III wojna północna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Konarski (dyskusja | edycje)
Konarski (dyskusja | edycje)
→‎Pokój w Nystad: drobne merytoryczne na podstawie wersji niemieckiej
Linia 44: Linia 44:
== Pogrom połtawski ==
== Pogrom połtawski ==
Dopiero wiosną [[1708]] r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. [[8 lipca]] 1709 w wielkiej [[bitwa pod Połtawą|bitwie pod Połtawą]], z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim [[Bendery|Benderze]], lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w [[1713]] r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w [[1718]] r. w starciu z Duńczykami.
Dopiero wiosną [[1708]] r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. [[8 lipca]] 1709 w wielkiej [[bitwa pod Połtawą|bitwie pod Połtawą]], z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim [[Bendery|Benderze]], lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w [[1713]] r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w [[1718]] r. w starciu z Duńczykami.

== Rosyjska ofensywa w Inflantach i Finlandii (1710-1714) ==
Rosjanie w czerwcu zdobyli Wyborg, w lipcu zdobyli Rygę, a w sierpniu [[Parnawa|Parnawę]]. Ostatnim punktem kontrolowanym przez Szwedów w Inflantach był Tallin (Rewel), który po oblężeniu skapitulował pod koniec września 1710 roku. Także we wrześniu padła położona już w Finlandii szwedzka twierdza [[Kexholm]]. Następnie jednak uwagę cara Piotra I odwróciło od zaangażowania na północy włączenie się do wojny Turcji, w której schronił się król Karol XII po klęsce pod Połtawą ([[Wojna rosyjsko-turecka (1710-1711)]]).

Po podpisaniu pokoju z Turcją, w 1713 roku Rosjanie rozpoczęli długo przygotowywany atak na kontrolowaną przez Szwedów Finlandię, w związku z którym zbudowano nową flotę wojenną. W maju opanowano Helsinki, a następnie Borga. W lutym 1714 roku cała armia szwedzka została pokonana przez Rosjan w [[Bitwa pod Storkyro|bitwie pod Storkyro]]. W sierpniu 1714 Rosjanie pokonali Szwedów w [[Bitwa morska pod Hanko|bitwie morskiej pod Hanko]].

Jesienią 1714 roku pierwsze oddziały rosyjskie wylądowały na terytorium Szwecji i zajęły miasto [[Umea]].

== Walki w północnych Niemczech (1711-1715) ==

== Ostatnia faza wojny (1716-1721) ==


== Pokój w Nystad ==
== Pokój w Nystad ==

Wersja z 20:41, 18 lis 2012

III wojna północna
Wojna północna
Ilustracja
{{{opis grafiki}}}
Czas

{{{czas}}}

Miejsce

Europa Środkowo-Wschodnia

Terytorium

głównie Rzeczpospolita Obojga Narodów i kraje bałtyckie

Przyczyna

walka o hegemonię w Europie między Carstwem Rosyjskim a Szwecją

Wynik

wygrana Rosji, pokój w Nystad

Strony konfliktu
Szwecja
Hetmańszczyzna (1708-1709)
Imperium osmańskie (17101714)
Carstwo Rosyjskie
Królestwo Danii i Norwegii
Saksonia
później:
Rzeczpospolita Obojga Narodów (od 1704)
Królestwo Prus (od 1715)
Hanower (od 1715)
Dowódcy
Karol XII
Adam Ludwik Lewenhaupt
Carl Gustaf Rehnskiöld
Iwan Mazepa
Ahmed III
Piotr I Wielki
August II Mocny
Fryderyk IV Oldenburg
Siły
na początku 77 tys., ok. 100-200 tys. Turków na początku: 170 tys. Rosjan, 40 tys. Duńczyków, 100 tys. Polaków i Sasów, siły wzrosły pod koniec wojny
Straty
ponad 17 tys. Szwedów, ponad 85 tys. Turków ponad 100 tys.
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}
Pierwsza faza III wojny północnej
Druga faza III wojny północnej
Bitwa pod Narwą w 1700
Car Piotr I pod Połtawą
Bitwa morska koło Ozylii

III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700-1721 pomiędzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna aż do 1704 roku, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem już od 1700 roku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.

Liga Północna

W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. 5 października 1699 r. August II Mocny jako elektor Saksonii zawarł sojusz zaczepno-odporny z Danią, a 21 listopada 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w Preobrażeńsku. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób Liga Północna[1]. 2 lutego 1700 r. August II podpisał tajny traktat z Brandenburgią, już w czasie działań wojennych 6 kwietnia 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego[2].

Pierwsza faza wojny (1700-1706)

Konflikt rozpoczął się uderzeniem w marcu wojsk duńskich Fryderyka IV na Holsztyn, wojsk saskich Augusta II Mocnego w lutym na Dyjament, Rygę i Inflanty oraz wojsk rosyjskich latem na Estonię. Młodziutki i niedoceniany władca Szwecji Karol XII, z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na Zelandii i pokonał Danię podpisując z nią w sierpniu pokój w Travendal, a w listopadzie 1700 roku rozgromił Rosjan w bitwie pod Narwą. Następnie w lipcu 1701 roku pobił Sasów w bitwie pod Rygą i zajmując Inflanty i Kurlandię wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 roku Karol XII w kwietniu zajął Wilno, a w dniu 23 maja dotarł do Warszawy nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli 7 sierpnia Kraków w wyniku czego spłonął Zamek na Wawelu, a następnie zaatakowali Saksonię. W maju 1703 roku Szwedzi pobili Sasów pod Pułtuskiem, 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku konfederację warszawską i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po bitwie pod Poniecem opanowali całą Wielkopolskę. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ sojuszniczy z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej bitwie pod Warszawą w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w 1706 r. podpisać upokarzający pokój w Altranstädt. Ponadto, po klęsce sił Augusta II w bitwie pod Wschową zrzekł się on praw do korony polskiej.

