Bohdan Chmielnicki: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Luckas-bot (dyskusja | edycje) m robot dodaje: it:Bohdan Khmelnytsky |
→Powstanie: drobne redakcyjne |
||
| Linia 25: | Linia 25: | ||
Szermujące antymagnackimi, antyszlacheckimi i antysemickimi hasłami powstanie, które wybuchło wiosną [[1648]] r., mimo początkowych sukcesów nie przyniosło Ukrainie [[autonomia|autonomii]]. Chmielnicki odniósł sukcesy pokonując Polaków nad [[bitwa pod Żółtymi Wodami|Żółtymi Wodami]], pod [[bitwa pod Korsuniem|Korsuniem]] i [[bitwa pod Piławcami|Piławcami]], ale już w [[1649]] r. zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na [[Zbaraż]], aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod [[Zborów|Zborowem]] – doszło do ugody, która dawała Kozaczyźnie spore przywileje, a której ani Chmielnicki, ani Polska nie dotrzymali. W [[1651]] r. przegrał pod [[bitwa pod Beresteczkiem|Beresteczkiem]] i podpisał nową ugodę w [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwi]], której warunki ponownie nie zostały dotrzymane. |
Szermujące antymagnackimi, antyszlacheckimi i antysemickimi hasłami powstanie, które wybuchło wiosną [[1648]] r., mimo początkowych sukcesów nie przyniosło Ukrainie [[autonomia|autonomii]]. Chmielnicki odniósł sukcesy pokonując Polaków nad [[bitwa pod Żółtymi Wodami|Żółtymi Wodami]], pod [[bitwa pod Korsuniem|Korsuniem]] i [[bitwa pod Piławcami|Piławcami]], ale już w [[1649]] r. zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na [[Zbaraż]], aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod [[Zborów|Zborowem]] – doszło do ugody, która dawała Kozaczyźnie spore przywileje, a której ani Chmielnicki, ani Polska nie dotrzymali. W [[1651]] r. przegrał pod [[bitwa pod Beresteczkiem|Beresteczkiem]] i podpisał nową ugodę w [[Biała Cerkiew|Białej Cerkwi]], której warunki ponownie nie zostały dotrzymane. |
||
Po kolejnej bitwie i rzezi żołnierzy polskich pod [[bitwa pod Batohem|Batohem]] w [[1652]]<ref>Wśród zamordowanych byli hetman [[Marcin Kalinowski]] i [[Marek Sobieski (starosta krasnostawski)|Marek Sobieski]], starszy brat przyszłego króla</ref> szansa na porozumienie z Polską przepadła, szukał więc potężnego sojusznika i w [[1654]] r. podpisał |
Po kolejnej bitwie i rzezi żołnierzy polskich pod [[bitwa pod Batohem|Batohem]] w [[1652]]<ref>Wśród zamordowanych byli hetman [[Marcin Kalinowski]] i [[Marek Sobieski (starosta krasnostawski)|Marek Sobieski]], starszy brat przyszłego króla</ref> szansa na porozumienie z Polską przepadła, szukał więc potężnego sojusznika i w [[1654]] r. podpisał z Rosją [[Ugoda perejasławska|Ugodę perejesławską]] oddając się pod opiekę [[car]]a. Stał na czele Rady Perejasławskiej. Rosjanie okazali się twardszymi negocjatorami niż Polacy, car powołując się na swą władzę absolutną ([[samodzierżawie]]) odmówił zaprzysiężenia ugody wobec Kozaczyzny<ref>W słowach "Tylko król polski poddanym przysięga"</ref>, natomiast bezzwłocznie wprowadził garnizon wojskowy do [[Kijów|Kijowa]]. Ugoda doprowadziła w konsekwencji do zagarnięcia znacznej części Naddnieprzańskiej Ukrainy (całe lewobrzeże z [[Kijów|Kijowem]]) przez Rosję i wieloletniej, wyniszczającej [[wojna|wojny]] Rosji z Rzeczpospolitą. Tu Chmielnickiego opuściło szczęście – odeszli odeń [[Tatarzy]], dla których Rosja była znacznie poważniejszym przeciwnikiem niż Rzeczpospolita. W [[1655]] pobity przez wojska polskie [[Piotr Potocki (wojewoda bracławski)|Piotra Potockiego]] i Tatarów chana [[Mehmed IV Girej|Mehmeda IV Gireja]] w [[Bitwa pod Jezierną|bitwie pod Jezierną]] zmuszony został do uznania zwierzchności Rzeczypospolitej nad prawobrzeżną [[Ukraina|Ukrainą]]. |
