Pandemia COVID-19

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Krzysztof Pałucha (dyskusja | edycje) o 01:11, 10 sty 2021. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Pandemia COVID-19
Ilustracja
Potwierdzone przypadki COVID-19 na świecie

     Potwierdzone ≥10 000 000

     Potwierdzone 1 000 000–9 999 999

     Potwierdzone 100 000–999 999

     Potwierdzone 10 000–99 999

     Potwierdzone 1000–9999

     Potwierdzone 100–999

     Potwierdzone 1–99

     Brak potwierdzonych przypadków lub brak danych

Ilustracja
Potwierdzone przypadki per capita

     ≥3000 przypadków na 100 000 mieszkańców

     1000–2999 przypadków na 100 000 mieszkańców

     300–999 przypadków na 100 000 mieszkańców

     100–299 przypadków na 100 000 mieszkańców

     30–99 przypadków na 100 000 mieszkańców

     1–29 przypadków na 100 000 mieszkańców

     Brak potwierdzonych przypadków lub brak danych

Choroba

COVID-19

Wirus

SARS-CoV-2

Lokalizacja

 świat

Pierwsze wystąpienie

 Chiny (Wuhan)

Data wystąpienia

od 17 listopada 2019[1][2]
(1614 dni temu)

Potwierdzone przypadki

globalnie – 80 316 555[3]
(w tym UE/EOG i Wielka Brytania – 17 348 389[3])

Ofiary śmiertelne

globalnie – 1 770 695[3]
(w tym UE/EOG i Wielka Brytania – 427 798[3])

Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Multimedia w Wikimedia Commons

Pandemia COVID-19 – pandemia zakaźnej choroby COVID-19 wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2[4]. Rozpoczęła się jako epidemia 17 listopada 2019 w mieście Wuhan, w prowincji Hubei, w środkowych Chinach, a 11 marca 2020 została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za pandemię[5][6][7][8].

W okresie od listopada 2019 do stycznia 2020 zachorowania pojawiały się głównie w mieście Wuhan, w środkowych Chinach, ale już w połowie stycznia wirus rozprzestrzenił się w całych Chinach[1][2]. W drugiej połowie lutego ogniska zakażeń z setkami chorych wybuchły w Korei Południowej, we Włoszech oraz w Iranie. Od 4 marca 2020 są notowane zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w Polsce[9]. 13 marca 2020 WHO podała, że centrum pandemii koronawirusa stała się Europa[10]. Później zachorowania rozlały się na pozostałe kontynenty, a ostatnim, na którym stwierdzono zachorowania stała się w grudniu 2020 Antarktyda[11].

Do 9 stycznia 2021 odnotowano ponad 90,00 mln przypadków zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w 191 państwach i terytoriach. Z tej liczby jest ponad 23,68 mln aktywnych przypadków, ozdrowień blisko 64,39 mln przypadków oraz blisko 1,92 mln zgonów[12].

W skali międzynarodowej zostały podjęte działania w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się zakażeń. Ograniczono podróże, wprowadzono kwarantanny i godziny policyjne, odroczono lub odwołano szereg wydarzeń sportowych, religijnych i kulturalnych[13]. W Chinach i w Korei Południowej wprowadzono środki policyjne[14][15][16]. Część państw zamknęła granice lub wprowadziła ograniczenia ruchu granicznego, w tym przylotów pasażerów, oraz restrykcje wobec osób przekraczających granice[17][18]. Wprowadzono kontrole temperatury pasażerów na lotniskach i dworcach kolejowych[19]. W związku z wybuchem pandemii w 177 państwach na poziomie krajowym lub lokalnym zostały zamknięte szkoły i uniwersytety, co w wymiarze globalnym w szczycie dotknęło blisko 1,27 miliarda uczniów i studentów (72,4%)[20].

Pandemia spowodowała globalne zakłócenia społeczne i gospodarcze[21], w tym największą światową recesję od czasów wielkiego kryzysu[22]. Doprowadziła do opóźnienia lub odwołania wydarzeń[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] sportowych[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]], religijnych[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]], politycznych[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] i kulturalnych[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]][23], powszechnych braków w zaopatrzeniu[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]], które pogłębiły się w wyniku panicznych zakupów[24][25][26], oraz do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]][27]. W internecie i mediach zaczęły szerzyć się teorie spiskowe oraz dezinformacja dotyczące wirusa[28][29]. Odnotowano szereg przypadków ksenofobii i rasizmu wobec Chińczyków i innych mieszkańców Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej[30][31].

 Osobny artykuł: Pandemia COVID-19 według państw
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Epidemiologia

Instytucje służby zdrowia w Wuhanie w Hubei (Chiny) poinformowały 31 grudnia 2019 o grupie przypadków wirusowego zapalenia płuc o nieznanej przyczynie[32][33], a na początku stycznia 2020 wszczęto dochodzenie w tej sprawie[34]. Przypadki te miały głównie związek z Huananan Seafood Wholesale Market[35] i dlatego uważa się, że wirus ten ma pochodzenie odzwierzęce[36]. Wirus, który spowodował wybuch epidemii, znany jest jako SARS-CoV-2, nowo odkryty wirus blisko spokrewniony z koronawirusami nietoperzy[37] i łuskowców[38] oraz z SARS-CoV[39]. Zgodnie z konsensusem naukowym wirus SARS-CoV-2 jest pochodzenia naturalnego[40][41].

Liczba przypadków

W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony. Więcej informacji

źródło danych do wykresu:[42]

Liczba przypadków odnosi się do liczby osób, które zostały przebadane na obecność COVID-19, i których test został uznany za dodatni zgodnie z oficjalnymi procedurami[43]. Wiele krajów na początku przyjęło oficjalną politykę, aby nie przeprowadzać testów wśród osób mających jedynie łagodne objawy[44][45]. W analizie wczesnej fazy wybuchu epidemii trwającej do 23 stycznia oszacowano, że 86% zakażeń COVID-19 nie zostało wykrytych, a te nieudokumentowane zakażenia były źródłem 79 procent udokumentowanych przypadków[46]. W kilku innych badaniach, z wykorzystaniem różnych metod, oszacowano, że liczba zakażeń w wielu krajach może być znacznie większa niż liczba odnotowanych przypadków[47][48].

Liczba zgonów

 Z tym tematem związana jest kategoria: Zmarli na COVID-19.
  • Mapa świata pokazująca liczbę zgonów na 1 milion mieszkańców
    Mapa świata pokazująca liczbę zgonów na 1 milion mieszkańców
  • Liczba zgonów na 100 000 mieszkańców, Europa
    Liczba zgonów na 100 000 mieszkańców, Europa
  • Liczba zgonów na 100 zidentyfikowanych osób zakażonych, Europa
    Liczba zgonów na 100 zidentyfikowanych osób zakażonych, Europa

Historia

Pierwsze przypadki nowej choroby wywołującej zapalenie płuc odnotowano w połowie grudnia 2019 roku wśród mieszkańców związanych z rynkiem zwierząt i owoców morza w Wuhanie[49][50]. Następnie chińscy naukowcy zidentyfikowali nowego koronawirusa[51], który okazał się podobny pod względem sekwencji genetycznej do wirusa SARS wywołującego ciężki ostry zespół oddechowy (SARS)[52][53][54][55]. Wirus ten najprawdopodobniej pochodził od zwierzęcia sprzedawanego na lokalnym rynku spożywczym, tak zwanym mokrym targu[56][57].

Mapa zakażeń według państw
Mapa zakażeń według prowincji Chin

     Potwierdzone 1–9

     Potwierdzone 10–99

     Potwierdzone 100–499

     Potwierdzone 500–999

     Potwierdzone 1000–9999

     Potwierdzone ≥10000

Mapa zakażeń według państw Europy

     Potwierdzone 10–99

     Potwierdzone 10–99

     Potwierdzone 100–999

     Potwierdzone 1000–9999

     Potwierdzone 10 000–99 999

     Potwierdzone ≥100 000

Wirus rozprzestrzenił się na inne chińskie prowincje w pierwszej połowie stycznia 2020. Rozwój zakażeń ułatwiało przemieszczanie się ludności podczas chińskiego nowego roku. 13 stycznia potwierdzono pierwszą osobę zakażoną wirusem SARS-CoV-2 poza granicami Chin, w Tajlandii[58]. 20 stycznia zgłoszono gwałtowny wzrost liczby przypadków w Chinach (prawie 140 nowych pacjentów), w tym u dwóch osób w Pekinie i jednej w Shenzhen[59]. Premier Li Keqiang wezwał do podjęcia zdecydowanych i skutecznych działań w celu zapobiegania i kontroli epidemii zapalenia płuc spowodowanej przez nowego koronawirusa[60].

Początkowo Światowa Organizacja Zdrowia postanowiła nie uznawać epidemii za stan zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym. WHO uprzednio ostrzegła, że możliwe jest dalsze szerzenie się choroby[61].

24 stycznia potwierdzono pierwszy przypadek zakażenia w Europie. Zakażenie zdiagnozowano u dwóch osób: jednej w Paryżu i jednej w Bordeaux[62]. 27 stycznia Mongolia zamknęła granicę lądową z Chinami do 2 marca. Zamknięto także szkoły i uniwersytety oraz zabroniono organizacji imprez masowych[63].

28 stycznia 2020 liczba zmarłych z powodu wirusa przekroczyła 100[64]. 30 stycznia Światowa Organizacja Zdrowia uznała zachorowania za stan zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym, powołując się na 7711 przypadków głównie w Chinach i 83 przypadki w 18 innych państwach[65]. Linie lotnicze, takie jak Air France, Lufthansa czy United Airlines, ograniczyły połączenia z Chinami[66].

W trzech regionach Rosji zamknięto przejścia graniczne z Chinami. Ograniczenia dotyczą Żydowskiego Obwodu Autonomicznego, obwodu amurskiego i Kraju Chabarowskiego[67]. 30 stycznia premier Rosji Michaił Miszustin tymczasowo ograniczył ruch na 16 z ogółem 25 przejść granicznych z Chińską Republiką Ludową[68].

2 lutego 2020 zmarł pierwszy chory poza granicami Chin – przybyły w styczniu z Wuhanu na Filipiny[69]. 4 lutego 2020 liczba zakażonych według oficjalnych komunikatów przekroczyła 20 tys. (zmarło do tego czasu 427 osób, a wyzdrowiało 667)[70]. 10 lutego 2020 liczba zakażonych w Chinach przekroczyła 40 tys.[71], a następnego dnia liczba zmarłych przekroczyła 1000[72]. Liczba 2000 ofiar wirusa została przekroczona 19 lutego 2020 i tego samego dnia liczba zdiagnozowanych zakażonych wyniosła 75 tys.[73], a liczba zakażonych poza Chinami kontynentalnymi przekroczyła 1000[74].