Zobacz więcej: Wojna domowa w Polsce 1704-1706.

Działania Rosjan w Inlantach

Władca Rosji po klęskach zadanych mu przez Szwedów wykorzystał zaangażowanie się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i walki z Saksonią i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii i przezbroił żołnierzy w broń skałkową. Rosjanie zdobyli Dorpat, Wolmar, Narwę oraz Nöteborg (dzisiejszy Szlisselburg), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. W 1703 roku Rosjanie zdobyli ujście rzeki Newy co umożliwiło im budowę u jej ujścia nowej stolicy – Sankt Petersburga.

Atak Szwedów na Rosję (1707-1709)

Rozdrażniony podjęciem inicjatywy przez Rosjan, Karol XII z liczącą 44 000 żołnierzy armią opuścił Saksonię i w sierpniu 1707 roku ruszył w kierunku Rosji. W grudniu przeszli Wisłę, w styczniu zajęli Grodno, a następnie w okolicach Mińska rozłożyli się leża zimowe. W Posce Szwedzi zostawili 8000 dragonów. W czerwcu 1708 roku Szwedzi ruszyli na Moskwę w kierunku tzw. Bramy smoleńskiej, skąd wiodła najkrótsza droga na Moskwę. Po drodze odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Hołowczynem w północnej części Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak wkrótce idąca z Rygi na spotkanie z Karolem XII inna armia szwedzka została pokonana w bitwie pod Leśną co było pierwszym poważnym zwycięstwem Rosjan nad Szwedami w tej wojnie. Karol XII w związku ze stosowaniem przez Rosjan taktyki "spalonej ziemi" i mając wielkie problemy z zaopatrzeniem postanowił zawrócić i iść na południe, gdzie zawiązał sojusz z przywódcą Kozaków, hetmanem Mazepą. Plan zakładał wspólny atak na Moskwę oraz uniezależnienie od Rosjan kozackiego Hetmanatu.

Pogrom połtawski

Dopiero wiosną 1708 r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. 8 lipca 1709 w wielkiej bitwie pod Połtawą, z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim Benderze, lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w 1713 r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w 1718 r. w starciu z Duńczykami.

Rosyjska ofensywa w Inflantach i Finlandii (1710-1714)

Rosjanie w czerwcu zdobyli Wyborg, w lipcu zdobyli Rygę, a w sierpniu Parnawę. Ostatnim punktem kontrolowanym przez Szwedów w Inflantach był Tallin (Rewel), który po oblężeniu skapitulował pod koniec września 1710 roku. Także we wrześniu padła położona już w Finlandii szwedzka twierdza Kexholm. Następnie jednak uwagę cara Piotra I odwróciło od zaangażowania na północy włączenie się do wojny Turcji, w której schronił się król Karol XII po klęsce pod Połtawą (Wojna rosyjsko-turecka (1710-1711)).

Po podpisaniu pokoju z Turcją, w 1713 roku Rosjanie rozpoczęli długo przygotowywany atak na kontrolowaną przez Szwedów Finlandię, w związku z którym zbudowano nową flotę wojenną. W maju opanowano Helsinki, a następnie Borga. W lutym 1714 roku cała armia szwedzka została pokonana przez Rosjan w bitwie pod Storkyro. W sierpniu 1714 Rosjanie pokonali Szwedów w bitwie morskiej pod Hanko.

Jesienią 1714 roku pierwsze oddziały rosyjskie wylądowały na terytorium Szwecji i zajęły miasto Umea.

Walki w północnych Niemczech (1711-1715)

Ostatnia faza wojny (1716-1721)

Pokój w Nystad

III wojna północna ostatecznie zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad w Finlandii. Saksonia pozostała formalnie w stanie wojny ze Szwecją do 1728, a Rzeczpospolita Obojga Narodów do 1732[3].

W skrócie

  • 1700-1721 – wielka wojna północna; utworzyła się Liga Północna (przeciwko Szwecji wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – August II Mocny, Brandenburgia – Fryderyk I.
  • 1700 – Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII pokonał Rosję nad Narwą, pobił również Sasów.
  • 1701 – Karol XII zaatakował Polskę.
  • 1702 – rozbicie wojska sasko-polskiego pod Kliszowem przez Szwedów;
  • 1704 – Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rosją i formalnie wypowiedziała wojnę Szwecji.
  • 1705 – tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna elekcja).
  • 1706 – bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, August II zmuszony do kapitulacji oraz (przez układ w Altranstadt) do zrzeczenia się korony polskiej.
  • 1708/9 – Piotr I zreorganizował armię; kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą, zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji.
  • 1710/11 – krótka wojna turecko-rosyjska, zakończona rozejmem.
  • 1721 – pokój w Nystad. Podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię.

Chronologiczna lista bitew

  1. Historia dyplomacji polskiej, Warszawa 1982 t. II, s. 352-353
  2. Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1994, s. 238
  3. Jacek Staszewski, Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący..., Olsztyn 1997, s. 102.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link GA Szablon:Link GA