||
Po ograniczeniu swobód kozackich przez [[Moskwa|Moskwę]] (co było jednym z negatywnych skutków ugody perejasławskiej z 1654), zaczął poszukiwać zagranicznych sprzymierzeńców, chcących poprzeć plany utworzenia niepodległej Ukrainy. Nawiązał w tym celu kontakty ze [[Sztokholm]]em, [[Berlin]]em i z dworem księcia [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczego]] w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]]. Po podpisaniu pomiędzy [[I Rzeczpospolita|Rzecząpospolitą]] a [[Rosja|Rosją]] [[rozejm w Niemieży|układu w Niemieży]] ([[3 listopada]] [[1656]]), przewidującego m.in. wybór [[car]]a rosyjskiego na tron polski, utwierdził się w przekonaniu iż porozumienie to stanowi istotne zagrożenie dla niezależnej Kozaczyzny. Była to jedna z głównych przyczyn, które spowodowały iż wraz z [[Karol X Gustaw|Karolem X Gustawem]], [[Fryderyk Wilhelm Hohenzollern (Wielki Elektor)|Fryderykiem Wilhelmem]], [[Bogusław Radziwiłł|Bogusławem Radziwiłłem]] oraz księciem [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczym]], podpisał dnia [[6 grudnia]] [[1656]] [[traktat w Radnot]] – przewidujący [[rozbiór państwa|rozbiór]] [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]]. Porozumienie nie zostało zrealizowane, a sam Chmielnicki nigdy nie zdecydował się na całkowite zerwanie związków z Rosją. Bohdan Chmielnicki zmarł podczas [[Potop szwedzki|Potopu Szwedzkiego]] z powodu wylewu krwi do mózgu na wieść o fiasku wyprawy [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczego]] przeciwko Polsce. |
Po ograniczeniu swobód kozackich przez [[Moskwa|Moskwę]] (co było jednym z negatywnych skutków ugody perejasławskiej z 1654), zaczął poszukiwać zagranicznych sprzymierzeńców, chcących poprzeć plany utworzenia niepodległej Ukrainy. Nawiązał w tym celu kontakty ze [[Sztokholm]]em, [[Berlin]]em i z dworem księcia [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczego]] w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]]. Po podpisaniu pomiędzy [[I Rzeczpospolita|Rzecząpospolitą]] a [[Rosja|Rosją]] [[rozejm w Niemieży|układu w Niemieży]] ([[3 listopada]] [[1656]]), przewidującego m.in. wybór [[car]]a rosyjskiego na tron polski, utwierdził się w przekonaniu iż porozumienie to stanowi istotne zagrożenie dla niezależnej Kozaczyzny. Była to jedna z głównych przyczyn, które spowodowały iż wraz z [[Karol X Gustaw|Karolem X Gustawem]], [[Fryderyk Wilhelm Hohenzollern (Wielki Elektor)|Fryderykiem Wilhelmem]], [[Bogusław Radziwiłł|Bogusławem Radziwiłłem]] oraz księciem [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczym]], podpisał dnia [[6 grudnia]] [[1656]] [[traktat w Radnot]] – przewidujący [[rozbiór państwa|rozbiór]] [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]]. Porozumienie nie zostało zrealizowane, a sam Chmielnicki nigdy nie zdecydował się na całkowite zerwanie związków z Rosją. Bohdan Chmielnicki zmarł podczas [[Potop szwedzki|Potopu Szwedzkiego]] z powodu wylewu krwi do mózgu na wieść o fiasku wyprawy [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczego]] przeciwko Polsce. |
||
Wersja z 13:29, 28 cze 2010
Bohdan Zenobi Chmielnicki (ukr. Богдан Теодор Зиновій Хмельницький, ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu koło Kijowa, zm. 6 sierpnia 1657 w Czehryniu, pochowany w Subotowie) – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648-1654, bohater narodowy Ukrainy.