19 lutego Rosja zdecydowała się zamknąć granicę z Chinami[75].

W drugiej połowie lutego pojawiać zaczęły się większe ogniska zakażeń poza granicami Chin. Od 5 do 22 lutego liczba zdiagnozowanych przypadków zakażenia na wycieczkowcu „Diamond Princess” wzrosła z 25 do 634. W Korei Południowej w ciągu kilku dni liczba przypadków do 23 lutego wzrosła z kilkudziesięciu do ponad 600. We Włoszech, gdzie przed 21 lutego znane były 3 przypadki zakażenia, w ciągu dwóch kolejnych dni zdiagnozowano 152 osoby zakażone i stwierdzono 3 zgony. W tym czasie choroba wykryta została w południowo-zachodniej Azji – w Libanie, Izraelu i Iranie, przy czym w tym ostatnim w ciągu kilku dni do 23 lutego stwierdzono 8 przypadków śmierci i co najmniej 43 osoby zakażone[71][76]. 25 lutego ogólna liczba zakażonych przekroczyła 80 tys., przy czym w Chinach znacząco udało się ograniczyć liczbę nowych zakażeń. Niejasna sytuacja panowała w Iranie, gdzie kwestionowane jako zaniżone są dane podawane oficjalnie o ofiarach i liczbie zakażonych[77].

23 lutego Iran zamknął przejścia graniczne z Afganistanem, Turkmenistanem, Turcją i Pakistanem[78][79], natomiast Irak i Kuwejt zawiesiły loty do Iranu[80]. Tego samego dnia premier Włoch Giuseppe Conte ogłosił plan awaryjny związany z kryzysem sanitarnym[81], natomiast w Korei Południowej ogłoszono „najwyższy alert sanitarny”[82]. Następnego dnia w Iranie zamknięto szkoły i granicę Iranu z Armenią[83][84]. Unia Europejska zapowiedziała, że na powstrzymanie koronawirusa przeznaczy 230 mln euro[85]. Cudzoziemcy przybywający do Korei Północnej poddawani są kwarantannie[86].

26 lutego Arabia Saudyjska zagroziła Rosji zerwaniem porozumienia dotyczącego ropy naftowej[87]. W związku z epidemią rząd Litwy ogłosił sytuację nadzwyczajną[88]. Departament Stanu USA oskarżył Rosję o prowadzenie w Internecie kampanii dezinformacji w sprawie koronawirusa[89]. 27 lutego władze Arabii Saudyjskiej zabroniły pielgrzymek do Mekki i Medyny[90]; tego samego dnia w Japonii zamknięto do końca kwietnia wszystkie szkoły[91]. Odwołano wspólne manewry wojskowe Korei Południowej i Stanów Zjednoczonych w Seulu[92]. Linie lotnicze WizzAir odwołały część lotów do Włoch[93]. 28 lutego w Singapurze zastosowano test serologiczny do śledzenia drogi zakażenia[94], zabroniono organizowania imprez masowych w Szwajcarii[95] oraz we Francji[96]. W Skandynawii linie lotnicze ograniczyły rejsy po Europie[97]. Państwa grupy G7 zapowiedziały, że wesprą finansowo walkę z koronawirusem[98]. Władze Nepalu zabroniły mieszkańcom kraju wyjazdów do krajów zakażonych koronawirusem[99]. W Indiach odwołano ćwiczenia morskie w Zatoce Bengalskiej[100]. 4 marca władze Arabii Saudyjskiej zabroniły pielgrzymek do Mekki i Medyny[101]. Następnego dnia w Wielkiej Brytanii upadła brytyjska linia lotnicza Flybe, co przyśpieszyć miał spadek przewozów pasażerskich wiązany z obawami przed zachorowaniem na COVID-19[102][103]. Firma Sony zamknęła biura w Wielkiej Brytanii, Francji i w Polsce[104]. 6 marca w Betlejem w Izraelu zamknięto Bazylikę Narodzenia Pańskiego[105], natomiast UEFA odsunęła włoskich sędziów od prowadzenia meczów w pucharach[106]. 7 marca w Słowenii minister zdrowia Ales Sabre zakazał organizowania imprez masowych[107].

27 lutego zakażeni zarejestrowani byli już niemal w 50 państwach na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Liczba nowych zachorowań poza Chinami przekroczyła liczbę takich przypadków w Chinach, gdzie systematycznie ich liczba malała[108]. 28 lutego WHO oceniła ryzyko rozprzestrzeniania się i wzrostu zagrożeń związanych z chorobą COVID-19 jako bardzo wysokie[109].

2 marca przekroczona została liczba 3 tysięcy ofiar śmiertelnych wirusa, liczba zakażonych przekroczyła 90 tys. w sumie w 76 państwach[71]. W ciągu poprzedzającej doby liczba nowych zachorowań w różnych państwach poza Chinami była już 9-krotnie większa od liczby nowych przypadków w Chinach[110]. 6 marca przekroczona została liczba 100 000 zarejestrowanych zachorowań w całym świecie[111].

11 marca dyrektor generalny Światowej Organizacji Zdrowia Tedros Adhanom Ghebreyesus określił rozwój choroby jako „pandemię”[112].

13 marca przekroczona została liczba 5 tys. zgonów spowodowanych koronawirusem przy ok. 140 tys. zarejestrowanych zakażeń w 135 państwach (ponad 70 tys. z nich to osoby już ozdrowiałe). 18 marca przekroczona została liczba 8 tys. zgonów i 200 tys. zakażeń zarejestrowanych (ozdrowieńców było tego dnia ponad 80 tys.). 19 marca dzienna liczba zmarłych przekroczyła po raz pierwszy liczbę tysiąca (w sumie liczba zmarłych sięgnęła 10 tysięcy). 21 marca liczba zarejestrowanych zakażonych przekroczyła 300 tys. Trzy dni później zakażonych było ponad 400 tys., a dzienna liczba ofiar przekroczyła dwa tysiące. 25 marca przekroczona została liczba 20 tys. ofiar zakażenia wirusem, a następnego dnia liczba zakażonych przekroczyła 0,5 miliona osób[113]. W ostatnich dniach marca krajem z największą liczbą zakażonych stały się Stany Zjednoczone, gdzie 27 marca ich liczba przekroczyła 100 tys.[114]

2 kwietnia liczba potwierdzonych zmarłych na całym świecie przekroczyła 50 tys., a zarejestrowanych zakażonych milion[115][113]. W tym czasie co czwarty przypadek COVID-19 potwierdzono w USA, gdzie 4 kwietnia oficjalnie przekroczono 300 tys. zachorowań[116]. 8 kwietnia potwierdzonych zachorowań było już 1,5 mln., a dwa dni później liczba zmarłych przekroczyła 100 tys.[113]. 15 kwietnia 2020 została przekroczona liczba dwóch milionów zarejestrowanych zachorowań[117][118][113]. 25 kwietnia liczba zarejestrowanych zmarłych z powodu COVID-19 przekroczyła 200 tys.[119], a dwa dni później potwierdzone zachorowania przekroczyły 3 miliony przypadków[120]. Najwięcej zachorowań potwierdzono w USA: 28 kwietnia przekroczono ich tam milion (z tego najwięcej w stanie Nowy Jork – 295 tys.) przy 58,3 tys. zgonów; kolejne były Hiszpania z 232 tys. oraz Włochy z ok. 200 tys. zachorowań[121].

9 maja liczba zarejestrowanych chorych osiągnęła 4 miliony osób[122][113]. 20 maja WHO poinformowała o ponad 5 milionów potwierdzonych zakażeń, przy 2,7 mln aktywnych infekcji, ponad 325 tys. zgonów i prawie 2 mln wyzdrowień; najwięcej zachorowań rozpoznano w USA, Rosji i Brazylii, szybko rosła liczba zakażeń w Ameryce Południowej[123]. 26 maja (dzień później rozpoznane przez Uniwersytet Johna Hopkinsa) liczba potwierdzonych zmarłych w USA przekroczyła 100 tys. osób przy ponad 1,725 mln zachorowań, a liczba potwierdzonych zgonów na świecie przekroczyła 350 000. 28,6% tych zgonów rozpoznano w USA, 10,5% (ponad 37 tys.) w Zjednoczonym Królestwie i 9,4% (prawie 33 tys.) we Włoszech[124][125][126][127].

W 2021 roku

4 stycznia badacze Uniwersytetu Johna Hopkinsa poinformowali o przekroczeniu liczby 85 milionów zakażonych na świecie; liczba zgonów przekroczyła 1,84 mln[128].

Objawy

 Osobny artykuł: COVID-19.

Okres inkubacji, czyli okres między ekspozycją organizmu na wirusa a początkiem objawów wynosi zwykle około pięciu dni, ale może wynosić od dwóch do czternastu dni[129][130].

Typowymi objawami chorobowymi są: gorączka, kaszel i duszność[129][130]. W przebiegu choroby może dochodzić do powikłań, w tym do zapalenia płuc i zespołu ostrej niewydolności oddechowej. Osobami szczególnie narażonymi na ciężki przebieg choroby są osoby starsze, osoby z chorobami układu krążenia, chorobami płuc oraz cukrzycą[131].

Przyczyny

Wizualizacja wirusa SARS-CoV-2

Wirusologia

 Główny artykuł: SARS-CoV-2.

Wirus SARS-CoV-2 jest nowym szczepem, po raz pierwszy wyizolowanym z trzech osób z zapaleniem płuc związanym z grupą przypadków ostrej choroby układu oddechowego w Wuhanie[39]. Wszystkie cechy nowego wirusa SARS-CoV-2 występują w spokrewnionych koronawirusach w przyrodzie[41]. SARS-CoV-2 jest ściśle związany z SARS-CoV i uważa się, że ma pochodzenie odzwierzęce[37].

Drogi transmisji

Wirus zazwyczaj rozprzestrzenia się drogą kropelkową, przenosząc się z jednej osoby na drugą poprzez kropelki oddechowe wydzielane podczas np. kaszlu i kichania[132][129], lecz może rozprzestrzeniać się również poprzez dotykanie zanieczyszczonych powierzchni, a następnie dotykanie twarzy[132]. Wirus może rozprzestrzeniać się jeszcze zanim pojawią się objawy choroby, a najbardziej zakaźny jest u osób, u których pojawiły się objawy[133].

Diagnostyka

 Zobacz też: COVID-19#Diagnozowanie.

