III wojna północna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m linki zewnętrzne |
→Pierwsze lata walk: drobne merytoryczne |
||
| Linia 32: | Linia 32: | ||
W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. [[5 października]] 1699 r. [[August II Mocny]] jako elektor Saksonii zawarł [[sojusz zaczepno-odporny]] z Danią, a [[21 listopada]] 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w [[Preobrażeńsk]]u. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób [[Liga Północna (1699)|Liga Północna]]<ref>Historia dyplomacji polskiej, [[Warszawa]] 1982 t. II, s. 352-353</ref>. [[2 lutego]] 1700 r. August II podpisał tajny traktat z [[Brandenburgia|Brandenburgią]], już w czasie działań wojennych [[6 kwietnia]] 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego<ref>[[Emanuel Rostworowski]], Historia powszechna. Wiek XVIII, [[Warszawa]] 1994, s. 238</ref>. |
W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. [[5 października]] 1699 r. [[August II Mocny]] jako elektor Saksonii zawarł [[sojusz zaczepno-odporny]] z Danią, a [[21 listopada]] 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w [[Preobrażeńsk]]u. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób [[Liga Północna (1699)|Liga Północna]]<ref>Historia dyplomacji polskiej, [[Warszawa]] 1982 t. II, s. 352-353</ref>. [[2 lutego]] 1700 r. August II podpisał tajny traktat z [[Brandenburgia|Brandenburgią]], już w czasie działań wojennych [[6 kwietnia]] 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego<ref>[[Emanuel Rostworowski]], Historia powszechna. Wiek XVIII, [[Warszawa]] 1994, s. 238</ref>. |
||
== Pierwsze lata walk == |
== Pierwsze lata walk i szwedzkie sukcesy (1700-1706) == |
||
Konflikt rozpoczął się uderzeniem |
Konflikt rozpoczął się uderzeniem wojsk saskich na Rygę i [[Inflanty]] i wojsk rosyjskich na Estonię. Młodziutki i niedoceniany władca Szwecji [[Karol XII]], z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na [[Zelandia (wyspa)|Zelandii]], w ciągu dwóch lat pokonał Danię i wyłączył ją z działań wojennych, a w listopadzie 1700 roku rozgromił Rosjan w [[Bitwa pod Narwą|bitwie pod Narwą]]. Następnie w lipcu 1701 roku pobił Sasów w [[Bitwa nad Dźwiną|bitwie pod Rygą]] i zajmując Inflanty i [[Kurlandia|Kurlandię]] wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W [[1702]] roku Karol XII w kwietniu [[Bitwa o Wilno (1702)|zajął Wilno]], a w dniu 23 maja dotarł do [[Warszawa|Warszawy]] nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w [[bitwa pod Kliszowem|bitwie pod Kliszowem]]. Szwedzi zajęli 7 sierpnia [[Kraków]] w wyniku czego spłonął [[Zamek na Wawelu]], a następnie zaatakowali Saksonię. W maju 1703 roku Szwedzi [[Bitwa pod Pułtuskiem (1703)|pobili Sasów pod Pułtuskiem]], 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku [[konfederacja warszawska (1704)|konfederację warszawską]] i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po [[Bitwa pod Poniecem|bitwie pod Poniecem]] opanowali całą Wielkopolskę. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w [[Sandomierz]]u antyszwedzką [[konfederacja sandomierska|konfederację sandomierską]], która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, [[Stanisław Leszczyński|Stanisławem Leszczyńskim]]. W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali [[Traktat narewski|w Narwie układ]] sojuszniczy z władcą Rosji, carem [[Piotr I Wielki|Piotrem I]], wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej [[Bitwa pod Warszawą (1705)|bitwie pod Warszawą]] w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W [[1705]] r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w [[1706]] r. podpisać upokarzający [[pokój w Altranstädt]]. Ponadto, po klęsce sił Augusta II w [[Bitwa pod Wschową|bitwie pod Wschową]] zrzekł się on praw do korony polskiej. |
||
: ''Zobacz więcej: [[Wojna domowa w Polsce 1704-1706]].'' |
|||
== Przesilenie == |
== Przesilenie == |
||
Wersja z 15:23, 17 lis 2012
| Wojna północna | |||
| Ilustracja {{{opis grafiki}}} | |||
| Czas |
{{{czas}}} | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium |
głównie Rzeczpospolita Obojga Narodów i kraje bałtyckie | ||
| Przyczyna |
walka o hegemonię w Europie między Carstwem Rosyjskim a Szwecją | ||
| Wynik |
wygrana Rosji, pokój w Nystad | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie świata  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |||
III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700-1721 pomiędzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna aż do 1704 roku, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem już od 1700 roku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.
Liga Północna
W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. 5 października 1699 r. August II Mocny jako elektor Saksonii zawarł sojusz zaczepno-odporny z Danią, a 21 listopada 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w Preobrażeńsku. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób Liga Północna[1]. 2 lutego 1700 r. August II podpisał tajny traktat z Brandenburgią, już w czasie działań wojennych 6 kwietnia 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego[2].
