Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Konarski (dyskusja | edycje)
→‎Nowożytność: drobne redakcyjne
Konarski (dyskusja | edycje)
→‎Średniowiecze: między 1305 a 1320 na pewno katedrę zabezpieczono, bo to był główny kościół archidiecezji, więc podczas koronacji nie mogła to być totalna ruina.
Linia 44: Linia 44:
Drugą katedrę zaczęto budować za [[Bolesław II Szczodry|Bolesława II Śmiałego]], budowę kontynuował [[Władysław I Herman|Władysław Herman]] (od niego jest nazywana ''hermanowską''), a dokończył [[Bolesław III Krzywousty]]. Konsekracja odbyła się w [[1142]]. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej [[Bazylika|bazyliki]] z dwoma chórami i [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|kryptą]] zbudowaną pod zachodnim chórem. W [[XIII wiek|XIII w.]] dobudowano do niej kaplice [[Sień Katedralna na Wawelu|św. Mikołaja]] (od północy) i śś. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono [[Konfesja św. Stanisława na Wawelu|grobowiec-ołtarz]] [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława ze Szczepanowa]] (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w [[1289]] ze [[Kościół św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa w Krakowie|Skałki]]. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.
Drugą katedrę zaczęto budować za [[Bolesław II Szczodry|Bolesława II Śmiałego]], budowę kontynuował [[Władysław I Herman|Władysław Herman]] (od niego jest nazywana ''hermanowską''), a dokończył [[Bolesław III Krzywousty]]. Konsekracja odbyła się w [[1142]]. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej [[Bazylika|bazyliki]] z dwoma chórami i [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|kryptą]] zbudowaną pod zachodnim chórem. W [[XIII wiek|XIII w.]] dobudowano do niej kaplice [[Sień Katedralna na Wawelu|św. Mikołaja]] (od północy) i śś. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono [[Konfesja św. Stanisława na Wawelu|grobowiec-ołtarz]] [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława ze Szczepanowa]] (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w [[1289]] ze [[Kościół św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa w Krakowie|Skałki]]. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.


Katedra spłonęła w [[1305]]. Do dzisiaj zachowała się z niej [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|krypta św. Leonarda]], dolna część wieży Srebrnych Dzwonów a także najniższa część wieży zegarowej. W [[1320]] jeszcze w katedrze romańskiej (zniszczonej i wypalonej), [[arcybiskup]] gnieźnieński [[Janisław (arcybiskup)|Janisław]] koronował [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] na [[Władcy Polski|króla Polski]]. Biskup krakowski [[Nankier|Nanker]] wkrótce potem rozpoczął wznoszenie nowej, [[gotyk|gotyckiej]] katedry.
Katedra spłonęła w [[1305]]. Do dzisiaj zachowała się z niej [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|krypta św. Leonarda]], dolna część wieży Srebrnych Dzwonów a także najniższa część wieży zegarowej. W [[1320]] jeszcze w zniszczonej katedrze romańskiej [[arcybiskup]] gnieźnieński [[Janisław (arcybiskup)|Janisław]] koronował [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]] na [[Władcy Polski|króla Polski]]. Biskup krakowski [[Nankier|Nanker]] wkrótce potem rozpoczął wznoszenie nowej, [[gotyk|gotyckiej]] katedry.


Budowę zaczęto od kaplicy św. Małgorzaty (obecnie [[Zakrystia Katedralna na Wawelu|zakrystia]]). [[Prezbiterium]] było gotowe w [[1346]], a w [[1364]] reszta kościoła ([[nawa główna]], [[transept]] i nawy boczne). Wtedy to, [[28 marca]] 1364, w obecności króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] arcybiskup gnieźnieński [[Jarosław Bogoria|Jarosław Bogoria Skotnicki]] konsekrował katedrę. Ukończona z funduszów bpów [[Jan Grot|Jana Grota]] i [[Jan Bodzanta (biskup krakowski)|Bodzanty]], to bazylika trójnawowa z [[transept]]em, [[ambit]]em i trzema wieżami, otoczona wieńcem [[kaplica|kaplic]]. W ciągu następnych stuleci ulegała zmianom. [[Król]]owie, [[biskup]]i i [[magnat|magnaci]] przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na [[mauzoleum|mauzolea]], wyposażali wnętrza w dzieła sztuki.
Budowę zaczęto od kaplicy św. Małgorzaty (obecnie [[Zakrystia Katedralna na Wawelu|zakrystia]]). [[Prezbiterium]] było gotowe w [[1346]], a w [[1364]] reszta kościoła ([[nawa główna]], [[transept]] i nawy boczne). Wtedy to, [[28 marca]] 1364, w obecności króla [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] arcybiskup gnieźnieński [[Jarosław Bogoria|Jarosław Bogoria Skotnicki]] konsekrował katedrę. Ukończona z funduszów bpów [[Jan Grot|Jana Grota]] i [[Jan Bodzanta (biskup krakowski)|Bodzanty]], to bazylika trójnawowa z [[transept]]em, [[ambit]]em i trzema wieżami, otoczona wieńcem [[kaplica|kaplic]]. W ciągu następnych stuleci ulegała zmianom. [[Król]]owie, [[biskup]]i i [[magnat|magnaci]] przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na [[mauzoleum|mauzolea]], wyposażali wnętrza w dzieła sztuki.