COVID-19 może być wstępnie zdiagnozowany na podstawie objawów i potwierdzony za pomocą badania łańcuchowej reakcji polimerazy z odwrotną transkrypcją (RT-PCR) zakażonej wydzieliny lub obrazowania metodą tomografii komputerowej klatki piersiowej[134][135]. Istotne dla rozpoznania skali i możliwości kontroli nad pandemią jest prowadzenie testów na obecność koronawirusa[136]. Z brakami w dostępności tego rodzaju testów mierzy się szereg państw[137].

Leczenie i zapobieganie

 Zobacz też: Leczenie eksperymentalne COVID-19, Profilaktyka i kontrola zakażeń i COVID-19#Zapobieganie.
Plakat informacyjny, jak ochronić siebie i innych przed zakażeniem COVID-19

Szczepionka ani skuteczne leki przeciwwirusowe nie są dostępne, choć szereg instytucji w wielu krajach wdrożyło prace nad ich opracowaniem[137]. Stosowana terapia polega na leczeniu objawowym i terapii wspomagającej (niewydolność oddechową). Zalecane środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się wirusa to: mycie rąk, zakrywanie ust podczas kaszlu, utrzymywanie dystansu od innych ludzi, ograniczenie bezpośrednich kontaktów, oraz monitorowanie i izolacja osób podejrzanych o zakażenie[132][129][131].

Laureat nagrody Nobla, Louis Joseph Ignarro[138] oraz inni badacze[139] sugerowali, że wdychanie powietrza przez nos powoduje lepsze natlenienie krwi i na dodatek, dzięki wytwarzanemu w nosie tlenkowi azotu(II) (NO), pomaga zwalczać zakażenie koronawirusem, blokując jego replikację w płucach. Ignarro w cytowanym artykule zalecał, by w sytuacji zagrożenia zarażeniem nowym koronawirusem wdychać powietrze nosem, a wydychać ustami. Korzystny wpływ NO na COVID-19 potwierdzają także inni naukowcy[140][141][142], ale jego włączenie do standardów leczenia wymaga dalszych badań.

Mycie rąk

 Główny artykuł: Mycie rąk.

W celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby zaleca się mycie rąk. CDC zaleca częste mycie rąk mydłem i wodą przez co najmniej dwadzieścia sekund, szczególnie po skorzystaniu z toalety lub gdy ręce są wyraźnie zabrudzone; przed jedzeniem; po wydmuchaniu nosa, kasłaniu lub kichaniu. To dlatego, że poza ludzkim ciałem wirus jest unieczynniany przez zwykłe mydło, które powoduje rozerwanie jego powłoki ochronnej[143]. CDC zaleca ponadto stosowanie środka do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu, zawierającego co najmniej 60 procent alkoholu objętościowo, gdy woda i mydło nie są łatwo dostępne[144]. WHO informuje, aby za pomocą nieumytych rąk nie dotykać okolic twarzy, w tym oczu, nosa i ust.[145][146]

Odkażanie powierzchni

Powierzchnie mogą zostać zdezynfekowane za pomocą szeregu roztworów, w tym 62–71% etanolu, 50–100% izopropanolu, 0,1% podchlorynu sodu, 0,5% nadtlenku wodoru i 0,2–7,5% jodopowidonu. Inne roztwory, takie jak chlorek benzalkonium i glukonian chlorheksydyny, są mniej skuteczne[147]. CDC zaleca, aby w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia przypadku COVID-19 w miejscu takim jak biuro lub świetlica, zdezynfekować wszystkie pomieszczenia, takie jak biura, łazienki, strefy wspólne, wspólny sprzęt elektroniczny, taki jak tablety, ekrany dotykowe, klawiatury, piloty i bankomaty używane przez osoby chore[148].

Skutki

Wpływ na gospodarkę

Opustoszałe półki w australijskim supermarkecie

Pojawienie się ognisk choroby z setkami chorych poza Chinami, w tym w Europie spowodowało 24 lutego 2020 znaczące spadki na giełdach całego świata, w tym rekordowe w skali kilku lat[149]. Także Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie odnotowała najsilniejszy spadek od czterech lat[150], w tym notowania indeksu WIG20[150]. Następnego dnia w USA mocno spadły ceny ropy naftowej[151]. 3 marca w Stanach Zjednoczonych amerykański Fed obniżył stopy procentowe o 0,5%[152]. Następnego dnia w Polsce z powodu przypadku koronawirusa na WIG20 spadły notowania 19 spółek[153]. Na obawy o wpływ choroby COVID-19 na światową ekonomię nałożył się konflikt między OPEC i Rosją skutkujący 9 marca największym jednodniowym spadkiem cen ropy naftowej od 30 lat, co z kolei spowodowało kolejne silne spadki notowań na giełdach światowych. Na New York Stock Exchange wstrzymano obrót akcjami po kwadransie, w ciągu którego akcje straciły 7% wartości. W ciągu pierwszych 9 dni marca 2020 akcje notowane na giełdach całego świata straciły na wartości 9 bilionów dolarów amerykańskich[154].

Braki w zaopatrzeniu

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Kilka przypadków niedoborów zaopatrzenia przypisuje się wybuchowi epidemii, co wynika z globalnego wzrostu wykorzystania wyposażenia do walki z ogniskami choroby, paniki przy zakupach (która w kilku miejscach doprowadziła do wyczyszczenia półek z podstawowych produktów spożywczych, takich jak żywność, papier toaletowy i woda butelkowana) oraz zakłóceń w działalności zakładów i operacji logistycznych[155].

Nastapiło raptowne zwiększenie ilości zakupów różnych towarów (w tym spożywczych) w sklepach internetowych, doprowadzając niejednokrotnie do blokady tychże z powodu zbyt niskiej wydajności technicznej systemów, nieprzygotowanych na tak duży wzrost (np. e-piotripawel.pl) lub pogorszenie czasu obsługi z powodu ograniczeń logistycznych sklepów internetowych, które w wielu branżach dotychczas stanowiły jedynie uzupełnienie sprzedaży w sklepach stacjonarnych.

Wpływ na kulturę

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Pandemia głęboko dotknęła sektory sztuk performatywnych i dziedzictwa kulturowego, wpływając zarówno na działalność organizacji, jak też na osoby prywatne – zarówno te zatrudnione, jak i te pracujące samodzielnie – na całym świecie. Organizacje zajmujące się sztuką i kulturą starały się podtrzymywać swoją misję (często finansowaną ze środków publicznych) zapewniania dostępu do dziedzictwa kulturowego społeczeństwu, utrzymywania bezpieczeństwa swoich pracowników i społeczeństwa oraz wspierania artystów tam, gdzie było to możliwe. Do marca 2020 roku, na całym świecie i w różnym stopniu, muzea, biblioteki, teatry i inne instytucje kulturalne zostały zamknięte na czas nieokreślony, a ich wystawy, wydarzenia i przedstawienia zostały odwołane lub przełożone[156].

Wpływ na wydarzenia sportowe

Pandemia wpłynęła na organizację i przebieg wydarzeń sportowych powodując ich odwołanie, zmianę terminu lub konieczność rozgrywania bez udziału publiczności. Zawieszeniu uległy rozgrywki lig krajowych i pucharów europejskich, odwołane zostały m.in. ostatnie konkursy Pucharu Świata w skokach Narciarskich[157] i Mistrzostwa Europy w Lekkoatletyce 2020, a Letnie Igrzyska Olimpijskie 2020 i Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej zostały przeniesione na 2021 rok[158][159].

Wpływ na politykę

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Pandemia wpłynęła na systemy polityczne wielu krajów, powodując zawieszenie działalności legislacyjnej[160], izolację lub śmierć wielu polityków[161], a także zmianę harmonogramu wyborów z powodu obaw przed rozprzestrzenianiem się wirusa[162].

Wpływ na edukację

Kraje, które zamknęły szkoły podczas pandemii

     Szkoły zostały zamknięte w całym kraju

     Szkoły zostały zamknięte, ale tylko lokalnie

     Szkoły pozostały otwarte przez cały okres pandemii

     Brak danych

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Pandemia COVID-19 dotknęła systemy edukacyjne na całym świecie, prowadząc do niemal całkowitego zamknięcia wielu szkół, uniwersytetów i college’ów.

Większość władz na całym świecie tymczasowo zamknęła instytucje edukacyjne, próbując powstrzymać rozprzestrzenianie się COVID-19[163]. Według stanu na dzień 24 maja 2020 około 1,725 mld uczniów jest obecnie dotkniętych skutkami zamknięcia szkół w odpowiedzi na pandemię. Według monitoringu UNICEF-u 153 kraje wdrażają obecnie zamykanie szkół w całym kraju, a 24 wdrażają zamykanie szkół na szczeblu lokalnym, co ma wpływ na około 98,6% światowej populacji uczniów. Obecnie otwarte są szkoły w 10 krajach[164].

Zamykanie szkół ma wpływ nie tylko na uczniów, nauczycieli i ich rodziny[165], ale ma również daleko idące konsekwencje gospodarcze i społeczne[166][167]. Zamknięcia szkół w odpowiedzi na pandemię rzuciły światło na różne kwestie społeczne i gospodarcze, w tym zadłużenie uczniów[168], naukę przez internet[169][170], brak dostępu do żywności[171] i bezdomność[172][173], a także dostęp do opieki nad dziećmi[174], opieki zdrowotnej[175], mieszkań[176], Internetu[177] i usług dla osób niepełnosprawnych[178]. Skutki pandemii były bardziej dotkliwe dla dzieci znajdujących się w niekorzystnej sytuacji i ich rodzin, powodując przerwę w nauce, zaburzenia w odżywianiu, problemy z opieką nad dziećmi i wynikające z tego koszty ekonomiczne dla rodzin, które nie mogły pracować[179].

Wpływ na ochronę zdrowia

Z powodu pandemii koronawirusa zaprzestano szczepień na takie choroby, jak: odra, błonica czy choroba Heinego-Medina[180]. Ponieważ zwalczanie pandemii skupia się na zdrowiu fizycznym, kosztem zdrowia psychicznego, może prowadzić do poważnych zaburzeń, nazwanych w marcu 2020 r. „zespołem stresu pokoronawirusowego” (Post-Coronavirus Stress Syndrome, PCSS), który w przyszłości może okazać się jeszcze większym problemem dla zdrowia publicznego niż sam COVID-19[181]. Na dewastujące krótko- i długoterminowe skutki polityki lockdownu, szczególnie w grupach najmniej uprzywilejowanych społecznie, zwraca uwagę także Deklaracja z Great Barrington, podpisana przez wielu ekspertów[182]. Deklaracja ta spotkała się jednak z krytyką innych specjalistów, dowodzących, że wprowadzone restrykcje są niezbędne, by skutecznie ograniczyć rozprzestrzenianie się pandemii[183]. 18 listopada 2020 ostrzeżono, że pandemia może wywołać epidemię odry[184][185][186][187][188].

