Księstwo Kurlandii i Semigalii: Różnice pomiędzy wersjami

Księstwo Kurlandii i Semigalii
	1562-1795
Flaga	Herb
Język urzędowy	niemiecki
Stolica	Mitawa
Ustrój polityczny	Monarchia
Głowa państwa	Książę Piotr Biron
Status terytorium	Lenno
Zależne od	Rzeczpospolita¹
Powierzchnia ; • całkowita	; 27 286 km²
Liczba ludności (XVII); • całkowita ; • gęstość zaludnienia; • narody i grupy etniczne	; ok. 200 000; ok. 7,3 osób/km²; Niemcy bałtyccy, Łotysze, Liwowie
Waluta	Talar
Sekularyzacja	ziem Państwa Zakonu Kawalerów Mieczowych; 28 listopada 1561
III rozbiór Polski	Imperium Rosyjskie; 28 marca 1795
Religia dominująca	Luteranizm
Terytoria zależne	Gambia Kurlandzka (1651-61); Nowa Kurlandia (1642-90)

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 20:47, 21 sie 2013

Księstwo Kurlandii i Semigalii – księstwo lenne Rzeczypospolitej Obojga Narodów powstałe po sekularyzowaniu zakonu kawalerów mieczowych w 1561, zamieszkane przez Niemców, Liwów i Łotyszy. Inkorporowane do Rzeczypospolitej konstytucją sejmu 1726 roku. ^[1]Pierwszym świeckim księciem nowo powstałego państwa został ostatni wielki mistrz zakonu, Gotthard Kettler. Księstwo położone było na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Łotwy.

Historia

Zakon inflancki

Kurlandia miała aż do XVI wieku wspólne dzieje z Inflantami. W XIII wieku zakon mieczowników (kawalerów mieczowych) (zwanych też rycerzami inflanckimi) podbił państwo plemienne Kurów (Kuronów). W 1230 roku, w celu uniknięcia rozlewu krwi, ich władca, Lammekinus, przyjął chrzest i zwierzchnictwo papieża. Spotkało się to jednak ze sprzeciwem ze strony kawalerów mieczowych, którzy ostatecznie podbili Kuronów w 1269 roku. Był to początek ery feudalnej na ziemiach Kurlandii.

Lenno Rzeczpospolitej

W związku z najazdem moskiewskim Iwana Groźnego wielki mistrz Gothard Kettler postanowił po klęsce pod Ermes rozwiązać zakon kawalerów mieczowych i podporządkować się królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Wobec przewagi wojsk moskiewskich jako zwierzchnik zakonu zawarł 28 listopada 1561 roku układ w Wilnie na mocy, którego zgodził się na sekularyzację Inflant i ich inkorporację do Korony Królestwa Polskiego i Litwy, w związku z czym 5 marca 1562 roku w Rydze złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny, za co w zamian otrzymał w dziedziczne posiadanie Kurlandię i Semigalię. Następnie zaprowadził w Kurlandii protestantyzm i sam 1587 roku przyjął luteranizm, który stał się także religią dominującą na tym obszarze. Potomkowie Kettlera władali w Kurlandii do początków 1737 roku.

W XVII wieku Kurlandia przeżyła okres świetności, będący wynikiem rozwoju przemysłu stoczniowego i handlu morskiego. Za czasów księcia Jakuba (1640-1682) Kurlandia podjęła nawet próby zakładania kolonii zamorskich (Tobago, Gambia). Rok 1658 roku jest rokiem końca pomyślności Kurlandii. Szwedzi pojmali Jakuba, zdobyli Mitawę oraz zniszczyli region. Ponownie opanowali region na początku XVIII w. Główną siedzibą książęcą była Mitawa, w której w XVIII wieku zbudowano nowy pałac.

