Góra Kalwaria: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.6.4) (robot poprawia: nl:Góra Kalwaria (stad) |
drobne redakcyjne |
||
Linia 41: | Linia 41: | ||
| wikisłownik=Góra Kalwaria |
| wikisłownik=Góra Kalwaria |
||
}} |
}} |
||
'''Góra Kalwaria''' ([[Jidysz|jid.]] '''גער''''' Ger'') – miasto w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat piaseczyński|powiecie piaseczyńskim]], nad [[Wisła|Wisłą]], 42 km od centrum |
'''Góra Kalwaria''' ([[Jidysz|jid.]] '''גער''''' Ger'') – miasto w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat piaseczyński|powiecie piaseczyńskim]], nad [[Wisła|Wisłą]], 42 km od centrum Warszawy. |
||
⚫ | |||
[[Plik:Góra Kalwaria square.jpg|thumb|Kamieniczki przy Rynku]] |
|||
[[Plik:Góra Kalwaria 001.jpg|thumb|Remiza strażacka w stylu klasycystycznym]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | Wieś rycerska Góra istniała już w [[XIII wiek|XIII w.]], ale większe znaczenie zaczęła odgrywać od r. [[1666]], z chwilą gdy stała się własnością [[Biskupi poznańscy|biskupa poznańskiego]] [[Stefan Wierzbowski|Stefana Wierzbowskiego]]. Zniszczenie wsi w czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W roku [[1670]] wydany zostaje [[prawa miejskie|przywilej miejski]] ([[prawo magdeburskie]]) oraz nadana nazwa [[Nowa Jerozolima (kalwaria)|Nowa Jerozolima]]. Zostają osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów ([[1677]]), a samo miasto w całości przeznaczone jest dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim [[Żydzi|Żydom]]). Po śmierci Wierzbowskiego następuje stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic zostaje rozebrana, a na początku XIX w. zostaje uchylony zakaz osiedlania się [[Żydzi|Żydów]], którzy w krótkim czasie stają się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria staje się wtedy jednym z ważniejszych w Polsce centrów [[chasydyzm]]u (działa tu m.in. [[cadyk]] Yitzchak Meir Alter). W latach [[1867]]–[[1879]] siedziba powiatu, [[1883]]–[[1919]] pozbawiona praw miejskich. |
||
⚫ | Do [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w Górze Kalwarii istniała [[Główna Szkoła Straży Granicznej]] oraz stacjonował [[1 Pułk Artylerii Najcięższej]] (PAN)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Świderski | imię =Henryk | tytuł =Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec - "Głuszec" | wydawca =PAX | miejsce =Warszawa | rok =1989 | strony =8}}</ref>. |
||
⚫ | |||
⚫ | * układ urbanistyczny zrealizowany po 1670 r., oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów [[Jerozolima|Jerozolimy]], z możliwym udziałem [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]] i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w. |
||
⚫ | * kościół pobernardyński Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka [[Franciszek Bieliński (marszałek wielki koronny)|Franciszka Bielińskiego]] według projektu [[Jakub Fontana|Jakuba Fontany]] (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta) |
||
⚫ | |||
* kaplica kalwaryjska Zwiastowania |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
* klasycystyczne budynki z 1 połowy XIX w.: |
|||
⚫ | |||
** jatki, |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* dom rodziny Adlerów (Dwór Cadyka) |
|||
== Demografia == |
== Demografia == |
||
Linia 66: | Linia 89: | ||
| style="text-align:center" | 11225 |
| style="text-align:center" | 11225 |
||
|} |
|} |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | Wieś rycerska Góra istniała już w [[XIII wiek|XIII w.]], ale większe znaczenie zaczęła odgrywać od r. [[1666]], z chwilą gdy stała się własnością [[Biskupi poznańscy|biskupa poznańskiego]] [[Stefan Wierzbowski|Stefana Wierzbowskiego]]. Zniszczenie wsi w czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W roku [[1670]] wydany zostaje [[prawa miejskie|przywilej miejski]] ([[prawo magdeburskie]]) oraz nadana nazwa [[Nowa Jerozolima (kalwaria)|Nowa Jerozolima]]. Zostają osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów ([[1677]]), a samo miasto w całości przeznaczone jest dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim [[Żydzi|Żydom]]). Po śmierci Wierzbowskiego następuje stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic zostaje rozebrana, a na początku XIX w. zostaje uchylony zakaz osiedlania się [[Żydzi|Żydów]], którzy w krótkim czasie stają się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria staje się wtedy jednym z ważniejszych w Polsce centrów [[chasydyzm]]u (działa tu m.in. [[cadyk]] Yitzchak Meir Alter). W latach [[1867]]–[[1879]] siedziba powiatu, [[1883]]–[[1919]] pozbawiona praw miejskich. |
||
⚫ | Do [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w Górze Kalwarii istniała [[Główna Szkoła Straży Granicznej]] oraz stacjonował [[1 Pułk Artylerii Najcięższej]] (PAN)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Świderski | imię =Henryk | tytuł =Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec - "Głuszec" | wydawca =PAX | miejsce =Warszawa | rok =1989 | strony =8}}</ref>. |
||
⚫ | |||
⚫ | * układ urbanistyczny zrealizowany po 1670 r., oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów [[Jerozolima|Jerozolimy]], z możliwym udziałem [[Tylman z Gameren|Tylmana z Gameren]] i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w. |
||
⚫ | * kościół pobernardyński Niepokalanego Poczęcia NMP |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Kultura == |
== Kultura == |
||
Linia 118: | Linia 128: | ||
* [[:Kategoria:Ludzie związani z Górą Kalwarią|Ludzie związani z Górą Kalwarią]] |
* [[:Kategoria:Ludzie związani z Górą Kalwarią|Ludzie związani z Górą Kalwarią]] |
||
* [[Ger (dynastia chasydzka)]] |
* [[Ger (dynastia chasydzka)]] |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* [[Getto w Górze Kalwarii]] |
* [[Getto w Górze Kalwarii]] |
||
⚫ | |||
* [[Góra Kalwaria Wąskotorowa]] |
* [[Góra Kalwaria Wąskotorowa]] |
||
Wersja z 20:57, 6 mar 2011
[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]] {{{opis zdjęcia}}} | |||||
| |||||
Państwo | {{{państwo}}} | ||||
---|---|---|---|---|---|
Zarządzający |
Burmistrz | ||||
Powierzchnia |
13,67[1] km² | ||||
Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
{{{numer kierunkowy}}} | ||||
Kod pocztowy |
{{{kod pocztowy}}} | ||||
Tablice rejestracyjne |
{{{tablice rejestracyjne}}} | ||||
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |||||
Strona internetowa |
Góra Kalwaria (jid. גער Ger) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, nad Wisłą, 42 km od centrum Warszawy.