Wpływ na przestępczość

Pandemia wpłynęła na przestępczość. Z powodu pandemii w Londynie o jedną trzecią wzrosła przemoc domowa[189]. Z tego samego powodu w Polsce jedna trzecia dzieci doświadczyła przemocy domowej[190]. 12 listopada polska policja ostrzegła przed oszustwami „na szczepionkę”[191].

Wpływ na religię

Wprowadzane w wielu krajach zakazy publicznych zgromadzeń obejmują także sprawowanie nabożeństw. Przeciwko zamykaniu kościołów protestowali biskupi w Wielkiej Brytanii[192]. W Polsce Polacy zażądali zamknięcia kościołów[193][194][195][196] 29 października we Francji wydano dekret zakazujący sprawowania kultu religijnego z udziałem wiernych, co spowodowało protest biskupów francuskich i złożenie odwołania do francuskiej Rady Stanu[197]. 12 listopada przedstawiciel Watykanu, ksiądz Janusz Urbańczyk ostrzegł przed lockdownem dla kościołów[198]. 16 listopada katolicy francuscy wzniecili protesty[199][200]; tego samego dnia pastorzy w Anglii zaskarżyli zakaz organizowania nabożeństw[201]. Następnego dnia zostały zamknięte kościoły w Austrii[202].

Protesty przeciwko obostrzeniom

Działania rządów, polegające na wprowadzaniu obostrzeń w celu przeciwdziałania pandemii, spotkały się z krytyką części społeczeństwa. Wielotysięczne protesty odbyły się między innymi w Argentynie[203], Czechach[204], Hiszpanii[205], Niemczech[206], Polsce[207] i we Włoszech[208][209][210].

Szczepionka

Od chwili wybuchu pandemii w wielu państwach próbowano wyprodukować szczepionkę. 30 czerwca 2020 szczepionka została wyprodukowana w Niemczech[211]. Pod koniec lipca rozpoczęło się testowanie szczepionki w USA[212]. 11 sierpnia szczepionka została wyprodukowana w Rosji[213]. 17 sierpnia cyt. „Unia Europejska zamówiła 400 mln szczepionek na koronawirusa”[214]. 19 sierpnia premier Australii Scott Morrison zapowiedział, że Australia wprowadzi obowiązkowe szczepienia na koronawirusa[215] i że zaszczepi się cały kraj[216]. Pod koniec sierpnia w Chinach rozpoczęło się testowanie szczepionki[217]. 31 sierpnia 2020 minister zdrowia Hiszpanii Salvador Illa ogłosił autoryzację szczepionki[218]; tego samego dnia minister zdrowia Rosji Michaił Muraszko ogłosił, że szczepienia w Rosji zaczną się w listopadzie lub grudniu[219]. 4 września rząd Rosji ogłosił, że ich szczepionka działa[220].

We wrześniu Polska wyprodukowała prototyp szczepionki[221] i poddano ją badaniom klinicznym[222]. 6 października rozpoczęła się procedura certyfikacji szczepionki[223]. 9 października eksperci z Wielkiej Brytanii zapowiedzieli, że cyt. „szczepionka szybko nie przywróci normalnej codzienności”[224]. Cyt. „15 października w Rosji zarejestrowano drugą szczepionkę”[225]. 21 października rozpoczęły się testy szczepionki w Chinach[226]. Na początku listopada rozpoczęły się szczepienia w Zjednoczonych Emiratach Arabskich[227][228]. 1 listopada ruszyły testy szczepionki w Izraelu[229]. Następnego dnia cyt. „Prototyp niemieckiej szczepionki przeciw SARS-CoV-2 wywołał u pacjentów w pierwszej fazie badań produkcję neutralizujących przeciwciał na poziomie podobnym do osób po poważnej infekcji”[230]. 3 listopada Singapur wstrzymał plany szczepień po tym, jak w Korei Południowej zmarło 48 osób na grypę[231]. Tego samego dnia w Niemczech firma CureVac poinformowała o postępach w pracach nad szczepionką[232]. 4 listopada doszło do rozmów przedstawicieli Węgier z przedstawicielami Chin, Rosji i Izraela[233]. 6 listopada szef węgierskiej dyplomacji Peter Szijarto zapowiedział, że Węgry dostaną niewielkie ilości szczepionki od Rosji na koronawirusa[234]; tego samego dnia komputer w Ameryce Północnej opracował ultrasilną nanocząsteczkową szczepionkę[235]. Również ogłoszono, że na rejestrację czeka pięć szczepionek: cztery z Rosji i jedna z Chin[236]. Następnego dnia premier Belgii Alexander de Croo zapowiedział, że reżim sanitarny w Belgii będzie obowiązywał do czasu wynalezienia szczepionki[237]; tego samego dnia rozpoczęły się prace nad czterema szczepionkami w Wietnamie[238]. Następnego dnia pracownicy firmy AstraZeneca zapowiedzieli, że szczepionka na koronawirusa jest możliwa jeszcze w tym roku[239].

9 listopada firmy Pfizer i BioNTech SE ogłosiły, że eksperymenty kliniczne III fazy ich szczepionki przeprowadzone na ponad 43,5 tys. osobach wykazały ponad 90% skuteczność ochrony przed zachorowaniem na COVID-19. Do końca 2020 firmy te planują wyprodukowanie 50 milionów szczepionek, a ciągu roku 2021 – 1,5 miliarda[240]. 16 listopada szef WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus, zapowiedział, że szczepionka nie zakończy pandemii[241]; tego samego dnia współzałożyciel firmy BionTech, profesor Ugur Sahin zapowiedział, że życie wróci do normy zimą 2021 roku[242][243]. Następnego dnia cyt.”Komisja Europejska zatwierdziła wstępną umowę na zakup 225 mln dawek szczepionki na koronawirusa, opracowanej przez firmę CureVac”. Jeżeli szczepionka okaże się skuteczna i bezpieczna, KE może zamówić kolejne 180 mln dawek[244]. Tego samego dnia w Polsce minister zdrowia Adam Niedzielski zapowiedział, że szczepienia nie będą obowiązkowe[245]; również poznańscy naukowcy zapowiedzieli, że wyprodukują szczepionkę[246]. 18 listopada stwierdzono, że chińska szczepionka jest bezpieczna[247].

Państwa próbują również wspólnie wyprodukować szczepionkę. 10 listopada 2020 z prośbą o pomoc w wyprodukowaniu szczepionki zwrócił się prezydent Ukrainy, Wołodymyr Zełenski do kanclerz Niemiec, Angeli Merkel[248], a 12 listopada z prośbą w tej samej sprawie zwrócił się prezydent Rosji, Władimir Putin do prezydenta Francji Emmanuela Macron[249].

Dezinformacja

Według szeregu źródeł[250] od stycznia 2020 ma miejsce operacja dezinformacyjna wykorzystująca koronawirus SARS-CoV-2. Prowadzona jest ona na internetowych platformach społecznościowych oraz przez prokremlowskie media i przypomina operację dezinformacyjną z lat 80. XX wieku prowadzoną przez ZSRR (KGB) – Operation INFEKTION – w której m.in. przedstawiano ludzki wirus niedoboru odporności (HIV) jako rzekomą „amerykańską broń biologiczną”[251][252][250][253][254][255][256][257].

3 marca 2020 potwierdzono, że „system szybkiego ostrzegania i monitorowania poważnych przypadków dezinformacji” Unii Europejskiej został zastosowany celem przeciwdziałania dezinformacji wykorzystującej koronawirus SARS-CoV-2, chorobę COVID-19 i szerzenie się zakażeń wirusem SARS-CoV-2[258]. Wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Věra Jourová poinformowała, że narzędzie to zostało użyte do wymiany wiedzy między państwami członkowskimi UE, a także partnerami G7 na temat dezinformacji „pochodzącej ze źródeł zewnętrznych”[258]. Dzień wcześniej doszło do spotkania w którym uczestniczyli przedstawiciele m.in. Google, Facebook, Twitter i Microsoft, aby omówić sposoby ograniczenia przepływu dezinformacji online dotyczącej koronawirusa[258]. Według oświadczenia Jourovej: „Wszyscy uczestnicy spotkania potwierdzili, że wykryli różne rodzaje dezinformacji lub fake news w Internecie i podjęli szereg działań w celu przeciwdziałania. Przykłady dezinformacji obejmują fałszywe środki zaradcze, które mają rzekomo na celu zaradzenie zagrożeniu i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia (np. picie wybielacza w celu zabicia wirusa lub wkładanie octu do nozdrzy, aby uniknąć zakażenia) lub mistyfikację na temat pochodzenia wirusa oraz sposobu i prędkości, z jaką się rozprzestrzenia”[258].

9 marca 2020 brytyjski rząd utworzył jednostkę ds. przeciwdziałania dezinformacji, z uwagi na działalność grupy państw „wykorzystujących kryzys koronawirusa”[259][260]. Eksperci mają m.in. współpracować z firmami prowadzącymi media społecznościowe w celu ochrony Wielkiej Brytanii przed fałszywymi informacjami[259][260]. Brytyjska narodowa służba zdrowia (NHS) współpracuje m.in. z Twitterem w celu zawieszania fałszywych kont[261]. Niektóre z tych kont np. udają profile szpitali i usiłują wprowadzać niedokładne informacje na temat liczby przypadków zakażenia[261].

Według szefa sztabu obrony Kanady gen. Jonathana Vance występują oznaki internetowych działań dezinformacyjnych zmierzających do zasiania paniki z powodu COVID-19[261]. Będą również podejmowane wysiłki ze strony aktorów państwowych i niepaństwowych (przestrzeni informacyjnej), aby dyskredytować kroki państw podejmowane w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2[261].

Kilku naukowców i ekspertów oceniło informowanie ludności jako nieodpowiednie[262].