Pod wpływami Rosji

Od 1710 roku Kurlandia zaczęła się znajdować w strefie wpływów rosyjskich, do czego doprowadził ślub księżniczki Anny, córki cara Iwana V, z księciem Fryderykiem Wilhelmem Kettlerem i zwycięstwa Rosji nad Szwecją w wojnie północnej. W 1726 roku na krótko księciem został Maurycy Saski, ale władzy pozbawiła go zbrojna interwencja rosyjska. W 1737 roku umarł ostatni z rodu Kettlerów, co spowodowało, że po wstąpieniu na tron rosyjski carycy Anny Iwanowny udało jej się wypromować na księcia Kurlandii swego faworyta Ernesta Jana Birona. Wkrótce po jej śmierci (1740) został on wygnany przez nowe rosyjskie stronnictwo na Sybir, a Kurlandia dostała się pod wpływy Sasów. Wprawdzie stany kurlandzkie powołały (1741) na tron Ludwika Ernesta Brunszwickiego, ale reakcja Polski na tę decyzję była negatywna. Po walkach doszło do wyboru (1758) księcia saskiego Karola Krystiana Wettyna, polskiego królewicza (syna Augusta III). Tymczasem Biron powrócił z wygnania, a gdy Katarzyna II Wielka zażądała zwrócenia mu wszystkich urzędów, Karol został zmuszony do ustąpienia (1763). Protestował wówczas poseł Jan Andrzej Borch. W 1764 roku Polska nadała tytuł księcia Kurlandii Bironowi, a ten złożył hołd lenny królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. W 1768 roku doszło do ogłoszenia nowej ustawy rozszerzającej uprawnienia księcia na niekorzyść stanów. Biron umarł w 1772 roku, oddawszy uprzednio (1769) władzę Piotrowi Bironowi. W 1775 roku w Mitawie powstała pierwsza szkoła wyższa na Łotwie Academia Petrina.

Upadek księstwa

Po śmierci Birona pojawiły się niepokoje wewnętrzne w postaci sporów pomiędzy stanami i miastami; obie strony szukały poparcia bądź w Petersburgu, bądź w Warszawie. W 1794 roku w ramach insurekcji kościuszkowskiej wybuchło przeciwko Rosji Powstanie kurlandzkie. W 1795 (w czasie III rozbioru Polski) sejm kurlandzki ogłosił przyłączenie księstwa do Rosji, zaś książę za roczną pensję zrzekł się dobrowolnie rządów na korzyść Rosji. Od tej chwili Kurlandia weszła, jako gubernia kurlandzka, w skład cesarstwa rosyjskiego, zachowując wszelako niektóre swe prawa. W 1812 wojska napoleońskie, wycofując się z Rosji, utworzyły Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia, które zostało zlikwidowane przez Rosjan. W 1817 roku uwolniono chłopów łotewskich, jednakże bez prawa do ziemi. Do końca XIX wieku duże wpływy w Kurlandii zachowała szlachta niemiecka, która w czasie I wojny światowej utworzyła pod okupacją niemieckich wojsk Księstwo Kurlandii i Semigalii. Po kapitulacji Niemiec w 1918 roku Kurlandia stała się ostatecznie częścią nowo utworzonego państwa łotewskiego.

Księstwo Kurlandii i Semigalii, 1918

Osobny artykuł: Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918).

Gambia

Osobny artykuł: Kurlandzka kolonizacja w Gambii.

do napisania

Nowa Kurlandia

Osobny artykuł: Nowa Kurlandia.

W XVII wieku Kurlandia przejściowo posiadała kolonię na wyspie Tobago w archipelagu Małych Antyli.

Podział administracyjny

Siedzibą książąt kurlandzkich była Mitawa.

Główne porty

Mapa

Granice Księstwa

od północnego wschodu: Liwonia, tj. Inflanty szwedzkie
od wschodu: Inflanty polskie
od południa: litewska Żmudź
od zachodu: Bałtyk

Zobacz też

Bibliografia

Gustaw Manteuffel. Przewroty w dziejach księstwa kurlandzkiego XVIII w. Kraków 1896.
Gustaw Manteuffel. Z dziejów Kościoła w Inflantach i Kurlandyi (od XVI-go do XX-go stulecia). Gazeta Rolnicza. Warszawa 1905.
Gustaw Manteuffel. ZARYSY Z DZIEJÓW KRAIN DAWNYCH INFLANCKICH czyli Inflant właściwych (tak szwedzkich jako i polskich) Estonii z Ozylią, Kurlandii i Ziemi Piltyńskiej. Universitas. Kraków 2007.
Eustachy Tyszkiewicz Zrzódła do dziejów Kurlandyi i Semicalij z czasów Karola Królewicza Polskiego, Księcia Saskiego. Kraków 1870.

Linki zewnętrzne

↑ Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 209.

[1] Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 209.

