Kowno: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zabytki: drobne redakcyjne
Linia 69: Linia 69:
* [[Pałac Massalskiego w Kownie]]
* [[Pałac Massalskiego w Kownie]]
* [[Dom Perkuna]] (XVI w.)
* [[Dom Perkuna]] (XVI w.)
* [[Kościół świętego Krzyża w Kownie|Kościół św. Krzyża]], karmelitów, barokowy. Obok klasztor karmelitów.
* Pałac Godlewskiego
* Pałac Godlewskiego
* [[Kościół ewangelicko-augsburski w Kownie|Kościół ewangelicko-augsburski]] z 1683 r., z wieżą z 1862 r.
* [[Kościół ewangelicko-augsburski w Kownie|Kościół ewangelicko-augsburski]] z 1683 r., z wieżą z 1862 r.

Wersja z 11:49, 29 sie 2012

Szablon:Miasto zagranica infobox Kowno (lit. Kaunas; ⓘwymowa, biał. Коўна, ros. Каунас, Ковно lub Ковна; jidysz קאָוונע; Kowne) – drugie pod względem liczby mieszkańców miasto Litwy (około 320 tys. mieszkańców w 2011 roku[1]) i największy ośrodek przemysłowy kraju. Położone w środkowej Litwie u zbiegu Niemna i Wilii.

Do 1918 Kowno było miastem granicznym, a współczesne lewobrzeżne dzielnice Aleksota i Poniemoń leżały w Królestwie Polskim.

W okresie międzywojennym Kowno, od 1920 roku, pełniło rolę stolicy Litwy. W okresie tym liczba mieszkańców wzrosła z 90 tys. do 150 tys. Obecnie jest to miasto z największym udziałem populacji litewskiej – ok. 88%[2] spośród 336 912 mieszkańców.

W mieście znajduje się stacja kolejowa Kaunas.

Historia

Gotycki „Dom Perkuna”

Pierwsze wzmianki o zamku w Kownie pochodzą z 1361 roku, jednak miasto w jego pobliżu powstało w niezasiedlonym wcześniej miejscu dopiero na początku XV wieku[3]. Zamek w Kownie bronił Litwinów przed najazdami Krzyżaków, którzy jednak zdobywali go wielokrotnie, m.in. w 1362 roku. W 1384 roku Krzyżacy wznieśli, zachowany do dziś, nowy murowany zamek mający stanowić bazę wypadową do dalszych najazdów, szczególnie na Wilno i Troki. Ostatecznie przynależność państwowa Kowna uregulowana została po bitwie grunwaldzkiej (1410) i pokoju toruńskim (1411).

Początkiem miasta był rok 1408, w którym książę Witold Kiejstutowicz lokował w pobliżu zamku osadę, której nadał prawa miejskie (magdeburskie), dzięki czemu powstał samorząd administracyjny, gospodarczy i sądowy. Badania archeologiczne wskazują, że miasto powstało w miejscu wcześniej niezasiedlonym. Prawa miejskie potwierdził król Kazimierz Jagiellończyk w 1440 i 1463 nadając miastu nowe grunty nad Niemnem. Dopiero pod koniec XV wieku w mieście pojawiły się pierwsze murowane zabudowania i szacuje się, że miasto liczyło ok. 500-600 mieszkańców. W tym okresie nastąpił szybki rozwój miasta, ponieważ szacuje się, że około 1570 roku Kowno mogło liczyć już ok. 5 tys. mieszkańców[4]. W 1581 Kowno otrzymało prawo składu. Od tego czasu miasto rozwijało się pomyślnie, mimo wybuchających raz po raz pożarów (1537, 1731), epidemii cholery i dżumy, a także powodzi. W latach 1655-1661 miasto okupowały wojska moskiewskie, co spowodowało jego upadek. W latach 1701-1707 było okupowane przez wojska szwedzkie. Ponowny rozwój miasta przypadł na drugą połowę XVIII wieku. Projektowanego na sejmie grodzieńskim województwa kowieńskiego nie utworzono z powodu III rozbioru Polski. W jego wyniku miasto przypadło Rosji i włączono je w obręb guberni wileńskiej. W 1812 roku miasto poniosło ogromne straty związane z wyprawą rosyjską Napoleona. Mieszkańcy Kowna aktywnie uczestniczyli w powstaniach narodowych, listopadowym (1830) i styczniowym (1863), co nie pozostało bez wpływu na stosunek władz rosyjskich do grodu nad Niemnem.