Przypisy

  1. ↑ a b Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17 [online], scmp.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (ang.).
  2. ↑ a b The first COVID-19 case originated on November 17, according to Chinese officials searching for ‘patient zero’ [online], businessinsider.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  3. ↑ a b c d Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), COVID-19: Situation update worldwide [online], ecdc.europa.eu [dostęp 2020-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-15] (ang.).
  4. ↑ Coronavirus disease 2019 [online], Światowa Organizacja Zdrowia [dostęp 2020-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-30].
  5. ↑ Coronavirus: COVID-19 Is Now Officially A Pandemic, WHO Says [online], NPR.org [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  6. ↑ World Health Organization (WHO), BREAKING „We have therefore made the assessment that COVID19 can be characterized as a pandemic” [online], @WHO, 11 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-12] (ang.).
  7. ↑ Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17 [online], scmp.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (ang.).
  8. ↑ The first COVID-19 case originated on November 17, according to Chinese officials searching for ‘patient zero’ [online], businessinsider.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  9. ↑ Pierwszy przypadek koronawirusa w Polsce [online], Ministerstwo Zdrowia, 4 marca 2020 [dostęp 2020-03-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-04].
  10. ↑ WHO: Europa stała się epicentrum pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 [online], Puls Medycyny, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  11. ↑ Coronavirus spreads to Antarctic research station. [w:] 2020-12-22 [on-line]. BBC News. [dostęp 2020-12-22].
  12. ↑ Coronavirus Update (Live) [online], worldometers.info [dostęp 2021-01-09] (ang.).
  13. ↑ Coronavirus Cancellations: An Updating List [online], The New York Times, 16 marca 2020 [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-01].
  14. ↑ Coronavirus: Shanghai neighbour Zhejiang imposes draconian quarantine [online], South China Morning Post, 6 lutego 2020 [dostęp 2020-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-06].
  15. ↑ Sarah Marsh, Four cruise ship passengers test positive in UK – as it happened, The Guardian, 23 lutego 2020, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-23].
  16. ↑ ja:新型肺炎流行の中国、７億８０００万人に「移動制限」 [online], CNN Japan [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13].
  17. ↑ David Nikel, Denmark Closes Border To All International Tourists For One Month [online], Forbes [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  18. ↑ Coronavirus: Poland to close borders to foreigners, quarantine returnees [online], Reuters/The Straits Times, 14 marca 2020 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-24].
  19. ↑ Coronavirus Update: Masks And Temperature Checks In Hong Kong [online], Nevada Public Radio [dostęp 2020-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-02].
  20. ↑ COVID-19 Educational Disruption and Response [online], UNESCO, 8 maja 2020 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  21. ↑ Here Comes the Coronavirus Pandemic: Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire [online], The New York Times, 29 lutego 2020 [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-08].
  22. ↑ IMFBlog, The Great Lockdown: Worst Economic Downturn Since the Great Depression [online], IMF Blog [dostęp 2020-05-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-15].
  23. ↑ The New York Times, A List of What’s Been Canceled Because of the Coronavirus, „The New York Times”, 1 kwietnia 2020, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-05-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-01] (ang.).
  24. ↑ Liz Weston, Stop panic-buying toilet paper: How to stock up smart, emergency or not [online], MarketWatch [dostęp 2020-03-19] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  25. ↑ Jade Scipioni, Why there will soon be tons of toilet paper, and what food may be scarce, according to supply chain experts [online], CNBC, 18 marca 2020 [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-24].
  26. ↑ The Coronavirus Outbreak Could Disrupt the U.S. Drug Supply [online], Council on Foreign Relations [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-18].
  27. ↑ Jonathan Watts, Niko Kommenda, Coronavirus pandemic leading to huge drop in air pollution, „The Guardian”, 23 marca 2020, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-04] (ang.).
  28. ↑ Rosie Perper, As the coronavirus spreads, one study predicts that even the best-case scenario is 15 million dead and a $2.4 trillion hit to global GDP [online], Business Insider/Yahoo! News, 5 marca 2020 [dostęp 2020-03-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05].
  29. ↑ Rachel Clamp, Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven’t learned from our past [online], The Conversation, 5 marca 2020 [dostęp 2020-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06].
  30. ↑ Nylah Burton: The coronavirus exposes the history of racism and „cleanliness”. Vox, 7 lutego 2020. [dostęp 9 February 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 lutego 2020)].
  31. ↑ Fears of new virus trigger anti-China sentiment worldwide. The Korea Times, 2 lutego 2020. [dostęp 2020-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-22)].
  32. ↑ Coronavirus disease (COVID-19) outbreak [online], www.who.int [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02] (ang.).
  33. ↑ 27 cases of viral pneumonia reported in central China’s Wuhan City [online], news.cgtn.com [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-10] (ang.).
  34. ↑ Mystery pneumonia virus probed in China, „BBC News”, 3 stycznia 2020 [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-05] (ang.).
  35. ↑ Aylin Woodward, Both the new coronavirus and SARS outbreaks likely started in Chinese ‘wet markets’. Historic photos show what the markets looked like. [online], Business Insider [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-01].
  36. ↑ [The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) in China], „Zhonghua liu xing bing xue za zhi = Zhonghua liuxingbingxue zazhi”, 41 (2), 2020, s. 145–151, DOI: 10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003, PMID: 32064853 [dostęp 2020-05-06] (chiń. • ang.).
  37. ↑ a b Stanley Perlman, Another Decade, Another Coronavirus, „The New England Journal of Medicine”, 382 (8), 2020, s. 760–762, DOI: 10.1056/NEJMe2001126, ISSN 0028-4793, PMID: 31978944, PMCID: PMC7121143 [dostęp 2020-05-06].
  38. ↑ Tao Zhang, Qunfu Wu, Zhigang Zhang, Probable Pangolin Origin of SARS-CoV-2 Associated with the COVID-19 Outbreak, „Current Biology”, 2020, DOI: 10.1016/j.cub.2020.03.022, ISSN 0960-9822, PMID: 32197085, PMCID: PMC7156161 [dostęp 2020-05-06].
  39. ↑ a b Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China – fourth update [online], 14 lutego 2020 [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-30].
  40. ↑ The COVID-19 coronavirus epidemic has a natural origin, scientists say [online], EurekAlert! [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-11] (ang.).
  41. ↑ a b Kristian G. Andersen i inni, The proximal origin of SARS-CoV-2, „Nature Medicine”, 2020, s. 1–3, DOI: 10.1038/s41591-020-0820-9, ISSN 1078-8956, PMID: 32284615, PMCID: PMC7095063 [dostęp 2020-05-06].
  42. ↑ Dane WHO od początku pandemii w formacie CSV [online], WHO [dostęp 2021-01-09].
  43. ↑ Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases [online], www.who.int [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-21] (ang.).
  44. ↑ Elena G. Sevillano, Pablo Linde, Sonia Vizoso, 640,000 rapid coronavirus tests arrive in Spain [online], EL PAÍS, 23 marca 2020 [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-04] (ang.).
  45. ↑ Special Report: Italy and South Korea virus outbreaks reveal disparity in deaths and tactics, „Reuters”, 13 marca 2020 [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22] (ang.).
  46. ↑ Ruiyun Li i inni, Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (SARS-CoV2), „Science (New York, N.y.)”, 2020, DOI: 10.1126/science.abb3221, ISSN 0036-8075, PMID: 32179701, PMCID: PMC7164387 [dostęp 2020-05-06].
  47. ↑ Hien Lau i inni, Internationally lost COVID-19 cases, „Journal of Microbiology, Immunology, and Infection”, 2020, DOI: 10.1016/j.jmii.2020.03.013, ISSN 1684-1182, PMID: 32205091, PMCID: PMC7102572 [dostęp 2020-05-06].
  48. ↑ Report 13 – Estimating the number of infections and the impact of non-pharmaceutical interventions on COVID-19 in 11 European countries [online], Imperial College London [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-20] (ang.).
  49. ↑ Jane Parry, Pneumonia in China: lack of information raises concerns among Hong Kong health workers [online], bmj.com, 8 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-08] (ang.).
  50. ↑ 武汉市卫生健康委员会关于不明原因的病毒性肺炎情况通报 [online], health.people.com.cn, 6 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (chiń.).
  51. ↑ Novel Coronavirus (2019-nCoV). World Health Organization. [dostęp 2020-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-30)].
  52. ↑ David S.I. Hui i inni, The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China, „International Journal of Infectious Diseases”, 91, 2020, s. 264–266, DOI: 10.1016/j.ijid.2020.01.009, PMID: 31953166, PMCID: PMC7128332.
  53. ↑ Undiagnosed pneumonia – China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757 [online], ProMED-mail [dostęp 2020-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-22] (ang.).
  54. ↑ Zhuang Pinghui, Mandy Zuo, Jerry Wu, Wuhan pneumonia: how the search for the source of the mystery illness unfolded [online], South China Morning Post, 15 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-15] (ang.).
  55. ↑ Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome, [w:] Nucleotide [online], National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine [dostęp 2020-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-21] (ang.).
  56. ↑ Huang Tzu-ti, Wild animals sold at seafood market blamed for viral outbreak in China [online], Taiwan News, 23 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-25] (ang.).
  57. ↑ Jason Beaubien: Why Wet Markets Are The Perfect Place To Spread Disease. NPR, 29 stycznia 2020. [dostęp 2020-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)]. (ang.).