[1]

@@ Linia 88: / Linia 88: @@
 [[Kurlandia]] miała aż do [[XVI wiek]]u wspólne dzieje z [[Inflanty|Inflantami]]. W [[XIII wiek]]u zakon mieczowników ([[zakon kawalerów mieczowych|kawalerów mieczowych]]) (zwanych też rycerzami inflanckimi) podbił [[państwo plemienne]] [[Kurowie (lud bałtycki)|Kurów]] (Kuronów). W [[1230]] roku, w celu uniknięcia rozlewu krwi, ich władca, [[Lammekinus]], przyjął chrzest i zwierzchnictwo [[papież]]a. Spotkało się to jednak ze sprzeciwem ze strony kawalerów mieczowych, którzy ostatecznie podbili Kuronów w [[1269]] roku. Był to początek ery [[feudalizm|feudalnej]] na ziemiach Kurlandii.
-=== Utworzenie księstwa ===
+=== Lenno Rzeczpospolitej ===
 W związku z najazdem moskiewskim [[Iwan Groźny|Iwana Groźnego]] wielki mistrz Gothard Kettler postanowił po klęsce pod Ermes rozwiązać zakon kawalerów mieczowych i podporządkować się królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Wobec przewagi wojsk moskiewskich jako zwierzchnik zakonu zawarł [[28 listopada]] [[1561]] roku układ w Wilnie na mocy, którego zgodził się na sekularyzację Inflant i ich inkorporację do Korony Królestwa Polskiego i Litwy, w związku z czym [[5 marca]] [[1562]] roku w [[Ryga|Rydze]] złożył [[hołd lenny]] Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla przyjął [[Mikołaj Radziwiłł Czarny]], za co w zamian otrzymał w dziedziczne posiadanie Kurlandię i Semigalię. Następnie zaprowadził w Kurlandii [[protestantyzm]] i sam [[1587]] roku przyjął [[luteranizm]], który stał się także religią dominującą na tym obszarze. Potomkowie Kettlera władali w Kurlandii do początków [[1737]] roku.
-W [[XVII wiek]]u Kurlandia przeżyła okres świetności, będący wynikiem rozwoju przemysłu [[stocznia|stoczniowego]] i handlu morskiego. Za czasów księcia [[Jakub Kettler|Jakuba]] ([[1640]]-[[1682]]) Kurlandia podjęła nawet próby zakładania [[kolonia (geografia polityczna)|kolonii]] zamorskich ([[Tobago]], [[Gambia]]). Rok [[1658]] roku jest rokiem końca prosperity Kurlandii. [[Szwedzi]] pojmali Jakuba, zdobyli [[Jełgawa|Mitawę]] oraz zniszczyli region. Główną siedzibą książęcą była [[Mitawa]], w której w XVIII wieku zbudowano [[Pałac w Jełgawie|nowy pałac]]. Od [[1710]] roku Kurlandia znalazła się w strefie wpływów [[Rosja|rosyjskich]], do czego doprowadził ślub księżniczki [[Anna Iwanowna|Anny]], córki [[car]]a [[Iwan V Romanow|Iwana V]], z księciem [[Fryderyk Wilhelm Kettler|Fryderykiem Wilhelmem Kettlerem]] i zwycięstwa Rosji nad [[Szwecja|Szwecją]] w wojnie północnej. W 1726 roku na krótko księciem został [[Maurycy Saski]], ale władzy pozbawiła go zbrojna interwencja rosyjska. Po śmierci Ferdynanda Kettlera w 1737 roku Anna objęła tron, a następnie przekazała władzę swojemu faworytowi Ernstowi Janowi von Biron, który był księciem do jej śmierci w 1740 r., po czym został zesłany na Syberię. Od 1741 roku na krótko księciem został [[Ludwig Ernst von Braunschweig-Lüneburg-Bevern]]. [[Polska]] ze swej strony starała się utrzymać Kurlandię przy sobie przekazując kontrolę nad nią [[Karol Krystian Wettyn|Karolowi Krystianowi Wettynowi]] (1759-1763), który jednak po zdobyciu tronu przez Katarzynę II utracił księstwo na rzecz ułaskawionego Ernesta Birona. W 1764 roku Piotr von Biron złożył hołd lenny z Kurlandii królowi Polski Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. W 1775 roku w Mitawie powstała [[Gimnazjum w Mitawie|pierwsza szkoła wyższa na Łotwie ''Academia Petrina'']]. W 1794 roku w ramach insurekcji kościuszkowskiej wybuchło przeciwko Rosji [[Powstanie kurlandzkie]]. Po III Rozbiorze Polski w 1795 roku Piotr von Biron abdykował przekazując za odszkodowaniem i rentę księstwo na rzecz Rosji.