Wersja z 19:09, 17 sty 2011

Bazylika Archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
nr rej. A-7 z 28.03 1931, z 20.02.1933 i z 8.09.2008[1]
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis grafiki}}}]]
{{{opis grafiki}}}
Państwo {{{państwo}}}
Miejscowość

{{{miejscowość}}}

Wyznanie

rzymskokatolickie

Rodzaj

katedra, bazylika mniejsza

Wezwanie

św. Stanisława i św. Wacława

Historia
Data budowy

{{{data budowy}}}

Data poświęcenia

{{{data poświęcenia}}}

Data likwidacji

{{{data likwidacji}}}

Data zniszczenia

{{{data zniszczenia}}}

Data zburzenia

{{{data zburzenia}}}

Data reaktywacji

{{{data reaktywacji}}}

Dane świątyni
Styl

{{{styl}}}

Budulec

cegła, kamień

Stan obecny

{{{stan obecny}}}

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak
Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }}
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
[{{{www}}} Strona internetowa]

Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie – kościół katedralny, położony na Wzgórzu Wawelskim stanowiący własność archidiecezji krakowskiej. Miejsce koronacji królów Polski oraz spoczywania ich szczątków. Pochowani tu są św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, prawie wszyscy królowie od Władysława I Łokietka do Stanisława Leszczyńskiego (łącznie 17 królów wliczając Jadwigę i Annę Jagiellonkę) i członkowie rodzin królewskich oraz wielcy wodzowie i wieszcze narodowi, a także prezydent Lech Kaczyński wraz z małżonką Marią Kaczyńską.

Historia

Pozostałości tzw. katedry hermanowskiejkrypta św. Leonarda
Krypta w przyziemiu wieży Srebrnych Dzwonów
Drzwi Kazimierza Wielkiego
Płaskorzeźba Michała Archanioła
Płaskorzeźba św. Małgorzaty

Średniowiecze

Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie. Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi. Budowę świątyni rozpoczęto w 1020 w związku z utworzeniem w 1000 biskupstwa na zjeździe gnieźnieńskim. Pozostałości kościoła św. Gereona (m.in. dolna część krypty), odkryte na początku XX w. przez prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, aż do badań prowadzonych w latach 80., uważane były za relikty właśnie pierwszej katedry.

Drugą katedrę zaczęto budować za Bolesława II Śmiałego, budowę kontynuował Władysław Herman (od niego jest nazywana hermanowską), a dokończył Bolesław III Krzywousty. Konsekracja odbyła się w 1142. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej bazyliki z dwoma chórami i kryptą zbudowaną pod zachodnim chórem. W XIII w. dobudowano do niej kaplice św. Mikołaja (od północy) i śś. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono grobowiec-ołtarz św. Stanisława ze Szczepanowa (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w 1289 ze Skałki. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.

Katedra spłonęła w 1305. Do dzisiaj zachowała się z niej krypta św. Leonarda, dolna część wieży Srebrnych Dzwonów a także najniższa część wieży zegarowej. W 1320 jeszcze w zniszczonej katedrze romańskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął wznoszenie nowej, gotyckiej katedry.

