Świątynia Apollina w Delfach
38°28′56″N 22°30′04″E/38,482222 22,501111 Ruiny świątyni Apollina w Delfach, 2018 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
świątynia |
| Architekt |
Spintaros z Koryntu |
| Rozpoczęcie budowy |
VII w. p.n.e. |
| Zniszczono |
548 p.n.e. |
| Odbudowano |
ok. 525 p.n.e. |
Położenie na mapie Grecji  | |
| 38°28′56″N 22°30′04″E/38,482222 22,501111
| |
Świątynia Apollina w Delfach – starożytna świątynia poświęcona Apollinowi w Delfach, współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Sanktuarium[edytuj | edytuj kod]
Świątynia Apollina z wyrocznią delficką stanowiła centrum sanktuarium Apollina w Delfach[1]. W jej wnętrzu skrywał się adyton, gdzie znajdował się omfalos (pol. „pępek ziemi”), złoty posąg bóstwa, święty laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad wieszczą szczeliną trójnóg, na którym zasiadała Pytia i wydała swoje przepowiednie[1]. Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia, „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan)[2]. Terasę świątyni umacniał kamienny mur poligonalny wzniesiony w 548 roku p.n.e., na którym odkryto prawie 700 inskrypcji[2]. Do świątyni wiodła serpentynami Święta Droga, wzdłuż której wznosiły się pomniki, wota i skarbce miast, w których przechowywano wota i dzieła sztuki świadczące o potędze miast[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Według legendy pierwsza świątynia Apollina w Delfach została wykonana z gałęzi laurowych, druga z wosku pszczelego i piór, przysłanych przez Apolla z mitycznej krainy Hiperborea[3], a trzecia z brązu[4]. Pierwsza kamienna świątynia miała zostać wzniesiona przez mitycznego herosa Trofoniosa budowniczego Agamedesa, którym miał pomagać sam Apollo[4]. Budowa tej świątyni została opisana przez Homera w Hymnie do Apollina[5].
Powstanie pierwszej prawdopodobnie kamiennej świątyni datuje się na podstawie badań archeologicznych na VII w. p.n.e.[5] – budowla ta została zniszczona w pożarze w 548 roku p.n.e.[5][6]
W ok. 525 roku p.n.e., w miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nową z kamienia i marmuru, ufundowaną w dużej mierze przez Alkmaeonidów[6][a]. Dotacje na budowę świątyni spłynęły z całej Grecji i część kosztów pokryła również Amfiktionia Delficka[5].
Archaiczny gmach obejmował perystyle doryckie z 6 kolumnami w części tylnej i 15 po bokach[4]. Bogate dekoracje rzeźbiarskie wykonał Antenor z Aten[4]. Na frontonie wschodnim przedstawiono scenę przybycia Apollina z siostrą Artemidą i matką Leto; bogowie ukazani byli na rydwanie otoczonym przez kobiety i mężczyzn[4]. Fronton zachodni zdobiły sceny z Gigantomachii[4].
Świątynia ta została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 373 roku p.n.e.[4] Kolejna świątynia została wzniesiona dzięki datkom z całej Grecji[5] w latach ok. 366–326 p.n.e.[6] Jej budowa została opóźniona przez III wojnę świętą (356–346 p.n.e.)[5]. Był to perypter dorycki z pronaosem, naosem i opistodomosem[6]. Budowniczymi byli Spintaros z Koryntu, Ksenodoros i Agaton[4][5][b]. Dekoracje rzeźbiarskie z marmuru paryjskiego wykonali Praksias i Androstenes[4].
Po zamknięciu wyroczni na mocy dekretu bizantyjskiego cesarza Teodozjusza z 391 roku zakazującego wróżbiarstwa[7], świątynia została zniszczona[8].
Ruiny świątyni to współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Świątynia z IV w. p.n.e., której ruiny przetrwały do dziś, była perypterem doryckim z pronaosem, naosem i opistodomosem[2] (60,32 × 23,82 m[6]). Tak jak jej poprzedniczka miała 6 kolumn w części tylnej i 15 po bokach[6]. Dwie kolumnady po 8 kolumn jońskich dzieliły naos na trzy nawy[4] – północna liczyła prawdopodobnie 8 kolumn i południowa jedynie 6 z powodu znajdującej się tam bazy posągu[6]. W części zachodniej znajdował się adyton z omfalosem i wyrocznią[6].
Fronton wschodni zdobiły postaci Apollina i muz, a zachodni Dionizosa i menad[4]. Nie do końca wiadomo, dlaczego Dionizos został uhonorowany na równi z Apollinem, niektórzy badacze upatrują w tym wpływów macedońskich, inni – ateńskich[10]. Metopy były pozbawione dekoracji rzeźbiarskiej i w 279 roku p.n.e. zostały ozdobione tarczami Persów po zwycięstwie w bitwie pod Maratonem[11].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Partida – Description ↓.
- ↑ a b c Mała encyklopedia kultury antycznej ↓, s. 180–181.
- ↑ Petsas 2019 ↓, s. 56.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Tsaroucha ↓.
- ↑ a b c d e f g Petsas 2019 ↓, s. 57.
- ↑ a b c d e f g h i Perseus Digital Library Project – Temple of Apollo ↓.
- ↑ Heineman 2014 ↓.
- ↑ Ring 1994 ↓, s. 185.
- ↑ UNESCO ↓.
- ↑ Scott 2014 ↓, s. 153–154.
- ↑ Petsas 2019 ↓, s. 59.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kristin M. Heineman: The Decadence of Delphi: The Oracle in the Second Century AD and Beyond. Routledge, 2017. ISBN 978-1-317-03627-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- E. Partida: Delphi – Description. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- Perseus Digital Library Project: Delphi, Temple of Apollo (Building). [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- Photios M. Petsas: Delphi: Monuments and Museum. Athens: Krene Editions, 2019. (ang.).
- Zdzisław Piszczek (red.): Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: PWN, 1990. ISBN 83-01-03529-3.
- Delphi. W: Trudy Ring, Robert M. Salkin, Noelle Watson, Sharon La Boda, Paul Schellinger: International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Taylor & Francis, 1994. ISBN 978-1-884964-02-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- Michael Scott: Delphi: A History of the Center of the Ancient World. Princeton University Press, 2014. ISBN 978-1-4008-5132-4. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- A. Tsaroucha: Temple of Apollo at Delphi. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
- UNESCO: Archaeological Site of Delphi. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).