Pierwsze lata walk i szwedzkie sukcesy (1700-1706)
Konflikt rozpoczął się uderzeniem wojsk saskich na Rygę i Inflanty i wojsk rosyjskich na Estonię. Młodziutki i niedoceniany władca Szwecji Karol XII, z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na Zelandii, w ciągu dwóch lat pokonał Danię i wyłączył ją z działań wojennych, a w listopadzie 1700 roku rozgromił Rosjan w bitwie pod Narwą. Następnie w lipcu 1701 roku pobił Sasów w bitwie pod Rygą i zajmując Inflanty i Kurlandię wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 roku Karol XII w kwietniu zajął Wilno, a w dniu 23 maja dotarł do Warszawy nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli 7 sierpnia Kraków w wyniku czego spłonął Zamek na Wawelu, a następnie zaatakowali Saksonię. W maju 1703 roku Szwedzi pobili Sasów pod Pułtuskiem, 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku konfederację warszawską i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po bitwie pod Poniecem opanowali całą Wielkopolskę. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ sojuszniczy z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej bitwie pod Warszawą w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w 1706 r. podpisać upokarzający pokój w Altranstädt. Ponadto, po klęsce sił Augusta II w bitwie pod Wschową zrzekł się on praw do korony polskiej.
- Zobacz więcej: Wojna domowa w Polsce 1704-1706.
Przesilenie
Władca Rosji wykorzystał przerwę w działaniach wojennych wynikającą z zaangażowania się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii. Dzięki sprawnej kampanii wojennej w 1704 r. Rosjanie odzyskali twierdze Dorpat, Narwa oraz Nöteborg (dzisiejszy Szlisselburg), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. Rok wcześniej przystąpili do budowy w okolicach ujścia Newy stolicy – Sankt Petersburga. Nowa ofensywa szwedzka ruszyła cztery lata później. Tym razem celem była Rosja. Karol XII zawiązał sojusz z przywódcą Kozaków, hetmanem Mazepą. Plan zakładał wspólny atak na Moskwę oraz utworzenie zjednoczonej Ukrainy. W czasie jego realizacji napotykano na niesamowite przeszkody, takie jak nagły atak mroźnej zimy, epidemia cholery, czy ciągłe ataki rosyjskich chłopów i mieszczan.
Pogrom połtawski
Dopiero wiosną 1708 r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. 8 lipca 1709 w wielkiej bitwie pod Połtawą, z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim Benderze, lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w 1713 r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w 1718 r. w starciu z Duńczykami.
Pokój w Nystad
III wojna północna ostatecznie zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad w Finlandii. Saksonia pozostała formalnie w stanie wojny ze Szwecją do 1728, a Rzeczpospolita Obojga Narodów do 1732[3].
W skrócie
- 1700-1721 – wielka wojna północna; utworzyła się Liga Północna (przeciwko Szwecji wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – August II Mocny, Brandenburgia – Fryderyk I.
- 1700 – Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII pokonał Rosję nad Narwą, pobił również Sasów.
- 1701 – Karol XII zaatakował Polskę.
- 1702 – rozbicie wojska sasko-polskiego pod Kliszowem przez Szwedów;
- 1704 – Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rosją i formalnie wypowiedziała wojnę Szwecji.
- 1705 – tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna elekcja).
- 1706 – bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, August II zmuszony do kapitulacji oraz (przez układ w Altranstadt) do zrzeczenia się korony polskiej.
- 1708/9 – Piotr I zreorganizował armię; kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą, zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji.
- 1710/11 – krótka wojna turecko-rosyjska, zakończona rozejmem.
- 1721 – pokój w Nystad. Podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię.
Chronologiczna lista bitew
- 1700 – bitwa pod Narwą
- 1701 – bitwa nad Dźwiną
- 1701 – bitwa pod Tryszkami
- 1702 – bitwa pod Druskennikami
- 1702 – bitwa o Wilno
- 1702 – bitwa pod Kliszowem
- 1702 – bitwa pod Piotrkowem
- 1703 – bitwa pod Pułtuskiem
- 1703 - Zdobycie Poznania
- 1703 – bitwa pod Newą
- 1704 – bitwa pod Pońcem
- 1704 - Oblężenie Poznania
- 1705 – bitwa pod Gemauerthof
- 1705 – bitwa pod Warszawą
- 1706 – bitwa pod Wschową
- 1706 – bitwa pod Kaliszem
- 1708 – bitwa pod Hołowczynem
- 1708 – bitwa pod Smoleńskiem
- 1708 – bitwa pod Leśną
- 1708 – bitwa pod Koniecpolem
- 1709 – bitwa pod Połtawą
- 1709 – bitwa pod Lachowcami
- 1710 – bitwa pod Helsingborgiem
- 1710 – bitwa w zatoce Køge
- 1712 – bitwa pod Gadebusch
- 1713 – bitwa pod Pälkäne
- 1714 – bitwa pod Storkyro
- 1714 – bitwa morska pod Hanko
- 1715 – oblężenie Stralsundu
- 1716 – bitwa pod Dynekilen
- 1716 – oblężenie Poznania
- 1718 – bitwa morska pod Hongue
- 1719 – bitwa pod Stäket
- 1720 – bitwa morska pod Granhamn
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link GA Szablon:Link GA