Budowę zaczęto od kaplicy św. Małgorzaty (obecnie zakrystia). Prezbiterium było gotowe w 1346, a w 1364 reszta kościoła (nawa główna, transept i nawy boczne). Wtedy to, 28 marca 1364, w obecności króla Kazimierza Wielkiego arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki konsekrował katedrę. Ukończona z funduszów bpów Jana Grota i Bodzanty, to bazylika trójnawowa z transeptem, ambitem i trzema wieżami, otoczona wieńcem kaplic. W ciągu następnych stuleci ulegała zmianom. Królowie, biskupi i magnaci przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na mauzolea, wyposażali wnętrza w dzieła sztuki.

Nowożytność

W 1679 podniesiono północne skrzydło ambitu do wysokości prezbiterium, zaś w latach 1713-1715 z polecenia bpa Kazimierza Łubieńskiego podwyższono dwa pozostałe skrzydła, zapewne według planów Kacpra Bażanki. Katedrę grabiły kilkakrotnie wojska nieprzyjacielskie. I tak w latach 16551657 (w czasie potopu szwedzkiego) zniszczono wiele dzieł sztuki gromadzonych w świątyni. Szwedzi ponownie zdemolowali kościół w 1702.

W XIX w. katedra była wielokrotnie przerabiana w różnych partiach. Gruntownej restauracji dokonano ze składek społecznych w latach 1895-1910 za bpów Albina Dunajewskiego i Jana Puzyny, pod kierunkiem kolejno Sławomira Odrzywolskiego (do 1904) i Zygmunta Hendla. W czasie zaboru austriackiego planowano zamienienie świątyni na kościół garnizonowy i przeniesienie grobów królewskich do kościoła śś. Piotra i Pawła.

W 1817 sprowadzono zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego, a w 1818 gen. Tadeusza Kościuszki. Prochy Adama Mickiewicza sprowadzono z Francji w 1890, zaś Juliusza Słowackiego w 1927. Marszałek Józef Piłsudski spoczął w podziemiach katedry w 1935. W 1993 sprowadzono prochy gen. Władysława Sikorskiego. W 2010 pochowano tam prezydenta Lecha Kaczyńskiego z małżonką.

W czasie ostatniej wojny (1939-1945) Niemcy zamknęli kościół, a wiele zabytków zniszczono i zagrabiono.

Katedra z zewnątrz

Wieża Wikaryjska (bliżej) i Wieża Zegarowa

Katedra, wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego, jest bazyliką trójnawową z transeptem, prezbiterium i ambitem. W XVIII w., na skutek podwyższenia naw bocznych oraz ambitu, świątynia zatraciła jednolity charakter bazyliki. W ciągu wieków wokół gotyckiego korpusu wzniesiono wieniec kaplic z różnych okresów stylowych. Katedrę od dziedzińca zewnętrznego oddziela mur z trzema barokowymi bramkami, które stworzył Jan Trevano w 1619 z fundacji bpa Piotra Tylickiego.

Katedrę otaczają trzy wieże. Na północy znajduje się Wieża Zygmuntowska, ze słynnym dzwonem "Zygmuntem". Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona barokowym hełmem autorstwa Kacpra Bażanki, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia, zwana Wieżą Wikaryjską lub Srebrnych Dzwonów, ponieważ wiszące tam dzwony zawierają domieszkę srebra.

Fasada

Fasada katedry

Fasada katedry zachowała pierwotny wygląd głównie w części górnej, gdzie widnieje rozeta w oknie i posąg św. StanisławaXIX-wieczna kopia pierwotnego (eksponowanego na wystawie "Wawel Zaginiony"), wykonana przez Zygmunta Langmana. W XV w. dobudowano do katedry dwie kaplice, które po obu stronach portalu, mają dwie wmurowane płaskorzeźby: św. Małgorzaty i św. Michała Archanioła w walce ze smokiem. Przy schodach do katedry, na ścianie kaplicy św. Trójcy zawieszono kości zwierząt dyluwialnych. Nad wejściem znajduje się barokowy baldachim z XVII w. W barokowym portalu z lat 1636-1639 zachowały się drzwi, obite blachą (XIV w.), z powtarzającym się inicjałem Kazimierza Wielkiego – literą K.

Elewacja północna

Elewacja północna

Od północy do katedry przylegają zabudowania, m.in. kapitularza, skarbca katedralnego i biblioteki kapitulnej. Kamienny późnogotycki budynek z białych ciosów wzniesiono w latach 14811500 na koszt bpa Jana Rzeszowskiego jako pomieszczenie skarbca katedralnego. Do murów obronnych z XIV w. przylegają budynki kapitularza i biblioteki. Najstarszą ich część ufundowała na początku XV stulecia księżna ziębicka dla Kapituły jako budynek mieszkalny, który dopiero sto lat później przebudowano na kapitularz. W r. 1775 część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum.