Młodość
Urodził się prawdopodobnie i zmarł w Czehryniu[1], jako syn Michała, podstarościego czehryńskiego. Kwestia szlachectwa Bohdana jest dyskusyjna[2] – chociaż pieczętował się herbem Abdank[3] – albo też jego dziad był banitą pozbawionym szlachectwa. Z jednej strony dowodem "niskiego pochodzenia" Bohdana Chmielnickiego mogłaby być Konstytucja Sejmu Ekstraordynaryjnego z 1659, gdzie w punkcie 11. zawarta została uchwała mówiąca: ...Jerzego Chmielnickiego, potomka Bohdana Chmielnickiego hetmana zaporoskiego, w protekcyją naszą bierzemy, a chcąc go przychęcić do dzieł rycerskich tudzież naszey y Rzpltey usługi, kleynot szlachectwa polskiego onemu konferuiemy.[4] Z drugiej strony trudno przypuścić powierzenie Michałowi Chmielnickiemu (ojcu Bohdana) urzędu podstarościego czehryńskiego (był to urząd szlachecki) przez Jana Daniłowicza (wojewodę ruskiego i m.in. starostę czehryńskiego) gdyby nie był on szlachcicem (a już na pewno nie był banitą – gdyż jako podstarości wykonywał władzę sądowniczą – jako przewodniczący sądu grodzkiego). Obaj Chmielniccy służyli u boku Stanisława Żółkiewskiego.
Chmielnicki uczył się z całą pewnością w kolegium jezuickim we Lwowie, założonym przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w 1608 (i niewątpliwie z jego poparciem), gdzie ukończył klasy gramatyki, poetyki i retoryki. Naukom tym zawdzięczał swoją znajomość w mowie i w piśmie polskiego i łaciny. Pomimo pobytu w kolegium jezuickim zachował prawosławie. Według pewnych niesprawdzonych przekazów kształcił się również w Krakowie, ale nie ma na ten temat żadnych bliższych danych.
Następny znany i potwierdzony fakt z życia Chmielnickiego, to jego udział w bitwie pod Cecorą (1620), w której zginął jego ojciec, a on sam wraz ze Stanisławem Koniecpolskim dostał się do niewoli tureckiej, w której nauczył się krymskotatarskiego i podobno tureckiego. Z niewoli w Stambule po dwóch latach prawdopodobnie uciekł (choć są i inne hipotezy – wykupiła go matka, król Zygmunt III Waza za zasługi ojca, przyjaciele rodziny)[5]. Po powrocie na Naddnieprzańską Ukrainę osiadł w Subotowie nad Taśminą (niemal naprzeciw Czehrynia), gdzie parę lat wcześniej ojciec postawił okazały dwór. W tym czasie próbował też służby dworskiej jako koniuszy u Mikołaja Potockiego, ale nie zagrzał tam długo miejsca wdając się w zatarg ze swym potężnym pracodawcą, czego o mało nie przypłacił głową[6]. Po tym wstąpił do rejestrowego wojska kozackiego.
Około 1625 ożenił się z Anną, siostrą Jakyma Somko, bogatego kozaka perejesławskiego, który dorobił się na handlu. Miał z nią liczne potomstwo, o czym mówi zapis w bezimiennym diariuszu[7]
W 1637 został pisarzem wojska zaporoskiego (jako taki podpisywał 24 grudnia kapitulację powstania kozackiego Pawluka po klęsce pod Kumejkami i posłował do Warszawy jako członek delegacji kozackiej mającej prosić Sejm o łaskawe potraktowanie upokorzonych Kozaków), a po skasowaniu urzędu pisarza wojsk zaporoskich został setnikiem kurenia czehryńskiego. Zetknął się tam z mianowanym po śmierci hetmana Stanisława Koniecpolskiego przez jego syna Aleksandra podstarościm Czaplińskim, który poprzez zajazd zagrabił majątek Chmielnickiego (chutor Subotów – część królewszczyzny dzierżawionej przez Koniecpolskich ), nadany ongiś Michałowi Chmielnickiemu przez Jana Daniłowicza (m.in. starostę czehryńskiego) – Stanisław, a później Aleksander Koniecpolscy mieli nadane przez króla po Daniłowiczu starostwo czehryńskie[8]. Czapliński uwiódł także drugą młodą żonę Chmielnickiego i próbował zabić syna, a na jego samego zorganizował zamach[9]. Chmielnicki szukał bezskutecznie sprawiedliwości w polskich trybunałach, a nawet u króla[10]. Prawie na pewno nie był nigdy we Francji, co sugerowali niektórzy historycy rosyjscy i ukraińscy w XIX i XX wieku[11], przypisujący mu nawet udział w oblężeniu Dunkierki w 1645. W tym czasie był zresztą Chmielnicki głęboko zaangażowany w plany wojenne króla Władysława IV, który wespół z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Koniecpolskim i kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim rozważał plan wojny z Chanatem Krymskim ( i jego wcielenie do Rzeczypospolitej), przy założeniu wojny z Imperium Osmańskim (zwierzchnikiem Chanatu) i zaangażowanie w tę wojnę sił wojskowych Kozaków Zaporoskich. Do projektu dopuszczeni zostali – ze strony kozackiej – atamani Barabasz i Nestorenko oraz setnik Chmielnicki.