Historia
Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w., ale większe znaczenie zaczęła odgrywać od r. 1666, z chwilą gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W roku 1670 wydany zostaje przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostają osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone jest dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego następuje stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic zostaje rozebrana, a na początku XIX w. zostaje uchylony zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stają się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria staje się wtedy jednym z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu (działa tu m.in. cadyk Yitzchak Meir Alter). W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich. Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 Pułk Artylerii Najcięższej (PAN)[2].
Zabytki
- układ urbanistyczny zrealizowany po 1670 r., oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
- kościół pobernardyński Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
- kaplica kalwaryjska: tzw. "Ratusz Piłata", obecnie kościół filialny p. w. Podwyższenia Krzyża Św., barokowy 2 poł. XVII w.,
- kaplica kalwaryjska Zwiastowania
- dawny kościół marianów, tzw. "Wieczernik" z 1674 r.
- dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
- klasycystyczne budynki z 1 połowy XIX w.:
- ratusz (Witkowski, Marconi),
- jatki,
- Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12)
- Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5)
- Stara Synagoga w Górze Kalwarii
- Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii
- dom rodziny Adlerów (Dwór Cadyka)
Demografia
Rok | Liczba mieszkańców |
---|---|
1995 | 10884 |
1997 | 11022 |
2000 | 11010 |
2002 | 10960 |
2004 | 11060 |
2006 | 11225 |
Kultura
- Do Góry Kalwarii co tydzień w sobotę oraz niedzielę ściągają gracze ASG oraz fani motocyklów terenowych. Spotykają się oni na byłym poligonie przy ulicy Strzeleckiej. Odbywają się tam rozgrywki airsoftowe oraz wyścigi terenowe.
- W 2010 roku, po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza[3].
- W Górze Kalwarii działa również trupa teatralna "Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna" oraz Ogólne Stowarzyszenie "Społeczna Inicjatywa Młodych".
Administracja
Góra Kalwaria jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[4].
Ludzie związani z Górą Kalwarią
- Stefan Wierzbowski (1620-1687), biskup poznański (1663-1687), założyciel miasta
- Stanisław Papczyński (1631-1701), kapłan Kościoła katolickiego, zakonnik, pijar, założyciel Zgromadzenia Księży Marianów, błogosławiony Kościoła katolickiego
- Józef Chaciński (1889-1954), polityk i prawnik, poseł na Sejm II RP (1922-1930), członek Rady Jedności Narodowej
- Yitzhak Meir Levin (1893-1971), polityk, twórca Agudat Israel, poseł na Sejm II RP (1937-1939), sygnatariusz Deklaracji Niepodległości Izraela, członek Knesetu 1, 2, 3, 4, 5, 6 i 7 kadencji, wieloletni minister Opieki Społecznej Izraela.
- Zygmunt Sajna (1897-1940) – polski duchowny katolicki, błogosławiony Kościoła katolickiego, męczennik II wojny światowej
- Wolf Messing (1899-1974), słynny jasnowidz
- Adolf Dymsza (1900-1975), aktor
- Stanisław Dąbrowski (Aleksander Stanisław Spiegel) (1889-1975). Aktor, reżyser, scenograf, dyrektor teatru, historyk i biograf teatru.
- Rabini z chasydzkiej dynastii cadyków Alterów (Rothenbergów)
- Yitzchak Meir Alter (1798-1866)
- Yehudah Aryeh Leib Alter (1847-1905)
- Avraham Mordechai Alter (1866-1948)
- Yisrael Alter (1895-1977)
- Simchah Bunim Alter (1898-1992)
- Pinchas Menachem Alter (1926-1996)
- Yaakov Aryeh Alter (1939-...)
Galeria
-
Pomnik Józefa Piłsudskiego
-
Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
-
Klasycystyczny budynek ratusza
-
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Zobacz też
- Ludzie związani z Górą Kalwarią
- Ger (dynastia chasydzka)
- Getto w Górze Kalwarii
- Góra Kalwaria Wąskotorowa
- ↑ a b Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 1.10.2009].
- ↑ Henryk Świderski: Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec - "Głuszec". Warszawa: PAX, 1989, s. 8.
- ↑ www.kalwaria-mazowsza.pl
- ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2010-04-20]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Cmentarz ewangelicki w Górze Kalwarii – zdjęcia
- GoraKalwaria.Info – lokalny serwis internetowy. Historia GK i okolicznych miejscowości.