Wieża Zygmuntowska

Tablica upamiętniająca Dzwon Zygmunta

Druga co do wielkości z wież katedralnych, została wzniesiona w 2 połowie XIV w. jako baszta obronna w obrębie fortyfikacji. W 1520 przekształcono ją na dzwonnicę zawieszając na niej dzwon Zygmunt, ufundowany przez króla Zygmunta I Starego. Inne dzwony wiszące na wieży, to: Kardynał (z 1445), Urban (z 1460 r.), Półzygmunt (z 1463) oraz Stanisław (z 1751). Przykrywa ją hełm, zaprojektowany przez Sławomira Odrzywolskiego w latach 18971898.

Wieża Zegarowa

Wieża Zegarowa

Zbudowano ją na początku XV stulecia na przyziemiu dawnej wieży romańskiej. Nakrywa ją obecnie barokowy hełm projektu architekta Kacpra Bażanki, wykonany na zamówienie bpa Kazimierza Łubieńskiego (17151716). W narożach widnieją posągi czterech świętych: Kazimierza, Wacława, Stanisława i Wojciecha.

Elewacja południowa

Elewacja południowa

Wśród wielu kaplic znajduje się przy niej kaplica Zygmuntowska, nakryta złoconą kopułą oraz kaplica Wazów, stanowiąca architektoniczną kopię Zygmuntowskiej. U podnóża wieży Srebrnych Dzwonów znajduje się wyjście z grobów królewskich, nakryte baldachimem z lat 30. XX w. Do wykonania baldachimu użyto m.in. nefrytowych kolumn z dawnego zboru prawosławnego w Warszawie. Na granitowej posadzce znajdują się herby ziem polskich.

Wieża Srebrnych Dzwonów

Zwana także Wikaryjską. Przyziemie (do 12 m wysokości) pochodzi z drugiej katedry (tzw. hermanowskiej) z XII w. Znajdują się na niej trzy dzwony: Maciek (1699 r.), Nowak (XVI w.) i Gaworek (1496). W spiżu tych dzwonów znajduje się znaczna domieszka srebra (stąd nazwa Wieża Srebrnych Dzwonów).

Katedra wewnątrz

Prezbiterium ze sklepieniem piastowskim nad ołtarzem głównym
Konfesja św. Stanisława

Wygląd wewnętrzny katedry różni się od pierwotnego stanu. Krótka nawa główna od czasu ustawienia w transepcie mauzoleum św. Stanisława w XVII w. tworzyły odrębną przestrzeń. Ambit, zbarokizowany w XVII i XVIII w., utracił średniowieczny charakter. Trzon architektury zachował jednak swe gotyckie cechy. Nawa główna i prezbiterium oddzielone od naw bocznych i ambitu ostrołukowymi arkadami, nakryte są sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wschodniej części prezbiterium występuje sklepienie trójdzielne (charakterystyczne dla polskiego gotyku). Oryginalnym zastosowaniem jest system tzw. filarowo szkarpowy (zwany również krakowskim).

Plan katedry

  1. Wieża Zygmuntowska
  2. Skarbiec
  3. Kaplica Czartoryskich u podstawy Wieży Zegarowej
  4. Sień
  5. Kaplica Maciejowskiego
  6. Kaplica Lipskich
  7. Kaplica Skotnickich
  8. Kaplica Zebrzydowskiego
  9. Zakrystia
  10. Kaplica Gamrata
  11. Kaplica Mariacka
  12. Kaplica Tomickiego
  13. Kaplica Załuskiego
  14. Kaplica Jana Olbrachta
  15. Kaplica Zadzika
  16. Kaplica Konarskiego
  17. Kaplica Zygmuntowska
  18. Kaplica Wazów
  19. Kaplica Szafrańców u podstawy Wieży Wikaryjskiej
  20. Kaplica Potockich
  21. Kaplica Świętokrzyska
  22. Kaplica Trójcy Świętej
  23. Konfesja św. Stanisława
  24. Ołtarz główny

