern)[18].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Tupaia ferruginea longicauda Kloss, 1911.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d P.-M. Diard. Sorex glis. „The Asiatic journal and monthly register”. 10, s. 478, 1820. (fr. • ang.).
- ↑ Miller 1900 ↓, s. 231.
- ↑ Miller 1900 ↓, s. 232.
- ↑ Miller 1903 ↓, s. 54.
- ↑ Miller 1903 ↓, s. 56.
- ↑ M.W. Lyon. Mammals of Batam Island, Rhio Archipelago. „Proceedings of the United States National Museum”. 31 (1502), s. 656, 1907. (ang.).
- ↑ O. Thomas & R.Ch. Wroughton. Diagnoses of new mammals collected by Mr. H. C. Robinson in the islands of the Straits of Malacca. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4 (24), s. 535, 1909. (ang.).
- ↑ Kloss 1911 ↓, s. 116.
- ↑ Kloss 1911 ↓, s. 117.
- ↑ Lyon 1911 ↓, s. 167.
- ↑ Lyon 1911 ↓, s. 168.
- ↑ H.Ch. Robinson & C.B. Kloss. On six new mammals from the Malay Peninsula and adjacent islands. „Journal of the Federated Malay States Museums”. 4 (2), s. 173, 1911. (ang.).
- ↑ H.Ch. Robinson & C.B. Kloss. On new mammals from the Malay Peninsula and adjacent islands. „Journal of the Federated Malay States Museums”. 4 (3–4), s. 242, 1911. (ang.).
- ↑ Lyon 1913 ↓, s. 53.
- ↑ Lyon 1913 ↓, s. 89.
- ↑ H.C. Robinson. A collection of mammals and birds from Pulau Panjang or Pulau Mapor, Rhio-Lingga archipelago. „Journal of the Federated Malay States Museums”. 7, s. 63, 1916. (ang.).
- ↑ a b F.N. Chasen. A handlist of Malaysian mammals. „Bulletin of the Raffles Museum”. 15, s. 9, 1940. (ang.).
- ↑ a b E. Sargis & R. Kennerley 2017, Tupaia glis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-14] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27–28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 379, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 91. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ Laura Cisneros (2005): Tupaia glis. Animal Diversity Web. [dostęp 2007-12-29]. (ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tupaia glis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-14].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tupaia glis (Diard, 1820). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
- ↑ Lyon 1913 ↓, s. 45.
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 130. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 697.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 295.
- ↑ M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 264–265. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 84. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Leksykon zwierząt: Ssaki cz.1. Warszawa: Bertelsmann Media Sp.z.o.o., 2001, s. 88. ISBN 83-7227-610-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- G.S. Miller. Mammals collected by Dr. W. L. Abbott on islands in the North China Sea. „Proceedings of the Washington Academy of Sciences”. 2, s. 203–246, 1900. (ang.).
- G.S. Miller. Seventy new Malayan Mammals. „Smithsonian miscellaneous collections”. 45, s. 1–73, 1903. (ang.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- C.B. Kloss. Diagnoses of new mammals from the Trengganu Archipelago, East Coast of the Malay Peninsula. „Annals and Magazine of Natural History”. 7 (Eight series), s. 115–119, 1911. (ang.).
- M.W. Lyon. Descriptions of four new treeshrews. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 24, s. 167–170, 1911. (ang.).
- M.W. Lyon. Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae. „Proceedings of the United States National Museum”. 45 (1976), s. 1–188, 1913. (ang.).