Klasztor kamedułów w Pożajściu

W 1842 roku Kowno stało się stolicą guberni obejmującej zachodnią Litwę, co wpłynęło na przyspieszenie rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego miasta. W 1861 oddano linię kolejową łączącą miasto z Królewcem i Warszawą. Pod koniec XIX wieku powstało Muzeum Miejskie, teatr i pierwsza biblioteka miejska. Po 1882 roku władze rosyjskie rozpoczęły budowę wokół miasta twierdzy z 9 fortami, którą ukończono w większości w 1887 roku. Wpłynęło to na zakaz budowy domów wyższych niż trzy piętra. Miasto zachowało więc swój prowincjonalny (w porównaniu z Wilnem) wygląd. W 1908 roku w Kownie powstała parafia mariawicka, która istniała do końca 20-lecia międzywojennego.

Plany carskie nie na wiele się zdały, gdyż Niemcy zdobyli Kowno 18 sierpnia 1915 roku i okupowali je aż do 1919 roku. 21 grudnia 1918 roku agenci sowieccy powołali tu republikę radziecką, która nie ciesząc się poparciem Litwinów, ani tym bardziej Niemców, upadła po kilkunastu dniach. W mieście zaczęła rządzić kierowana przez Basanavičiusa Taryba z Smetoną, Voldemarasem i Narutowiczem i innymi w składzie (Wilno było pod okupacją sowiecką). W dwudziestoleciu międzywojennym Kowno stało się de facto (choć nie de iure) siedzibą władz państwowych. Z prowincjonalnego miasteczka przekształciło się w miasto na skalę regionu. Tu miały swą siedzibę ośrodki naukowe, gospodarcze, bankowe i kulturalne Litwy. Zorganizowano Uniwersytet im. Witolda Wielkiego, konserwatorium oraz Szkołę Sztuki. Powstał teatr dramatyczny, oraz pierwsza na Litwie rozgłośnia radiowa.

Dawna cerkiew garnizonowa

W 1940 roku Kowno liczyło 160 tys. mieszkańców (w ciągu dwudziestu lat niepodległości liczba mieszkańców wzrosła dwukrotnie). To tutaj (a nie w Wilnie) „sejm ludowy” proklamował samolikwidację państwa i przyłączenie się do ZSRR. Po wejściu Niemców Litwini zorganizowali w Kownie pogrom, w którym zginęło 3,8 tysięcy Żydów.

W czasie okupacji niemieckiej w mieście swą siedzibę miały władze hitlerowskie. W tzw. IX forcie kowieńskim Niemcy urządzili obóz koncentracyjny (KL Kauen), w którym zgładzono około 100 tys. Żydów i Cyganów.

15 maja 1972 student Romas Kalanta dokonał publicznego samospalenia na skwerze przy Alei Wolności, w proteście przeciwko okupacji Litwy przez ZSRR, co stało się powodem dwudniowych krwawych zamieszek w mieście.

Zabytki

Zamek w Kownie

Sport

Miasto jest jednym z litewskich centrów sportu. Spośród wszystkich klubów z Kowna największym uznaniem od lat zasłużenie cieszy się drużyna koszykarska Žalgirisu.

Najbardziej znanym i utytułowanym klubem piłkarskim jest FBK Kowno. W najwyższej lidze gra obecnie także Atletas Kowno. Znanym klubem jest też Inkaras Kowno.