Nawa Główna

Widok na konfesję św. Stanisława i chór
Władysław Łokietek – fragment nagrobka króla
Nagrobek Kazimierza Wielkiego
Fragment symbolicznego grobowca Władysława Warneńczyka (z 1906), autorstwa Antoniego Madeyskiego
Nagrobek królowej Jadwigi Andegaweńskiej
Insygnia wyjęte z grobu królowej Jadwigi

We wnętrzu katedry, nad filarami międzynawowymi stoją cztery drewniane posągi Ojców Kościoła, świętych: Hieronima , Ambrożego, Grzegorza (późnogotycki, w. XV/XVI) oraz Augustyna (1900 r.). Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się sarkofagi królów Polski:

Brukselskie gobeliny z historią Jakuba, zdobiące wnętrze katedry, pochodzą z warsztatu Jakuba van Zeunen (z poł. XVII w.). Chór muzyczny, projektu Franciszka Placidiego, powstał w latach 1756-1759, a organy w r. 1785. Na ścianach zachowały się resztki XVII-wiecznej polichromii.

Transept

Pośrodku świątyni znajduje się barokowa konfesja św. Stanisława z lat 1626-1629, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 szczątki św. Stanisława ze Szczepanowa. Trumna-relikwiarz, autorstwa Piotra von der Rennen, zrobiona jest z drewna pokrytego srebrem i ozdobiona scenami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ uważano, że św. Stanisław przyczynił się do zwycięstwa strony polskiej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali wojenne trofea, np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem (1410). Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem (1683). Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć epitafia biskupów: Marcina Szyszkowskiego (projektu Giovanniego Trevano), Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego (projektu Kacpra Bażanki).

Prezbiterium

Na zwornikach wizerunki: Chrystus Zbawiciel adorowany przez anioły, Św. Stanisław, św. Wacław oraz herb Rawicz, zaliczane do najstarszych okazów gotyckiej rzeźby w Krakowie. Na ścianach zachowały się resztki polichromii z 1616. Poniżej gobeliny krajobrazowe z herbem Łabędź (bpa Andrzeja Trzebickiego), wykonane we Flandrii w 2. poł. XVII w. stalle kanonicze wykonane zostały w 1620 przez snycerza, Jana Szamburę. Zaplecki i ambonę zrekonstruowano w 1901 wg projektu S. Odrzywolskiego, z wykorzystaniem starych elementów.

Ołtarz główny pochodzi z fundacji bpa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Ołtarz obecny jest dziełem barokowym (ok. 1650), a zaprojektował go Giovanni Battista Gisleni. W jego centralnym miejscu umieszczono obraz Ukrzyżowanie. Na podium prezbiterium ustawiono tron biskupi Piotra Gembickiego, ozdobiony jego herbem (Nałęcz). Nad tronem umieszczony jest baldachim sprawiony na koronację Augusta III i jego żony Marii Józefy (1734). Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II poł. XIV w. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza znajduje się brązowy nagrobek kardynała Fryderyka Jagiellończyka (na lewo od jego grobu spoczywała w latach 13991949 królowa Jadwiga). Po prawej stronie schodów widoczny jest nagrobek fundatora odnowionego ołtarza głównego – biskupa Piotra Gembickiego (zm. 1657).

Po obu stronach prezbiterium, pomiędzy filarami, znajdują się kolejne sarkofagi:

Ambit

Do ambitu z prezbiterium wiodą dwie wczesnobarokowe bramki wykonane przez Macieja Świętka w 1601 r., a przerobione w 1605 przez Samuela Świętkowicza. Brązowe płaskorzeźby obok bramek są dłuta Alfreda Dauna (1903).

Wschodnie ramię ambitu

Obok zakrystii znajduje się tu barokowy ołtarz z czarnego marmuru, wykonany według projektu Franciszka Placidiego w latach 17431745. W nim ustawiono krucyfiks pochodzący z końca XIV w., którego tło stanowi srebrna trybowana blacha z połowy XVII w. Okrywa go ciemna tiulowa krepa. Jest to słynny z cudów krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się św. Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w 1987 relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem. Tutaj 17 września 1912 mszę św. odprawił Angelo Giuseppe Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII. W pobliżu znajdują się pomniki nagrobne projektu Placidiego, wykonane przez Mrowińskiego w latach 1753-1760: Michała Korybuta Wiśniowieckiego (zm. 1673) i jego żony Eleonory (zm. 1697) oraz Jana III Sobieskiego (zm. 1696) i jego żony Marii Kazimiery (zm. 1716). Naprzeciw ołtarze z 1747: św. Wacława (pośrodku), św. Jacka (na prawo) i św. Józefa (na lewo). W nich obrazy z postaciami patronów, pędzla Tadeusza Konicza (XVIII w.).