Hetman
Plan wojny z Turcją po śmierci Koniecpolskiego w 1646 upadł na sejmie wobec oporu szlachty (wspieranej przez wrogich królowi magnatów) przejawiającej nastroje pacyfistyczne i obawiającej się wzmocnienia władzy królewskiej. Wobec bezskutecznego szukania sprawiedliwości w drodze prawnej, czy nakazu królewskiego w sporze z Czaplińskim (osłanianym przed królem i sądami przez swego możnego protektora – magnata Aleksandra Koniecpolskiego), wykradł osobiście przechowywane przez Barabasza kopie listów królewskich z zapowiedzią zorganizowania wyprawy na Turcję (i deklarujących w związku z tym zwielokrotnienie rejestru kozackiego) i zbiegł w grudniu 1647 na Sicz. Tu szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę i stanął na czele powstania jako hetman kozacki. By wzmocnić swe siły wszedł w sojusz z chanem, który wspomagał go (z przerwami) aż do ugody perejasławskiej (1654) i najazdu Rosji na Rzeczpospolitą, gdy nastąpiło odwrócenie sojuszy (chan stał się sojusznikiem Rzeczypospolitej).
Po śmierci w roku 1648 Władysława IV Wazy poparł kandydaturę, zabiegającego o ugodę z Kozakami brata zmarłego króla, Jana Kazimierza w staraniach o elekcję na tron Rzeczypospolitej. Po bitwie pod Piławcami przekonany o słabości Rzeczypospolitej i o własnej sile, w 1649 podjął ideę utworzenia państwa kozackiego. Zbudował jego zalążek (ze stolicą w Czehryniu, a potem w Białej Cerkwi) zawierając liczne i często sprzeczne sobie sojusze (z Wenecją, Francją, Austrią, Rosją, chanatem i Turcją) i opierając na strukturach wojska zaporoskiego w sile ok. 80 tys. ludzi, z rządem (on sam i jego najbliższe otoczenie), odpowiednikiem parlamentu (starszyzna kozacka) oraz aparatem przemocy (pułki kozackie) pobierającym od chłopów i mieszczan podatki oraz ściągając kontrybucje. Prowadził chwiejną i nie rokującą nadziei na trwałe efekty politykę, zarówno w stosunku do Rzeczypospolitej, jak i Rosji, Krymu czy Turcji, z którego to powodu jego dalekosiężne zamierzenia nigdy się nie ziściły, a jego następcy zaprzepaścili nadzieje na trwałe istnienie państwa. Był jednak pierwszym kozackim wodzem, w którego głowie zrodziła się myśl o niepodległości.
Powstanie
Szermujące antymagnackimi, antyszlacheckimi i antysemickimi hasłami powstanie, które wybuchło wiosną 1648 r., mimo początkowych sukcesów nie przyniosło Ukrainie autonomii. Chmielnicki odniósł sukcesy pokonując Polaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami, ale już w 1649 r. zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na Zbaraż, aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem – doszło do ugody, która dawała Kozaczyźnie spore przywileje, a której ani Chmielnicki, ani Polska nie dotrzymali. W 1651 r. przegrał pod Beresteczkiem i podpisał nową ugodę w Białej Cerkwi, której warunki ponownie nie zostały dotrzymane.
Po kolejnej bitwie i rzezi żołnierzy polskich pod Batohem w 1652[12] szansa na porozumienie z Polską przepadła, szukał więc potężnego sojusznika i w 1654 r. podpisał z Rosją Ugodę perejesławską oddając się pod opiekę cara. Stał na czele Rady Perejasławskiej. Rosjanie okazali się twardszymi negocjatorami niż Polacy, car powołując się na swą władzę absolutną (samodzierżawie) odmówił zaprzysiężenia ugody wobec Kozaczyzny[13], natomiast bezzwłocznie wprowadził garnizon wojskowy do Kijowa. Ugoda doprowadziła w konsekwencji do zagarnięcia znacznej części Naddnieprzańskiej Ukrainy (całe lewobrzeże z Kijowem) przez Rosję i wieloletniej, wyniszczającej wojny Rosji z Rzeczpospolitą. Tu Chmielnickiego opuściło szczęście – odeszli odeń Tatarzy, dla których Rosja była znacznie poważniejszym przeciwnikiem niż Rzeczpospolita. W 1655 pobity przez wojska polskie Piotra Potockiego i Tatarów chana Mehmeda IV Gireja w bitwie pod Jezierną zmuszony został do uznania zwierzchności Rzeczypospolitej nad prawobrzeżną Ukrainą.