Mieszkańcy wg narodowości

Iglica ratusza w Kownie

w roku 2002:

  1. Litwini 93,0%
  2. Rosjanie 4,1%
  3. Ukraińcy 1,2%
  4. Polacy 0,3%
  5. Inni 2,4%

w roku 1939:

  1. Litwini 60%
  2. Żydzi 20%
  3. Polacy 10%
  4. Inni 5%

w roku 1919:

  1. Polacy 45%
  2. Żydzi 30%
  3. Litwini 18%
  4. Rosjanie 1,5%
  5. Inni 1%

za Stanisława Augusta miasto liczyło 28 tys. mieszkańców[7], w tym:

  1. Polacy 73%
  2. Żydzi 13%
  3. Niemcy i Holendrzy 9%
  4. Inni 5%

Znane postacie urodzone w Kownie

Lista osób urodzonych w Kownie, które mają biogram na stronach Wikipedii

  • Valdas Adamkus - litewski polityk i działacz społeczny, dwukrotnie prezydent Litwy
  • Audrys Juozas Bačkis - litewski duchowny katolicki, arcybiskup Wilna, kardynał
  • Adolf Giżyński – polski organizator drużyn harcerskich, przywódca harcerstwa polskiego na międzywojennej Litwie
  • Emma Goldman - anarchistka znana ze swych radykalnych wolnościowo-socjalistycznych i feministycznych pism i wypowiedzi
  • Ignacy Jasiukowicz - polski przedsiębiorca, dyrektor czołowych przedsiębiorstw metalurgicznych w Rosji
  • Julius Jewelowski – członek Senatu Wolnego Miasta Gdańska (I i III kadencji Volkstagu), kowieński Żyd
  • Tadeusz Kognowicki – polski harcmistrz, komendant harcerstwa polskiego na międzywojennej Litwie
  • Wojciech Wijuk Kojałowicz - polsko-litewski historyk i teolog, jezuita
  • Władysław Komar – polski sportowiec, jeden z najlepszych polskich miotaczy kulą w historii tej konkurencji, mistrz olimpijski z Monachium w 1972, aktor, artysta estradowy
  • Vytautas Landsbergis – litewski polityk i muzykolog, głowa Państwa Litewskiego w latach 1990–1992, poseł i eurodeputowany
  • Emmanuel Levinas - filozof francuski (pochodzenia żydowsko-litewskiego) oraz komentator Talmudu
  • Gustaw Lutkiewicz - polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny oraz radiowy, piosenkarz
  • George Maciunas - amerykański artysta litewskiego pochodzenia
  • Julian Mickiewicz - polski powstaniec styczniowy, komisarz powstańczy województwa kowieńskiego
  • Hermann Minkowski - niemiecki matematyk i fizyk pochodzenia polskiego
  • Oskar Minkowski - niemiecki lekarz pochodzenia polskiego
  • Donatas Motiejūnas - litewski koszykarz grający na pozycjach silnego skrzydłowego oraz środkowego
  • Arvydas Sabonis - koszykarz litewski, mistrz olimpijski (w barwach ZSRR), odnoszący sukcesy także w lidze NBA.
  • Aleksander Silbernik - polski kupiec i esperantysta
  • Wiktor Sukiennicki – polski prawnik, historyk, sowietolog, teoretyk prawa
  • Stanisław Karol Władyczko - polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor
  • Kazimierz Wołkowycki – polski działacz środowisk robotniczych i polonijnych w przedwojennej Litwie, poseł na Sejm w latach 1923–1926

Współpraca zagraniczna

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  1. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie spis
    BŁĄD PRZYPISÓW
  2. ↑ http://przewodnik.onet.pl/1168,1823,1061247,,,,Kowno,artykul.html udostępniono 06.10.2009.
  3. ↑ Aleksandras Vaskelis, Dainius Balciunas "Lokacja średniowiecznego miasta w Kownie" [w:] "Procesy lokacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej", Wrocław 2006, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, s.49-53
  4. ↑ Aleksandras Vaskelis, Dainius Balciunas "Lokacja średniowiecznego miasta w Kownie" [w:] "Procesy lokacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej", Wrocław 2006, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, s.49-53
  5. ↑ o kościele zobacz też http://www.zapala.pl/eb/litw2003/kowno.htm
  6. ↑ o kościele zobacz też http://www.zapala.pl/eb/litw2003/kowno.htm
  7. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IV – wynik wyszukiwania – DIR.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kowno&oldid=32586890”