Południowe ramię ambitu

Na prawo od sarkofagu Kazimierza Wielkiego wmurowano w ścianę brązową płytę, przedstawiającą kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (zm. 1455). Wykonano ją w Wiedniu w warsztacie Kacpra Klemensa Zumbuscha, a wprawiono na obecnym miejscu w 1900 Znajduje się tu również nagrobek królowej Jadwigi (zm. 1399), wykonany w białym marmurze w 1902 przez Antoniego Madeyskiego. Tutaj spoczywały szczątki królowej, wydobyte z grobowca pod ołtarzem głównym. Obecnie sarkofag jest pusty, ponieważ kości błogosławionej wtedy Jadwigi przeniesiono do tegoż ołtarza (1949). Nieopodal, w szklanej gablocie, znajdującej się nad komorą grobową Anny Cylejskiej, umieszczono drewniane regalia (berło i jabłko) wyjęte z grobu królowej. Naprzeciwko znajduje się brązowa płyta z podobizną Pawła Szydłowieckiego, sekretarza królewskiego (zm. 1506), wykonana przez warsztat Petera Vischera. Obok płyty nagrobek kardynała Albina Dunajewskiego (zm. 1894), z popiersiem zmarłego, dłuta Mieczysława Leona Zawiejskiego z 1900.

Północne ramię ambitu

Naprzeciw wejścia do zakrystii znajduje się płyta nagrobna dziekana krakowskiego Stanisława Borka (zm. 1556), odlana w 1558. Niedaleko kolejna płyta, ze srebra, przedstawiająca Jana III Sobieskiego po bitwie pod Wiedniem w 1683, wykonana w 1888 przez Józefa Hakowskiego według obrazu Jana Matejki w Pinakotece watykańskiej. Środkowe miejsce zajmuje wejście do Krypta Wieszczów Narodowych.

Nawy boczne

Nawa północna

Po lewej stronie kaplicy Czartoryskich ustawiono renesansowy pomnik lekarza królewskiego, dra Bartłomieja Sabinka (zm. 1556). Obok wejścia do sieni kapitularza znajduje się nagrobek bpa Andrzeja Trzebickiego (zm. 1673), barokowy, z czarnego marmuru i złoconego brązu. Niedaleko umieszczono klasycystyczny nagrobek – Stanisława Ankwicza (zm. 1840), wykonany z białego marmuru kararyjskiego przez Franciszka Pozziego we Florencji. Powyżej owalna płyta poświęcona twórcy Legionów Polskich, gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu.

Nawa południowa

Obok wejścia nagrobek Piotra Kmity st., wojewody krakowskiego (zm. 1553), stanowiący renesansowy posąg marmurowy z nieistniejącego już mauzoleum Kmitów, obecnie w XIX-wiecznej niszy. Na ścianie obok kaplicy umieszczono płytę nagrobną Piotra Kmity mł., wojewody krakowskiego (zm. 1505), wykonanej w norymberskiej pracowni Petera Vischera. Obok znajduje się nagrobek Piotra Boratyńskiego, kasztelana bełskiego (zm. 1558), sprawiony w 1559 przez żonę Barbarę z Dzieduszyckich, wykonany z piaskowca, zapewne przez któregoś z włoskich współpracowników Berrecciego. Na tablicy nagrobkowej widnieje napis:

Petro Boratinsky castellano Belsin et capitaneo Sambor un nobili ac bellica lande insigni Familia imprimis Patre clarissima procreato, prudentia, eloquentia, animima quitudine ac caeteris omnibus animi ingenisae vertntibus Domi et militiae Publicis et privatis rebus, ac abenadis adexteras nationes legationibus proestanti. Barbara Dzieduszycka marita bene macrenti moeraus – posuit. Vixit annos 49. Obijt anno 1558.

Kaplice

Kopuły kaplic: Wazów i Zygmuntowskiej
Witraż w kaplicy św. Trójcy
Nagrobki Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta w Kaplicy Zygmuntowskiej
Wnętrze kaplicy Skotnickich

Nawa południowa

  • Kaplica Wazów,, zw. także Psałterzystów oraz Pradocińska, pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Wzniesiona w latach 16641666 z przeznaczeniem na mauzoleum dynastii Wazów. Zachowana w stylu baroku. Znajdują się w niej epitafia owej dynastii. Ściany wyłożone są czarnym marmurem dębnickim. Od reszty katedry oddzielona jest kratą.

