Izba Poselska (I Rzeczpospolita)

Dawna Izba Poselska na Zamku Królewskim w Warszawie

Izba Poselska w czasach Zygmunta III Wazy

Izba Poselska – niższa izba sejmu I Rzeczypospolitej, wyłoniona po raz pierwszy na sejmie w Piotrkowie w 1493 roku jako reprezentacja szlachty wybierana na sejmikach ziemskich. Ostatni raz zebrała się równo 300 lat później na sejmie grodzieńskim 1793 roku, gdzie zatwierdzono II rozbiór Polski.

Ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów określa się jako monarchię mieszaną. Organami władzy był monarcha, element arystokratyczny reprezentowany przez Senat oraz element demokratyczny reprezentowany przez Izbę Poselską. Izba Poselska wraz z królem i Senatem stanowiła stany sejmujące. Ostateczny skład izby został określony w wyniku unii lubelskiej w 1569 roku. W izbie poselskiej zasiadało od 140 do 170 posłów, wybranych na sejmikach, w tym 48 z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zmienna liczba posłów wynikała z braku kodyfikacji w Koronie, gdzie poszczególne województwa wysyłały zwyczajową liczbę posłów, czasem zmienianą, która nie odpowiadała jednak proporcjonalnej liczbie ludności. Na Litwie wybierano z reguły 2 posłów z powiatu. Dopuszczano także przedstawicieli większych miast, posiadających prawa szlacheckie, jednak bez prawa głosu (Kraków i Wilno, później także Lublin, Lwów, Gdańsk i Kamieniec Podolski).

Skład społeczny i wyznaniowy izby poselskiej

Posłami najczęściej byli przedstawiciele średniej szlachty. Magnaci piastując zazwyczaj wyższe urzędy związane z godnością senatora pozbawieni byli możliwości posłowania, choć często zostawali posłami magnaccy synowie, dla których udział w obradach izby poselskiej był dobrą okazją do zdobycia doświadczenia politycznego. Od początku XVII wieku sporadycznie, a później coraz częściej przedstawiciele magnaterii zostawali za to marszałkami izby poselskiej. W XVII i XVIII wieku szeregi posłów coraz częściej zapełniali ubodzy szlachcice, będący klientami magnatów lub obcych posłów.

W czasach Zygmunta II Augusta i pierwszych królów elekcyjnych wyznanie posłów nie miało znaczenia. Jednak już pod koniec długiego panowania Zygmunta III Wazy większość katolicka zaczęła podnosić sprawę wyznania jako czynnika decydującego o możliwości pełnienia funkcji publicznych. Po raz ostatni innowierca został marszałkiem izby poselskiej w 1641 (był nim Bogusław Leszczyński), już wówczas jednak odbyła się gorąca debata nad tym czy dysydent może być marszałkiem. W drugiej połowie XVII wieku posłów niekatolickich było jednak coraz mniej, chociaż pojawiali się jeszcze w pierwszych latach panowania Augusta II. Do wykluczenia ich z możliwości zasiadania w sejmie doszło w drodze precedensu w 1718 roku, gdy na wniosek duchowieństwa katolickiego nie dopuszczono protestanckiego posła Andrzeja Piotrowskiego do oddania głosu w czasie wyboru marszałka izby. Odbyło się to z pominięciem legalnej procedury rugowania (weryfikacji mandatu) poselskiego. Formalne wykluczenie możliwości zasiadania w izbie poselskiej innowierców nastąpiło w czasie bezkrólewia po śmierci Augusta III (1763) i zostało potwierdzone konstytucją sejmową z 1768 roku.

Zobacz też

• marszałek sejmu (I Rzeczpospolita)
• Senat (I Rzeczpospolita)

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.