+W [[XVII wiek]]u Kurlandia przeżyła okres świetności, będący wynikiem rozwoju przemysłu [[stocznia|stoczniowego]] i handlu morskiego. Za czasów księcia [[Jakub Kettler|Jakuba]] ([[1640]]-[[1682]]) Kurlandia podjęła nawet próby zakładania [[kolonia (geografia polityczna)|kolonii]] zamorskich ([[Tobago]], [[Gambia]]). Rok [[1658]] roku jest rokiem końca pomyślności Kurlandii. [[Szwedzi]] pojmali Jakuba, zdobyli [[Jełgawa|Mitawę]] oraz zniszczyli region. Ponownie opanowali region na początku XVIII w. Główną siedzibą książęcą była [[Mitawa]], w której w XVIII wieku zbudowano [[Pałac w Jełgawie|nowy pałac]].
-=== Mapa ===
+=== Pod wpływami Rosji ===
+Od [[1710]] roku Kurlandia zaczęła się znajdować w strefie wpływów [[Rosja|rosyjskich]], do czego doprowadził ślub księżniczki [[Anna Iwanowna|Anny]], córki [[car]]a [[Iwan V Romanow|Iwana V]], z księciem [[Fryderyk Wilhelm Kettler|Fryderykiem Wilhelmem Kettlerem]] i zwycięstwa Rosji nad [[Szwecja|Szwecją]] w wojnie północnej. W 1726 roku na krótko księciem został [[Maurycy Saski]], ale władzy pozbawiła go zbrojna interwencja rosyjska.
-'''Granice Księstwa'''
+W [[1737]] roku umarł ostatni z rodu [[Kettlerowie|Kettlerów]], co spowodowało, że po wstąpieniu na tron rosyjski [[Władcy Rosji|carycy]] [[Anna Iwanowna|Anny Iwanowny]] udało jej się wypromować na księcia Kurlandii swego faworyta [[Ernest Jan Biron|Ernesta Jana Birona]]. Wkrótce po jej śmierci ([[1740]]) został on wygnany przez nowe rosyjskie stronnictwo na [[Syberia|Sybir]], a Kurlandia dostała się pod wpływy Sasów. Wprawdzie stany kurlandzkie powołały ([[1741]]) na tron [[Ludwig Ernst von Braunschweig-Lüneburg-Bevern|Ludwika Ernesta Brunszwickiego]], ale reakcja Polski na tę decyzję była negatywna. Po walkach doszło do wyboru ([[1758]]) księcia saskiego [[Karol Krystian Wettyn|Karola Krystiana Wettyna]], polskiego królewicza (syna [[August III Sas|Augusta III]]). Tymczasem Biron powrócił z wygnania, a gdy [[Katarzyna II Wielka]] zażądała zwrócenia mu wszystkich urzędów, Karol został zmuszony do ustąpienia ([[1763]]). Protestował wówczas poseł [[Jan Andrzej Borch]]. W [[1764]] roku Polska nadała tytuł księcia Kurlandii Bironowi, a ten złożył hołd lenny królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. W [[1768]] roku doszło do ogłoszenia nowej ustawy rozszerzającej uprawnienia księcia na niekorzyść stanów. Biron umarł w [[1772]] roku, oddawszy uprzednio ([[1769]]) władzę [[Piotr Biron|Piotrowi Bironowi]]. W 1775 roku w Mitawie powstała [[Gimnazjum w Mitawie|pierwsza szkoła wyższa na Łotwie ''Academia Petrina'']].
-* od północnego wschodu: [[Liwonia]], tj. [[Inflanty|Inflanty szwedzkie]]
-* od wschodu: [[Łatgalia|Inflanty polskie]]
-* od południa: [[Litwa|litewska]] [[Żmudź]]
-* od zachodu: [[Morze Bałtyckie|Bałtyk]]
 === Upadek księstwa ===
+Po śmierci Birona pojawiły się niepokoje wewnętrzne w postaci sporów pomiędzy stanami i miastami; obie strony szukały poparcia bądź w [[Petersburg]]u, bądź w Warszawie. W 1794 roku w ramach insurekcji kościuszkowskiej wybuchło przeciwko Rosji [[Powstanie kurlandzkie]]. W [[1795]] (w czasie [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]]) sejm kurlandzki ogłosił przyłączenie księstwa do Rosji, zaś książę za roczną pensję zrzekł się dobrowolnie rządów na korzyść Rosji. Od tej chwili Kurlandia weszła, jako [[gubernia kurlandzka]], w skład cesarstwa rosyjskiego, zachowując wszelako niektóre swe prawa.