  58. ↑ Novel Coronavirus – Thailand (ex-China). [w:] Disease outbreak news [on-line]. World Health Organization, 14 stycznia 2020. [dostęp 2020-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-21)].
  59. ↑ China confirms sharp rise in cases of SARS-like virus across the country [online], france24.com [dostęp 2020-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-20].
  60. ↑ 郭凯, Chinese premier stresses curbing viral pneumonia epidemic – Chinadaily.com.cn [online], chinadaily.com.cn [dostęp 2020-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-22].
  61. ↑ Statement on the meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus 2019 (n-CoV) on 23 January 2020 [online], who.int [dostęp 2020-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-24] (ang.).
  62. ↑ Dwa przypadki koronawirusa we Francji. To pierwsze zakażenia w Europie [online], rmf24.pl [dostęp 2020-01-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pol.).
  63. ↑ Mongolia closes China border to cars, shuts schools over virus fears. alarabiya.net. [dostęp 2020-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)]. (ang.).
  64. ↑ James Griffiths: Death toll from Wuhan coronavirus tops 100 as infection rate accelerates. CNN, 2020-01-28. [dostęp 2020-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-28)].
  65. ↑ Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV). who.int. [dostęp 2020-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-31)]. (ang.).
  66. ↑ Koronawirus. Air France, Lufthansa i United Airlines. Kolejne linie zawieszają połączenia z Chinami. gazeta.pl, 2020-01-31. [dostęp 2020-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  67. ↑ Russia Blocks Chinese Tour Groups, Closes Border Crossings as Coronavirus Spreads. themoscowtimes.com, 2020-01-29. [dostęp 2020-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-05)]. (ang.).
  68. ↑ Распоряжение от 30 января 2020 г. No 140-р. government.ru. [dostęp 2020-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)]. (ros.).
  69. ↑ Coronavirus: First death outside China reported in Philippines. BBC News. [dostęp 2020-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-02)].
  70. ↑ 2019-nCoV Global Cases. Johns Hopkins CSSE. [dostęp 2020-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-29)].
  71. ↑ a b c Tracking coronavirus: Map, data and timeline. bnonews.com. [dostęp 2020-02-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-28)].
  72. ↑ Joshua Berlinger, Jenni Marsh, Amy Woodyatt: Coronavirus death toll surpasses 1,000 in mainland China. [w:] CNN [on-line]. [dostęp 2020-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  73. ↑ Coronavirus COVID-19 Global Cases. Johns Hopkins CSSE. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-29)].
  74. ↑ Ben Westcott, Adam Renton: Coronavirus death toll rises above 2,000 worldwide. CNN. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  75. ↑ Koronawirus z Chin. Rosja zamyka granicę dla chińskich obywateli, wp.pl., 2020-02-19.
  76. ↑ Italy’s coronavirus outbreak is the biggest outside Asia. CNN. [dostęp 2020-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-23)].
  77. ↑ Coronavirus deaths rise in Iran and South Korea as Italy grapples with outbreak. [w:] CNN [on-line]. [dostęp 2020-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  78. ↑ Iran odcinany od świata. Zamknięte granice przez wirusa, Rzeczpospolita, 23.02.2020.
  79. ↑ کرونا در ایران؛ افغانستان، پاکستان و ترکیه مرزهای خود با ایران را بستند, „BBC News فارسی” [dostęp 2020-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pers.).
  80. ↑ کرونا در ایران؛ سازمان بهداشت جهانی: مرگ چهار نفر ظرف ۴۸ ساعت در ایران بسیار نگران‌کننده است, „BBC News فارسی”, 21 lutego 2020 [dostęp 2020-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pers.).
  81. ↑ Koronawirus. Premier Włoch ogłosił plan awaryjny. W Korei Płd. najwyższy alert sanitarny, Gazeta.pl., 23.02.2020.
  82. ↑ Koronawirus. Premier Włoch ogłosił plan awaryjny. W Korei Płd. najwyższy alert sanitarny, Gazeta.pl., 23.02.2020.
  83. ↑ Zamknięte szkoły, zamknięte granice, 12 ofiar śmiertelnych.
  84. ↑ Kolejne kraje zamykają granice z Iranem. Strach przed koronawirusem na Bliskim Wschodzie, natemat.pl., 23 lutego 2020.
  85. ↑ UE przeznaczy 230 mln euro na walkę z koronawirusem, Puls Biznesu, 24-02-2020.
  86. ↑ Coronavirus: North Korea quarantines foreigners. BBC News, 2019-02-24. [dostęp 2020-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-03)].
  87. ↑ Arabia Saudyjska może zerwać porozumienie naftowe z Rosją przez koronawirusa, Biznes Alert, 26 lutego 2020.
  88. ↑ Koronawirus: Rząd Litwy ogłosił sytuację nadzwyczajną, interia.pl., 26 lutego 2020.
  89. ↑ Koronawirus: Departament Stanu oskarża Rosję o dezinformację, interia.pl., 26 lutego 2020.
  90. ↑ Arabia Saudyjska nie wpuści pielgrzymów do Mekki i Medyny, Rzeczpospolita.pl., 27 lutego 2020.
  91. ↑ Japonia zamyka szkoły przez koronawirusa. Pierwsze zakażenia w Danii i Estonii. Chiny: Opanujemy epidemię do końca kwietnia, wpolityce.pl., 27 lutego 2020.
  92. ↑ Sojusznicze armie odwołują wspólne manewry. Powodem szybko rozprzestrzeniający się koronawirus, TVN24, 27 lutego 2020.
  93. ↑ Wizz Air odwołuje część rejsów do Włoch, Business Insider Polska, 27 lutego 2020.
  94. ↑ Koronawirus. W Singapurze zastosowano test serologiczny do śledzenia drogi zakażeń [online], gazeta.pl, 28 lutego 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  95. ↑ Z powodu koronawirusa w Szwajcarii zakazano imprez masowych [online], businessinsider.pl, 28 lutego 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  96. ↑ 16 nowych zakażeń koronawirusem we Francji. Anulowano szereg imprez [online], Gazeta Prawna, 29 lutego 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  97. ↑ Koronawirus. Kolejne linie lotnicze ograniczają rejsy w Europie [online], Business Insider, 3 marca 2020 [dostęp 2020-03-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03].
  98. ↑ Globalny impuls podatkowy na koronawirusa. Najbogatsze kraje łączą siły, Business Insider, 3 marca 2020.
  99. ↑ Nepal: Zakaz pracy w krajach dotkniętych koronawirusem, wnp.pl., 03-03-2020.
  100. ↑ Indie: Z powodu koronawirusa odwołano międzynarodowe ćwiczenia morskie, wnp.pl., 03-03-2020.
  101. ↑ Wierni z zakazem pielgrzymowania. Królestwo obawia się koronawirusa, TVN24, 4 marca 2020.
  102. ↑ Twarde lądowanie Flybe. Koronawirus przyspieszył upadek linii lotniczej, Business Insider, 5 marca 2020.
  103. ↑ Alastair Jamieson: Flybe collapses as COVID-19 triggers fall in airline bookings. [w:] Euronews [on-line]. 2020-03-05. [dostęp 2020-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  104. ↑ Elektroniczny gigant zamyka biura przez koronawirusa. Także w Polsce, Business Insider Polska, 05.03.2020.
  105. ↑ Betlejem odcięte od świata. Bazylika Narodzenia Pańskiego zamknięta, RMF 24, 6 marca 2020.
  106. ↑ UEFA odsunęła włoskich sędziów od prowadzenia meczów w pucharach [online], onet.pl, 6 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  107. ↑ Co dalej z MŚ w lotach? Słoweński minister zdrowia zakazał imprez z udziałem ponad 500 widzów, onet.pl., 2020-03-07.
  108. ↑ More new coronavirus cases outside China than inside. [w:] CNN [on-line]. [dostęp 2020-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  109. ↑ Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 39. WHO. [dostęp 2020-02-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-29)].
  110. ↑ Coronavirus death toll tops 3,000. CNN. [dostęp 2020-03-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  111. ↑ Live updates: Coronavirus cases rise across the world. CNN. [dostęp 2020-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  112. ↑ WHO: chorobę wywoływaną przez koronawirusa można scharakteryzować jako pandemię [online], TVN24 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  113. ↑ a b c d e COVID-19 Coronavirus Outbreak. [w:] Worldometer [on-line]. 2020-05-09. [dostęp 2020-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-22)].
  114. ↑ Nicole Chavez, Jason Hanna, Christina Maxouris: US coronavirus cases reach more than 101,000 as reported deaths hit new daily high. CNN, 2020-03-28. [dostęp 2020-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  115. ↑ Agnieszka Kazimierczuk, Polska i świat walczą z koronawirusem – relacja z 2 kwietnia, Artur Bartkiewicz, www.rp.pl, 22 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pol.).
  116. ↑ Co czwarty zakażony mieszka w USA. Już ponad 300 tysięcy przypadków [online], TVN24, 5 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-06] (pol.).
  117. ↑ Sam Wong, Adam Vaughan, Conrad Quilty-Harper, Layal Liverpool: Covid-19 latest: Worldwide coronavirus cases pass 2 million. [w:] New Scientist [on-line]. 15 kwietnia 2020. [dostęp 2020-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  118. ↑ Yasemin Saplakoglu: More than 2 million people worldwide have contracted COVID-19. [w:] LiveScience [on-line]. Future US, Inc., 15 kwietnia 2020. [dostęp 2020-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  119. ↑ Coronavirus: Worldwide death toll climbs to 200,000. BBC News. [dostęp 2020-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  120. ↑ Już ponad 3 mln zakażonych koronawirusem na świecie. Stulatek wyzdrowiał w Warszawie z Covid-19 [27.04] [online], www.rmf24.pl, 27 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pol.).
  121. ↑ Ponad milion wykrytych przypadków koronawirusa w USA [online], TVN24, 29 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-29] (pol.).
  122. ↑ Worldwide COVID-19 infections pass 4 million. [w:] Daily News Egypt [on-line]. 2020-05-09. [dostęp 2020-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  123. ↑ Już ponad 5 mln ludzi zakażonych koronawirusem – Polsat News [online], polsatnews.pl, 20 maja 2020 [dostęp 2020-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (pol.).
  124. ↑ 100 tysięcy zmarłych z powodu koronawirusa w USA [online], TVN24 [dostęp 2020-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  125. ↑ United States Coronavirus: 1,768,461 Cases and 103,330 Deaths – Worldometer [online], www.worldometers.info [dostęp 2020-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-11] (ang.).
  126. ↑ United Kingdom Coronavirus: 269,127 Cases and 37,837 Deaths – Worldometer [online], www.worldometers.info [dostęp 2020-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-28] (ang.).
