Jeziorany

Nieczynna stacja kolejowa Jeziorany

Jeziorany (dawniej Zybork, niem. Seeburg) - miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, położone nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 3331 mieszkańców.

W okolicy znajduje się kilka jezior. Największe z nich to Jezioro Luterskie – 691,1 ha, głębokość do 20,7 m (ośrodki wypoczynkowe w miejscowościach Kikity i Lutry), Blanki, Ławki i Pierścień. Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo. W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa, o powierzchni 32 hektarów (miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków, takich jak: perkoz zausznik, bekas dubelt, biegus mały, rycyk).

Historia

W pobliżu Jezioran, koło wsi Krokowo, znajdowały się osady pruskie. Prawdopodobnie na wzgórzu, zwanym Świętą Górą (179 m n.p.m.), w czasach Prusów miały miejsce obrzędy religijne.

Założycielem Jezioran był biskup warmiński Herman z Pragi, który położył duże zasługi przy uregulowaniu granic biskupstwa i dominium warmińskiego oraz zasiedleniu południowej Warmii. W zastępstwie biskupa przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim wystawił w 1338 roku kanonik braniewski Mikołaj i wójt biskupi Henryk von Luter. Zasadźcą został Henryk Wandepfaffe. Miastu przydzielono 110 włók ziemi, z tego 11 włók należało do sołtysa, 6 stanowiło uposażenie kościoła, jedną zarezerwowano jako pastwisko na potrzeby zamku, jedną przeznaczono na zabudowę miasta. Murowany zamek biskupów warmińskich wybudowano po 1350 r. Była to budowla siostrzana do zamku w Reszlu, dwuskrzydłowa z narożna wieżą typu bergfried, poprzedzona od wschodu małym przedzamczem. Zamek rozebrano po pożarze w 1783 r., a materiał przeznaczono na odbudowę miasta. Zachowała się jedynie dolna część głównego skrzydła zachodniego ze sklepionymi piwnicami. Mury obronne miały trzy bramy: Mostową, Młyńska i reszelską, zostały wzniesione po 1360 r. Pożar z 1783 r. zniszczył Jeziorany niemal doszczętnie. Odbudowano je w całości murowane, co na owe czasy było niezwykłe. Wspominał nawet o tym biskup Ignacy Krasicki.

Szyldy sklepowe na fotografiach sprzed II wojny światowej świadczą o polskim pochodzeniu części mieszkańców Jezioran, jednak w czasie plebiscytu nie odnotowano głosów za Polską.

W 1946 r. w wyniku powojennych zmian granic państwowych Jeziorany zostały włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego. Więcej zniszczeń niż uszkodzenia wojenne przyniosły późniejsze zaniedbania, w wyniku których rozebrano znaczną część jego historycznej zabudowy.

Do 1954 roku siedziba gminy Radostowo.

Zabytki

• gotycki kościół św. Bartłomieja z 1390 r. przy rynku (według tradycji miał, być ukończony w 1345 r.) z wieżą dobudowaną w początkach XX wieku i cenną kołatką – jednym z rzadkich okazów sztuki odlewniczej. Wzniesiony jako trójnawowa hala bez chóru o czterech przęsłach, na planie zapożyczonym z kościoła św. Jana w Ornecie. W 1912 r. kościół był poddany gruntownej renowacji, połączonej z rozbudową korpusu o dwa przęsła wschodnie, a wieża nadbudowana o dwie kondygnacje. Wyposażenie kościoła w większości barokowe. Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z roku 1734 r.
• resztki piwnic zamku biskupów warmińskich (obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy Placu Zamkowym) oraz gotyckich murów miejskich.
• kaplica przy skrzyżowaniu ulic Kopernika, Kajki i Mickiewicza, służąca obecnie jako dom pogrzebowy.
• nieczynny kościół ewangelicki przy ulicy Mickiewicza (w połowie XIX w. nauczycielem w miejscowej szkole ewangelickiej był Herman Pełka).
• na terenie obecnej remizy straży pożarnej znajdował się cmentarz żydowski.
• domy przy ulicy Kajki (wjazd od strony Olsztyna).
• rynek i pozostałości rzadko występującego rynku przelotowego, z główną ulicą (obecnie ulica Kajki) przechodzącą przez środek placu. W miejscu obecnego skweru z pomnikiem znajdował się budynek ratusza.

W średniowieczu miasto posiadało trzy bramy wjazdowe. Na stokach Wzgórza zamkowego znajdowały się ogrody w stylu włoskim.

• 
  Rynek i kościół w Jezioranach
• 
  Urząd Miejski z pozostałościami zamku
• 
  Ulica Mickiewicza

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

• 593 Miłakowo - Dobre Miasto - Jeziorany - Reszel
• 595 Jeziorany - Barczewo

Ok. 9 km na wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Kikity.

Ciekawostki

• Warmińskie Jeziorany nie mają nic – prócz nazwy – wspólnego z fikcyjną wsią Jeziorany z radiowego słuchowiska pt. "W Jezioranach".

Wieś ze słuchowiska - prawdziwa nazwa Jeziorzany.

• W tym mieście nagrywano film pt. "Stacyjka"
• w 1562 r. w Jezioranach urodził się Jan Leo, autor książki "Dzieje Prus", ksiądz katolicki, kanonik w Dobrym Mieście.
• W Jezioranach urodził się Aleksander Szczygło - były szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego.
• W szkole w Jezioranach uczył się niemiecki wynalazca Hermann Ganswindt. Urodził się w pobliskiej wsi Wójtówko.
• W Jezioranach urodził się i spędził dzieciństwo pisarz Tomasz Białkowski.

Bibliografia

• Rzempołuch A., 1993. Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn

Zobacz też

• Jeziorany (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Architektura mieszkalna Jezioran na stronie Domu Warmińskiego
• Jeziorany Online
• Zdjęcia Jezioran
• Historia Żydów w Jezioranach na portalu Wirtualny Sztetl