Południowe ramię ambitu

  • Kaplica bpa Andrzeja Załuskiego, zw. także bpa Grota i Ożarowskich, pw. św. Jana Ewangelisty. Ufundowana w 1344 przez bpa Grota, przebudowana w latach 17581766 na koszt bpa Załuskiego. W kaplicy znajduje się późnorenesansowy nagrobek Walentego Dembińskiego (zm. 1584).

Wschodnie ramię ambitu

  • Kaplica Mariacka, zw. także Batorego, Cyborialną, Mansjonarzy, pw. Narodzenia NMP. Tutaj przechowuje się Najświętszy Sakrament. Znajduje się tu nagrobek króla Stefana Batorego. Pochowana jest w tej kaplicy królowa Elżbieta Pilecka, trzecia żona Władysława Jagiełły.

Północne ramię ambitu

Nawa północna

  • Sień, pierwotnie kaplica św. Mikołaja, wybudowana w 3. ćwierci XIII w. Obecnie służy za przejście do kapitularza i biblioteki.

Krypty

Krypta Wieszczów Narodowych

Zakrystia

Wzniesiona w 1322 jako kaplica św. Małgorzaty. W 2 połowie XV w. przebudowano i przeznaczono ją na zakrystię katedralną. Z nawy wiedzie do niej barokowy portal, wykonany przez Franciszka Placidiego w 1767. Sklepienie krzyżowo-żebrowe posiada na zwornikach najstarsze płaskorzeźby w Krakowie. Na ścianach barokowe obrazy.

Skarbiec Katedralny

Zbudowana w latach 1481-1500 przez muratora Hanusza Blatfusa z Koszyc. Polichromię ścian i sklepienia wykonał Józef Mehoffer wraz z Janem Talagą (1900-1902).

W ciągu stuleci nagromadzono w skarbcu katedralnym wiele paramentów liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się m.in.: włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów (księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi), infuła z XIII w. tzw. św. Stanisława, racjonał z XV w. fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę św. Stanisława z 1504 (dzieło Marcina Marcińca), ornat z haftowanymi scenami z życia św. Stanisława (podkład haftu stanowią figurki, rzeźbione przez Stanisława Stwosza), płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, kapa koronacyjna (wykonana na koronacje Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz jego żonę Eleonorę) oraz zabytkowe kielichy, monstrancje, krzyże, pierścienie biskupie, szaty liturgiczne, a także insygnia monarsze.

Niektóre z nich można oglądać w Muzeum Katedralnym.

Kapitularz

Budynek pochodzi z XV w. fundacji księżnej ziębickiej. Początkowo pomieszczenia zajmowały mieszkania. Sto lat później Kapituła przebudowała go. W 1775 część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum. Kapitularz pokrywa polichromia z 1904 pędzla Henryka Uzięby.

Biblioteka kapitulna

Założona w XI w., należy do najstarszych w Polsce. Obejmuje 230 kodeksów rękopiśmiennych, m.in. Roczniki i Kalendarze Kapituły Krakowskiej z XIII-XV w., pisma kronikarzy polskich z w. XVI-XVII, kazania postne z XVIII w., bogato iluminowane pisma liturgiczne (wśród nich trzytomowy Graduał Olbrachta oraz Mszał i Ewangeliarz bpa Tomickiego -XVI w.), ponadto 170 inkunabułów i ok. 500 starodruków.

Duszpasterze

Proboszcz parafii wawelskiej

Rezydenci

Zobacz też

Bibliografia

  • Skowron Ryszard Wawel. Kronika dziejów; Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001, ISBN 83-88476-05-X.
  • Michał Rożek Katedra Wawelska w XVII wieku, Wydawnictwo Literackie; Kraków 1980, ISBN 83-08-00198-X.
  • Kazimierz Kuczman, Wzgórze Wawelskie : Przewodnik; [Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków], Kraków 1988, wyd. drugie.
  • Michał Rożek, Krakowska katedra na Wawelu. Przewodnik dla zwiedzających; Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1989.
  • Leszek Ludwikowski, Kraków i okolice. Przewodnik; Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1991, wyd. trzecie, ISBN 83-217-2823-5.

Linki zewnętrzne