-W [[1737]] roku umarł ostatni z rodu [[Kettlerowie|Kettlerów]], a po wstąpieniu na tron rosyjski [[Władcy Rosji|cesarzowa]] [[Anna Iwanowna]] wypromowała na księcia Kurlandii [[Ernest Jan Biron|Ernesta Jana Birona]], swego faworyta. Wkrótce ([[1740]]) został on wygnany na [[Syberia|Sybir]], a Kurlandia dostała się pod wpływy Sasów. Wprawdzie stany kurlandzkie powołały ([[1741]]) na tron Ludwika Ernesta Brunszwickiego, ale reakcja Polski na tę decyzję była negatywna. Po walkach doszło do wyboru ([[1758]]) księcia saskiego [[Karol Krystian Wettyn|Karola Krystiana]], polskiego królewicza (syna [[August III Sas|Augusta III]]). Tymczasem Biron powrócił z wygnania, a gdy [[Katarzyna II Wielka]] zażądała zwrócenia mu wszystkich urzędów, Karol został zmuszony do ustąpienia ([[1763]]). Protestował wówczas poseł [[Jan Andrzej Borch]]. W [[1764]] roku Polska nadała tytuł księcia Kurlandii Bironowi. W [[1768]] roku doszło do ogłoszenia nowej ustawy rozszerzającej uprawnienia księcia na niekorzyść stanów. Biron umarł w [[1772]] roku, oddawszy uprzednio ([[1769]]) władzę [[Piotr Biron|Piotrowi Bironowi]].
+W [[1812]] wojska napoleońskie, wycofując się z Rosji, utworzyły [[Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia]], które zostało zlikwidowane przez Rosjan. W [[1817]] roku uwolniono chłopów łotewskich, jednakże bez prawa do ziemi. Do końca [[XIX wiek]]u duże wpływy w Kurlandii zachowała szlachta niemiecka, która w czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] utworzyła pod okupacją niemieckich wojsk [[Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918)|Księstwo Kurlandii i Semigalii]]. Po kapitulacji Niemiec w [[1918]] roku Kurlandia stała się ostatecznie częścią nowo utworzonego [[Łotwa|państwa łotewskiego]].
-=== Nasilenie wpływów rosyjskich ===
-Po śmierci Birona pojawiły się niepokoje wewnętrzne w postaci sporów pomiędzy stanami i miastami; obie strony szukały poparcia bądź w [[Petersburg]]u, bądź w Warszawie. W [[1795]] (w czasie [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]]) sejm kurlandzki ogłosił przyłączenie księstwa do Rosji, zaś książę za roczną pensję zrzekł się dobrowolnie rządów na korzyść Rosji. Od tej chwili Kurlandia weszła, jako [[gubernia kurlandzka]], w skład cesarstwa rosyjskiego, zachowując wszelako niektóre swe prawa. W [[1812]] wojska napoleońskie, wycofując się z Rosji, utworzyły [[Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia]], które zostało zlikwidowane przez Rosjan. W [[1817]] roku uwolniono chłopów łotewskich, jednakże bez prawa do ziemi. Do końca [[XIX wiek]]u duże wpływy w Kurlandii zachowała szlachta niemiecka, która w czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] utworzyła pod okupacją niemieckich wojsk [[Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918)|Księstwo Kurlandii i Semigalii]]. Po kapitulacji Niemiec w [[1918]] roku Kurlandia stała się ostatecznie częścią nowo utworzonego [[Łotwa|państwa łotewskiego]].
 === Księstwo Kurlandii i Semigalii, 1918 ===
@@ Linia 131: / Linia 126: @@
 * [[Windawa (miasto)|Windawa]]
 * [[Lipawa]]
+=== Mapa ===
+'''Granice Księstwa'''
+* od północnego wschodu: [[Liwonia]], tj. [[Inflanty|Inflanty szwedzkie]]
+* od wschodu: [[Łatgalia|Inflanty polskie]]
+* od południa: [[Litwa|litewska]] [[Żmudź]]
+* od zachodu: [[Morze Bałtyckie|Bałtyk]]
 == Zobacz też ==

Własne	Księstwa Wierchowskie Jahołdajewszczyzna
Wspólne z Koroną Królestwa Polskiego	Księstwo Kurlandii i Semigalii