  127. ↑ Italy Coronavirus: 231,732 Cases and 33,142 Deaths – Worldometer [online], www.worldometers.info [dostęp 2020-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  128. ↑ Global Covid-19 cases surpass 85 million mark: Johns Hopkins University, „Business Standard India”, 4 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
  129. ↑ a b c d Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV). US Centers for Disease Control and Prevention, 10 lutego 2020. [dostęp 11 February 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 stycznia 2020)].
  130. ↑ a b H.A. Rothan, S.N. Byrareddy. The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. „Journal of Autoimmunity”, s. 102433, luty 2020. DOI: 10.1016/j.jaut.2020.102433. PMID: 32113704. 
  131. ↑ a b Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). US Centers for Disease Control and Prevention, 11 lutego 2020. [dostęp 22 marca 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-31)].
  132. ↑ a b c Q&A on coronaviruses. Światowa Organizacja Zdrowia, 11 lutego 2020. [dostęp 24 lutego 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)].
  133. ↑ Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Centers for Disease Control and Prevention, 16 marca 2020. [dostęp 22 marca 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-03)]. Cytat: People are thought to be most contagious when they are most symptomatic (the sickest)... Some spread might be possible before people show symptoms.
  134. ↑ CT provides best diagnosis for COVID-19 [online], ScienceDaily [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-14] (ang.).
  135. ↑ Tao Ai i inni, Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases, „Radiology”, 2020, DOI: 10.1148/radiol.2020200642, PMID: 32101510 [dostęp 2020-05-25] (ang.).
  136. ↑ Danuta Pawłowska: Testy na koronawirusa. WHO zaleca: jak najwięcej testów! A co robi Polska?. Gazeta Wyborcza, 17 marca 2020. [dostęp 22 marca 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-22)]. Cytat: – Mamy jasny przekaz do wszystkich krajów: testować, testować, testować. Każdego podejrzanego o zakażenie. Jeśli wynik będzie pozytywny, izolujcie ich, ustalcie, kto był z nimi w bliskim kontakcie nawet dwa dni przed wystąpieniem symptomów, i przeprowadźcie testy również tych osób – mówił w poniedziałek dyrektor generalny Światowej Organizacji Zdrowia Tedros Adhanom Ghebreyesus.
  137. ↑ a b Lori Dajose: „To czubek góry lodowej”. Słynny wirusolog David Ho o koronawirusie i chorobie COVID-19. Gazeta Wyborcza, 22 marca 2020. [dostęp 22 marca 2020]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  138. ↑ Louis J. Ignarro, The right way to breathe during the coronavirus pandemic [online], The Conversation [dostęp 2020-11-18] (ang.).
  139. ↑ Jan Martel i inni, Could nasal nitric oxide help to mitigate the severity of COVID-19?, „Microbes and Infection”, 22 (4), 2020, s. 168–171, DOI: 10.1016/j.micinf.2020.05.002, ISSN 1286-4579 [dostęp 2020-11-20] (ang.).
  140. ↑ Fabio Luigi Massimo Ricciardolo i inni, Nitric oxide’s physiologic effects and potential as a therapeutic agent against Covid-19, „Journal of Breath Research”, 2020, DOI: 10.1088/1752-7163/abc302, ISSN 1752-7163, PMID: 33080582 [dostęp 2020-11-20].
  141. ↑ Raj Parikh i inni, Inhaled nitric oxide treatment in spontaneously breathing COVID-19 patients, „Ther Adv Respir Dis”, 2020, DOI: 10.1177/1753466620933510, PMID: 32539647, PMCID: PMC7298422 [dostęp 2020-11-20] (ang.).
  142. ↑ Bijan Safaee Fakhr i inni, High Concentrations of Nitric Oxide Inhalation Therapy in Pregnant Patients With Severe Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), „Obstetrics and Gynecology”, 136 (6), 2020, s. 1109-1113, DOI: 10.1097/AOG.0000000000004128, ISSN 1873-233X, PMID: 32852324, PMCID: PMC7673637 [dostęp 2020-11-20].
  143. ↑ Wash your hands [online], Unite against COVID-19 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  144. ↑ CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment [online], Centers for Disease Control and Prevention, 5 maja 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-26] (ang.).
  145. ↑ Advice for public [online], www.who.int [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-26] (ang.).
  146. ↑ Coronavirus public information campaign launched across the UK [online], GOV.UK [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-03] (ang.).
  147. ↑ G. Kampf i inni, Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents, „The Journal of Hospital Infection”, 104 (3), 2020, s. 246–251, DOI: 10.1016/j.jhin.2020.01.022, ISSN 0195-6701, PMID: 32035997, PMCID: PMC7132493 [dostęp 2020-05-25].
  148. ↑ CDC, Communities, Schools, Workplaces, & Events [online], Centers for Disease Control and Prevention, 30 kwietnia 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-20] (ang.).
  149. ↑ FTSE 100 sees biggest drop in over four years. [w:] BBC News [on-line]. [dostęp 2020-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-29)].
  150. ↑ a b Koronawirus infekuje giełdy. Na GPW największe spadki od czterech lat. businessinsider.com.pl, 2020-02-24. [dostęp 2020-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  151. ↑ Koronawirus znów uderzył w ceny ropy naftowej. businessinsider.com.pl, 2020-02-25. [dostęp 2020-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  152. ↑ Nadzwyczajna reakcja Fed na koronawirusa. Stopy procentowe ostro w dół. businessinsider.com.pl, 2020-03-03. [dostęp 2020-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  153. ↑ Giełda reaguje na pierwszy przypadek koronawirusa w Polsce. businessinsider.com.pl, 2020-03-04. [dostęp 2020-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  154. ↑ Laura He, Clare Duffy, Julia Horowitz: US stocks halted after falling 7%. Global stocks plunge as oil crashes and coronavirus fear spreads. CNN Business, 2020-03-09. [dostęp 2020-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)].
  155. ↑ Kelly Tyko, Jessica Guynn and Mike Snider, Coronavirus fears empty store shelves of toilet paper, bottled water, masks as shoppers stock up [online], USA TODAY [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-18] (ang.).
  156. ↑ Here are the museums that have closed (so far) due to coronavirus [online], www.theartnewspaper.com [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-03].
  157. ↑ Wirtualna Polska Media, Skoki narciarskie. FIS podjął decyzję ws. Raw Air. To koniec sezonu. MŚ w lotach również odwołane (aktualizacja) – WP SportoweFakty [online], sportowefakty.wp.pl, 12 marca 2020 [dostęp 2020-03-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-02] (pol.).
  158. ↑ IOC, IPC, Tokyo 2020 Organising Committee and Tokyo Metropolitan Govenment Announce New Dates for the Olympic and Paralympic Games Tokyo 2020. MKOl, 2020-03-30. [dostęp 2020-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-30)]. (ang.).
  159. ↑ UEFA.com, UEFA postpones EURO 2020 by 12 months [online], UEFA.com, 17 marca 2020 [dostęp 2020-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  160. ↑ Ryan Tumilty, Federal government announces aggressive measures to battle COVID-19 as parliament suspended until April [online], 13 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  161. ↑ Darcy Palder, Amy Mackinnon, Coronavirus in the Corridors of Power [online], Foreign Policy [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-16] (ang.).
  162. ↑ Nick Corasaniti, Stephanie Saul, 16 States Have Postponed Primaries During the Pandemic. Here’s a List., „The New York Times”, 22 maja 2020, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-18] (ang.).
  163. ↑ COVID-19 Educational Disruption and Response [online], UNESCO, 4 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-12] (ang.).
  164. ↑ COVID-19 Educational Disruption and Response [online], UNESCO, 4 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-12] (ang.).
  165. ↑ Literacy Loss in Kindergarten Children during COVID-19 School Closures [online], osf.io [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  166. ↑ Adverse consequences of school closures [online], UNESCO, 10 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-01] (ang.).
  167. ↑ Jared Lindzon, School closures are starting, and they’ll have far-reaching economic impacts [online], Fast Company, 12 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22] (ang.).
  168. ↑ Josh Mitchell and Joshua Jamerson, Student-Loan Debt Relief Offers Support to an Economy Battered by Coronavirus, „Wall Street Journal”, 20 marca 2020, ISSN 0099-9660 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-07] (ang.).
  169. ↑ Distance learning solutions [online], UNESCO, 5 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-31] (ang.).
  170. ↑ ‘Clear as mud’: schools ask for online learning help as coronavirus policy confusion persists [online], the Guardian, 23 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  171. ↑ Schools Race To Feed Students Amid Coronavirus Closures [online], NPR.org [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-19] (ang.).
  172. ↑ BEN SESSOMS, Homeless students during the coronavirus pandemic: 'We have to make sure they’re not forgotten’ [online], Statesville.com [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  173. ↑ Esther Ngumbi, Coronavirus closings: Are colleges helping their foreign, homeless and poor students? [online], USA TODAY [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-15] (ang.).
  174. ↑ Coronavirus Forces Families to Make Painful Childcare Decisions [online], Time [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-29] (ang.).
  175. ↑ William Feuer, WHO officials warn health systems are ‘collapsing’ under coronavirus: ‘This isn’t just a bad flu season’ [online], CNBC, 20 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-02] (ang.).
  176. ↑ Sully Barrett, Coronavirus on campus: College students scramble to solve food insecurity and housing challenges [online], CNBC, 23 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-27] (ang.).
  177. ↑ Chuck Jordan, Coronavirus outbreak shining an even brighter light on internet disparities in rural America [online], TheHill, 22 marca 2020 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22] (ang.).
  178. ↑ Education Dept. Says Disability Laws Shouldn’t Get In The Way Of Online Learning [online], NPR.org [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (ang.).
  179. ↑ Reuters Inc, Coronavirus deprives nearly 300 million students of their schooling: UNESCO | The Telegram [online], www.thetelegram.com [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-22] (ang.).