Po ograniczeniu swobód kozackich przez Moskwę (co było jednym z negatywnych skutków ugody perejasławskiej z 1654), zaczął poszukiwać zagranicznych sprzymierzeńców, chcących poprzeć plany utworzenia niepodległej Ukrainy. Nawiązał w tym celu kontakty ze Sztokholmem, Berlinem i z dworem księcia Rakoczego w Siedmiogrodzie. Po podpisaniu pomiędzy Rzecząpospolitą a Rosją układu w Niemieży (3 listopada 1656), przewidującego m.in. wybór cara rosyjskiego na tron polski, utwierdził się w przekonaniu iż porozumienie to stanowi istotne zagrożenie dla niezależnej Kozaczyzny. Była to jedna z głównych przyczyn, które spowodowały iż wraz z Karolem X Gustawem, Fryderykiem Wilhelmem, Bogusławem Radziwiłłem oraz księciem Rakoczym, podpisał dnia 6 grudnia 1656 traktat w Radnot – przewidujący rozbiór Rzeczypospolitej. Porozumienie nie zostało zrealizowane, a sam Chmielnicki nigdy nie zdecydował się na całkowite zerwanie związków z Rosją. Bohdan Chmielnicki zmarł podczas Potopu Szwedzkiego z powodu wylewu krwi do mózgu na wieść o fiasku wyprawy Rakoczego przeciwko Polsce.
Całą jego politykę jako hetmana charakteryzowała chwiejność i trudność w pojmowaniu realiów politycznych, a mianowicie tego, że w istniejącej sytuacji politycznej musi wybierać pomiędzy ustępliwą Rzecząpospolitą a autorytarnymi reżimami Rosji lub Turcji. Mając w zasięgu ręki utworzenie – w ramach Rzeczypospolitej – trzeciego jej członu, Księstwa Ruskiego, wybrał politykę lawirującą tak, by wydrzeć coś od każdej ze stron. Oddaliło to Ukrainę od niepodległości na długie 350 lat. Polska, która na skutek Powstania Chmielnickiego utraciła znaczną część swego potencjału obronnego[14], w kolejnych wojnach ze Szwecją, Rosją, Siedmiogrodem i Turcją wyczerpała się na tyle, że przed jej rosnącym w siłę sąsiadami otworzyła się możliwość skutecznego wykorzystania tej słabości.
Podsumowanie
Szablon:Twórczość własna Czasy, w których żył i działał Bohdan Zenobi Chmielnicki charakteryzowały się na Naddnieprzańskiej Ukrainie znaczną ilością najazdów tatarskich, wojen z Turcją i Rosją. Ziemie te, znajdujące się w dużej mierze[15] w rękach magnatów ("królewiąt") zarówno rodzimego jak i polskiego pochodzenia, zamieszkiwał od stuleci lud spokojny i łagodny, ale doprowadzony do ostateczności gotowy do chwycenia za broń i potrafiący się tą bronią posługiwać. Szlachta i magnaci (nawet ci, którzy nie byli elementem napływowym) oraz Żydzi byli uważani za wyzyskiwaczy, tym więcej, że tuż pod bokiem istniała wolna i niezależna od nikogo Sicz Zaporoska, a w miastach i zamkach rezydowali Kozacy – odrębny jak gdyby stan Rzeczypospolitej, mieszczący się gdzieś pomiędzy szlachtą a chłopami.
Chłopi ukraińscy (a często byli to osiedleńcy z ziem etnicznie polskich) widzieli te dysproporcje i wiedząc, że nie mają szans na dostanie się do stanu szlacheckiego, upatrywali jedynej nadziei w Kozaczyźnie. Dlatego, gdy Chmielnicki ogłosił swój program, pod jego sztandary napłynęły tysięczne rzesze "czerni", czyli pogardzanego chłopstwa. Hetman zaporoski rósł w siłę nie dzięki wojskom kozackim, a właśnie dzięki pogardzanej – nawet przez Kozaków – "czerni". Trzeba przyznać, że ani w dalekiej Warszawie, ani na dworach kresowych "królewiąt", nikt tego problemu nie rozumiał. Przypuszczać należy, że nie do końca rozumiał wagę problemu sam Chmielnicki, który (jako "szlachcic" i hetman) nie doceniał siły ludowego powstania, a – być może – także się go obawiał. W rezultacie swą walkę o niepodległość Ukrainy przegrał, oddając znaczną jej część Rosji, a okrojoną resztę pozostawiając Polsce i – wkrótce – Turcji.