  180. ↑ UNICEF: Problemy ze szczepieniami dzieci w Azji i Afryce. Nowe ogniska błonicy i odry, Euractiv.pl., 12 maja 2020.
  181. ↑ Izet Masic, Nabil Naser, Muharem Zildzic, Public Health Aspects of COVID-19 Infection with Focus on Cardiovascular Diseases, „Materia Socio-Medica”, 32 (1), 2020, s. 71–76, DOI: 10.5455/msm.2020.32.71-76, ISSN 1512-7680, PMID: 32410896, PMCID: PMC7219724 [dostęp 2020-11-07].
  182. ↑ Deklaracja z Great Barrington [online], Great Barrington Declaration [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  183. ↑ Nisreen A. Alwan i inni, Scientific consensus on the COVID-19 pandemic: we need to act now, „The Lancet”, 396 (10260), 2020, e71–e72, DOI: 10.1016/S0140-6736(20)32153-X, ISSN 0140-6736, PMID: 33069277, PMCID: PMC7557300 [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  184. ↑ Koronawirus doprowadzi do groźnych epidemii odry? Naukowcy ostrzegają, wp.pl., 18-11-2020.
  185. ↑ Koronawirus. Pandemia może wywołać epidemię odry, wp.pl., 18-11-2020.
  186. ↑ Pandemia COVID-19 może wywołać epidemie odry, onet.pl., 18 listopada 2020.
  187. ↑ RMF24, 18.11.2020.
  188. ↑ Epidemia odry w 2021 roku wskutek pandemii COVID-19. Wirus MV, na który nie ma leku, już całkiem wymyka się spod kontroli, czeladznaszemiasto.pl., 18 listopada 2020.
  189. ↑ Zamknięty Londyn. Znaczny wzrost przemocy domowej, Rzeczpospolita.pl., 24.04.2020.
  190. ↑ Pandemia przemocy. Jedna trzecia dzieci doświadczyła jej w domu w czasie lockdownu, wyborcza.pl., 8 listopada 2020.
  191. ↑ Koronawirus. Policja ostrzega przed oszustwami „na szczepionkę”, TVP Info, 12.11.2020.
  192. ↑ Covid-19: Religious groups in England criticise lockdown worship ban. BBC News, 2020-11-01. [dostęp 2020-11-17].
  193. ↑ Polacy chcą zamknięcia kościołów na czas pandemii – najnowsze wyniki badań, aju.pl., 11/09/2020.
  194. ↑ Restrykcje w kościołach zbyt małe? Polacy chcą całkowitego zamknięcia świątyń, Biznes Info, 25 października 2020.
  195. ↑ Obostrzenia w kościołach. Polacy popierają pomysł całkowitego zamknięcia świątyń, money.pl., 25.10.2020.
  196. ↑ Koronawirus. Polacy chcą całkowitego zamknięcia kościołów. Pomysł popiera ponad połowa ankietowanych, Gazeta.pl., 26.10.2020.
  197. ↑ Francja: Zakaz sprawowania kultu z udziałem wiernych, Republika.pl., 3 listopada 2020.
  198. ↑ Przedstawiciel Watykanu ostrzega przed lockdownem dla kościołów, londynek.net., 12 listopada 2020.
  199. ↑ „Francja nie umarła! Ona żyje!”. Katolicy wyszli modlić się na ulice, opoka.news, 16 listopada 2020.
  200. ↑ Klęczeli w deszczu, modlili się i śpiewali. Protest katolików przed kościołami, TVN24, 16 listopada 2020.
  201. ↑ Pastorzy w Anglii zaskarżyli zakaz organizowania nabożeństw, londynek.net., 16 listopada 2020.
  202. ↑ Nabożeństwa wstrzymane. Powodem koronawirus, TVN24, 17 listopada 2020.
  203. ↑ „Banderazos” en Argentina contra la gestión de la pandemia por Alberto Fernández.
  204. ↑ Czechy: demonstracje przeciwko restrykcjom związanym z koronawirusem, onet.pl., 27.10.2020.
  205. ↑ Miles protestan en España contra uso de cubrebocas; Bosé convoca pero no asiste.
  206. ↑ Coronavirus: Thousands protest in Germany against restrictions.
  207. ↑ „Zakończyć plandemię!” – w Warszawie odbył się duży protest przeciw rygorom Covid-19.
  208. ↑ Koronawirus. Włosi mają dość. Protestują przeciwko nowym obostrzeniom, Rzeczpospolita, 27.10.2020.
  209. ↑ Włochy: Protesty przeciw obostrzeniom w Mediolanie i Turynie, Rzeczpospolita, 27.10.2020.
  210. ↑ Petardy i armatki wodne. Przeciwnicy restrykcji starli się z policją, TVN24, 28 października 2020.
  211. ↑ Szczepionka na koronawirusa. Optymistyczne informacje z Niemiec, o2.pl., 30 czerwca 2020.
  212. ↑ Szczepionka na koronawirusa. Ponad 100 tys. Amerykanów zgłosiło się na testy, wp.pl., 2020-07-27.
  213. ↑ Koronawirus: Rosyjska szczepionka uzyskała dopuszczenie do obrotu, MedExpress.pl., 11 sierpnia 2020.
  214. ↑ Unia Europejska „zamówiła” 400 mln szczepionek na koronawirusa, wp.pl., 17-08-2020.
  215. ↑ Australia zamierza wprowadzić obowiązkowe szczepienia przeciwko koronawirusowi. Premier: Odstępstwa tylko ze względów medycznych, Polska Times, 19 sierpnia 2020.
  216. ↑ Bezpłatna szczepionka na koronawirusa? Australia chce zaszczepić za darmo wszystkich obywateli, natemat.pl., 23 sierpnia 2020.
  217. ↑ Chińczycy od lipca podają eksperymentalne szczepionki na koronawirusa, PolsatNews, 22 sierpnia 2020.
  218. ↑ Hiszpańska szczepionka na COVID-19. Jest autoryzacja pierwszych testów na ludziach, Euractiv.pl., 31 sierpnia 2020.
  219. ↑ Szczepienia przeciwko Covid-19 w Rosji: jest termin, sputnik.pl., 31.8.2020.
  220. ↑ Rosyjska szczepionka na koronawirusa. Są pierwsze wyniki badań, Business Insider Polska, 4 września 2020.
  221. ↑ Jest prototyp polskiej szczepionki na koronawirusa, RMF24, 18 września 2020.
  222. ↑ Polska szczepionka na koronawirusa. „Mamy prototyp”, RadioZET, 18.09.2020.
  223. ↑ Szczepionka na koronawirusa. Ruszyła procedura certyfikacji, Deutsche Welle, 6 października 2020.
  224. ↑ Brytyjscy eksperci: szczepionka na COVID-19 szybko nie przywróci normalnej codzienności, Nauka w Polsce, 09.10.2020.
  225. ↑ Do Rzeczy, 15 października 2020.
  226. ↑ Szczepionka na koronawirusa. Chińczycy wchodzą do gry, Radio Zet, 21.10.2020.
  227. ↑ Premier Zjednoczonych Emiratów Arabskich zaszczepił się przeciw COVID, Gazeta.pl. 03.11.2020.
  228. ↑ W Dubaju już szczepią się przeciwko COVID-19, Życie Stolicy, 4 listopada 2020.
  229. ↑ Izrael testuje szczepionkę przeciwko koronawirusowi, sputnik.pl., 01.11.2020.
  230. ↑ Niemcy. Firma CureVac coraz bliżej wykrycia szczepionki na koronawirusa, gazeta.pl., 2 listopada 2020.
  231. ↑ Singapur wstrzymuje szczepienia. Zmarło 48 osób [online], zyciestolicy.com.pl.
  232. ↑ Niemcy. Firma CureVac coraz bliżej wykrycia szczepionki na koronawirusa, Gazeta.pl., 03.11.2020.
  233. ↑ Węgry rozmawiają z Chinami, Rosją i Izraelem o szczepionkach, Rzeczpospolita.pl., 04.11.2020.
  234. ↑ Orban przyjmie szczepionkę od Putina, TVN24 Biznes i Świat, 6 listopada 2020.
  235. ↑ Komputer opracował „ultrapotężną” szczepionkę na COVID-19, interia.pl., 6 listopada.
  236. ↑ Szczepionka na koronawirusa. 5 firm czeka na rejestrację, TVP Tygodnik, 6 listopada 2020.
  237. ↑ Koronawirus w Belgii. Premier: Reżim sanitarny do czasu wynalezienia szczepionki, interia.pl., 7 listopada 2020.
  238. ↑ Pracują nad czterema szczepionkami. Tylko po co, skoro pandemia nie ma z nimi szans? „To nie jest propaganda”, Sport.pl., 07.11.2020.
  239. ↑ Szczepionka na COVID-19 jeszcze w tym roku? AstraZeneca twierdzi, że to możliwe, wp.pl., 08-11-2020.
  240. ↑ Pfizer and BioNTech Announce Vaccine Candidate Against COVID-19 Achieved Success in First Interim Analysis from Phase 3 Study. pfizer.com, 2020-11-09. [dostęp 2020-11-09].
  241. ↑ Szef WHO: Sama szczepionka nie zakończy pandemii COVID-19, Rzeczpospolita.pl., 16.11.2020.
  242. ↑ Współtwórca szczepionki na COVID: następnej zimy życie wróci do normy, Business Insider, 16 listopada 2020.
  243. ↑ Współtwórca szczepionki na COVID-19: zimą przyszłego roku życie może wrócić do normalności, TVN Meteo, 16-11-2020.
  244. ↑ Szczepionka na koronawirusa. KE zatwierdziła umowę na zakup, money.pl., 17.11.2020.
  245. ↑ Szczepionka na koronawirusa. Minister Niedzielski: nie będzie obowiązku szczepień, money.pl., 17.11.2020.
  246. ↑ Poznańska szczepionka na koronawirusa. Jej produkcja może rozpocząć się w ciągu najbliższych tygodni, TVP3 Poznań, 17.11.2020.
  247. ↑ Chiny: pierwsze wyniki badań nad szczepionką Coronavac wskazują na jej skuteczność i bezpieczeństwo, rynekzdrowia.pl., 18 listopada 2020.
  248. ↑ Koronawirus. Ukraina prosi Niemcy o pomoc w sprawie szczepionki, onet.pl., 10 listopada 2020.
  249. ↑ Rosja prosi Francję o pomoc ze szczepionką na koronawirusa, Rzeczpospolita.pl., 12.11.2020.
  250. ↑ a b Rosja prowadzi kampanię dezinformacyjną w sprawie koronawirusa [online], polskieradio.pl, 23 lutego 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  251. ↑ Stara, dobra szkoła KGB w roli „odgrzewanego kotleta”, czyli amerykańskie pochodzenie koronawirusa [online], cyberdefence.pl, 31 stycznia 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03].
  252. ↑ EUvsDisinfo: Analyses and disinformation cases – Coronavirus [online], EUvsDisinfo [dostęp 2020-03-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  253. ↑ US says Russia behind huge coronavirus disinformation campaign [online], dtnext.in, 22 lutego 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  254. ↑ Millions of tweets peddled conspiracy theories about coronavirus in other countries, an unpublished U.S. report says [online], washingtonpost.com, 29 lutego 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-09] (ang.).
  255. ↑ Roughly 2 million tweets spread dangerous misinformation and hoaxes about the coronavirus, according to an unpublished State Department report [online], businessinsider.com, 1 marca 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  256. ↑ Coronavirus: Fake news is spreading fast [online], bbc.com, 26 lutego 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-17] (ang.).
  257. ↑ Dezinformacja napędza lęk przed koronawirusem. Stoją za nia Rosjanie [online], newsweek.pl, 25 lutego 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  258. ↑ a b c d EU Rapid Alert System used amid coronavirus disinformation campaign [online], euroactiv.com, 4 marca 2020 [dostęp 2020-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  259. ↑ a b UK Government sets up counter-disinformation unit [online], dailymail.co.uk, 9 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  260. ↑ a b Coronavirus: Unit set up to counter false claims [online], bbc.co.uk, 9 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  261. ↑ a b c d Murray Brewster, Send in the trolls: Canada braces for an online disinformation assault on COVID-19 [online], CBC, 14 marca 2020 [dostęp 2020-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  262. ↑ Alexander Saversky (redaktor): Kompleksowa opinia eksperta „Badanie decyzji podjętych przez władze podczas wybuchu choroby COVID-19”. Moskwa: Ogólnorosyjska organizacja publiczna „Liga Obrońców Pacjentów”, 2020-09-27, s. 118. [dostęp 2020-11-11].

Linki zewnętrzne

Pandemia COVID-19
Ameryka Płn.
Azja
Europa
Szczepienia
Szczepionki
Prawo
Pozostałe

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pandemia_COVID-19&oldid=61964361”