- ↑ Niektórzy badacze, np. Stanisław Barącz, twierdzą, że miejscem urodzenia Bohdana była Żółkiew
- ↑ On sam – i tylko raz, w liście do króla Jana Kazimierza – wspomina, że urodził się "urodzonym Chmielnickim"
- ↑ Jeden z najstarszych polskich herbów – w żadnym herbarzu nie figuruje przy nim nazwisko Chmielnicki
- ↑ Wśród hipotez nt. pochodzenia Chmielnickiego wyróżnia się hipoteza Tomasza Padurry, który – opierając się na nikomu nie znanych źródłach – twierdził, że Michał Chmielnicki był synem rzeźnika z Chmielnika na Podolu i miał na imię Berko. Berko był wyznawcą judaizmu, ale postanowił zmienić wyznanie na katolicyzm – chrztu dokonał kapelan zamkowy, nadając chrześcijańskie imię Michał i tworząc nazwisko od nazwy miejscowości. Padurra nigdy nie ujawnił pochodzenia swoich rewelacji. J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, s. 15.
- ↑ Sam Chmielnicki w jednym z listów określił to tak: "Pan Bóg mnie z tej niewoli wyzwolić raczył"
- ↑ Podobno zapytany przez magnata, jak mu się podoba nowy zamek wzniesiony w Brodach, miał odpowiedzieć, że co człowiek wzniósł to człowiek potrafi zburzyć
- ↑ Janusz Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, Ossolineum 1988, s.18: Z obozu pod Białopolem d. 14 October r. 1651. Zjechała się była wszystka rodzina Chmielnickiego, żona z dziatkami, cztery córki już dorastające i synów dwóch młodszych, a trzeci ten Tymoszek starszy
- ↑ Nie ulega wątpliwości, że Michał Chmielnicki sam podstarości czehryński, a później jego syn Bohdan zaniedbali formalności dotyczących prawnego statusu swej posiadłości, w poczuciu bezpieczeństwa, jakie pierwszemu dawało stanowisko, a drugiemu protekcja hetmana Koniecpolskiego. Po śmierci hetmana nowy podstarości wykorzystał to do zaboru stworzonej przez Chmielnickich posiadłości.
- ↑ Opis zamachu w relacji samego Chmielnickiego: Jechałem w kupie z pułkownikiem swojem. Zajechawszy mnie z tyłu, między wsią, w polu jeden żołnierz p. Daszewski, ciął mnie umyślnie szablą po szyjej, a że była u mnie misiurka, rozciął mi oną misiurkę na dłoń wszerz (...) Wymowę uczynił: "Jam – powiada – rozumiał, że to Tatarzyn". A obok w wojsku z panami jechałem. Jeśliż to nie czyja umyślna sprawa? Cytat za: W. Biernacki "Żółte Wody, Korsuń 1648", Bellona, Warszawa 2004
- ↑ Podczas poselstwa do Warszawy Chmielnicki uzyskał przywilej monarszy (wystawiony 22 lipca 1646), nadający mu oficjalnie majątek Subotów. Przywilej nie został wyegzekwowany wskutek intryg Czaplińskiego, który podrobił dokumenty, świadczące o tym, że majątek ten był wcześniej prywatną własnością hetmana Koniecpolskiego (a więc król nie miał prawa dysponować własnością prywatną).
- ↑ A.W. Połowcow i I.P. Krypjakewycz
- ↑ Wśród zamordowanych byli hetman Marcin Kalinowski i Marek Sobieski, starszy brat przyszłego króla
- ↑ W słowach "Tylko król polski poddanym przysięga"
- ↑ Obrona potoczna, czyli jedyne regularne wojska Rzeczypospolitej, operowały na Kresach, gdzie poniosły ogromne straty
- ↑ Jak np. "księstwo łubniańskie" Jeremiego Wiśniowieckiego
Bibliografia
- M.A. Groushko, Cossack, Warrior Riders of the Steppes, New York 1992, ISBN 0-8069-8703-0
- Janusz Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, Ossolineum 1988, ISBN 83-04-02796-8
- Władysław A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie, dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984, ISBN 83-08-01214-0