Brzeżany: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Historia: ZdB: usunięcie kursywy z szablonów cytowania |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
* pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pochodzi z [[1375]] roku |
* pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pochodzi z [[1375]] roku |
||
* w 2 poł. XIV wieku włączone przez Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego. |
|||
* [[województwo ruskie]] w [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] do roku [[1772]] |
* [[województwo ruskie]] w [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] do roku [[1772]] |
||
* [[1508]] - [[Anna Cebrowska]] żona [[Rafał Sieniawski|Rafała Sieniawskiego]] (zm. 1518) chorążego halickiego, w drodze spadku po [[Piotr Cebrowski|Piotrze Cebrowskim]], Żabokruckim i po Hunowskich, otrzymuje Brzeżany |
* [[1508]] - [[Anna Cebrowska]] żona [[Rafał Sieniawski|Rafała Sieniawskiego]] (zm. 1518) chorążego halickiego, w drodze spadku po [[Piotr Cebrowski|Piotrze Cebrowskim]], Żabokruckim i po Hunowskich, otrzymuje Brzeżany |
||
Wersja z 17:42, 26 wrz 2013
 Panoramama miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Prawa miejskie |
1530 | ||||
| Burmistrz |
Wołodymyr Muzyczko | ||||
| Powierzchnia |
12 km² | ||||
| Wysokość |
269 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2004) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-3548 | ||||
| Kod pocztowy |
47505 | ||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:town} | |||||
| Strona internetowa | |||||
Brzeżany[1][2] (ukr. Бережани) – miasto na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu brzeżańskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie tarnopolskim, siedziba powiatu brzeżańskiego.
Historia
- pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pochodzi z 1375 roku
- w 2 poł. XIV wieku włączone przez Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego.
- województwo ruskie w Rzeczypospolitej do roku 1772
- 1508 - Anna Cebrowska żona Rafała Sieniawskiego (zm. 1518) chorążego halickiego, w drodze spadku po Piotrze Cebrowskim, Żabokruckim i po Hunowskich, otrzymuje Brzeżany
- w 1530 Brzeżany uzyskały prawa miejskie staraniem hetmana Mikołaja Sieniawskiego. Przez niemal 200 lat należały do jego spadkobierców, zawdzięczając im swój rozwój i rozgłos
- W XVII wieku zamek w Brzeżanach wielokrotnie oparł się wojskom kozackim, tatarskim i osmańskim
- Od XVIII wieku były własnością Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich
- W latach 1772-1918 – miasto powiatowe w Królestwie Galicji i Lodomerii. Ok. 1900 mieszkało tutaj 4600 Polaków, 3100 Rusinów i 5300 Żydów
- W latach 1916-1917, podczas I wojny światowej, w rejonie Brzeżan toczyły się walki pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi
- W latach 1920-1939 Brzeżany ponownie należały do Polski, były miastem powiatowym w województwie tarnopolskim
- Od września 1939 do 1941 roku pod okupacją sowiecką; miały wtedy miejsce deportacje ludności (głównie Polaków) w głąb ZSRR.
- W czerwcu 1941, przed wycofaniem, kilkuset więźniów zamordowało NKWD w Brzeżanach. Od 26 czerwca odgłosy dokonywanej zbrodni głuszono warkotem pracującego silnika. W nocy 29 czerwca, zwłoki rozstrzelanych wrzucono do rzeki Złota Lipa. Informacje te potwierdzają niemieckie meldunki wojskowe. Ponadto w więzieniu znaleziono zwłoki dalszych stu pięćdziesięciu ofiar, a około siedemdziesiąt w zamaskowanych wykopach w okolicy brzeżańskiego zamku. Uratowało się osiemdziesięciu więźniów, którzy ocalenie zawdzięczają ucieczce enkawudzistów[4].
- 6 lipca 1941 r. odkrycie ciał ofiar NKWD wywołało pogrom Żydów (zob. pogrom w Brzeżanach), których oskarżono o sympatyzowanie z bolszewizmem. Ukraińscy nacjonaliści zabili podczas pogromu 250-300 osób[5].
- W latach 1941-1944 pod okupacją niemiecką (Dystrykt Galicja)
- 1941-1943 – Holocaust w Brzeżanach. Ocenia się, że zginęło 5,5-6,5 tys. Żydów[6] (zob. getto w Brzeżanach).
- W latach 1942–1944 był to rejon działalności AK
- W latach 1943-1945 był to teren działalności UPA
- W latach 1945-1991 w granicach Ukraińskiej SRR
- 1946 przymusowe wysiedlenie Polaków
- 1946-1947 w rejon Brzeżan i samego miasta została przesiedlona część ludności rusińskiej z pow. sanockiego
- Od 1991 na obszarze Ukrainy.
Zabytki
.jpg)
- Zamek Sieniawskich (w ruinach) – zbudował go Mikołaj Sieniawski w 1554 roku, rozbudowany został w XVII i XVIII wieku. Urządzony był z wielkim przepychem, należał do największych rezydencji magnackich Rzeczypospolitej, nazywany był Podolskim Wawelem. Na zamku przebywali m.in.: król August II Mocny (1648), książę Franciszek Rakoczy (1702) i car Piotr I Wielki (1707). Zdewastowany w XIX i XX wieku, za czasów gdy dziedzicem był Aleksander Potocki (1798-1868) – wojskowy, powstaniec 1830, emigrant, filantrop
- Kościół Zamkowy z XVII wieku – zdewastowany z kaplicą grobową Sieniawskich
- kaplica grobowa Sieniawskich – jedno z dawniejszych najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych. Obecnie w całkowitej ruinie. Początek dewastacji zaczął się jeszcze w XIX wieku, kolejne zniszczenia przyniosła wojna krymska. Jej konserwacji w latach 70. XIX wieku podjął się Stanisław Potocki. W czasie I wojny światowej kaplica kolejny raz uległa zniszczeniom, a dzieło całkowitej dewastacji dokonane zostało po 1945 roku, kiedy zabrakło polskich opiekunów tego miejsca.
Kaplica mieściła zespół nagrobków Sieniawskich: Anny Sieniawskiej (z 1574 roku), Jana Sieniawskiego (z 1583 roku), Mikołaja Sieniawskiego (z 1569 roku), Hieronimem Sieniawskim (z 1583 roku), Adamem Hieronimem Sieniawskim (1619), Mikołajem Sieniawskim (1636), Aleksandrem Sieniawskim (1621) i Prokopem Sieniawskim (1626). Nagrobki obecnie są całkowicie zdewastowane. Zdaniem Mieczysława Orłowicza nagrobki w kaplicy w czasie swojej świetności były "godne wawelskich".
W kaplicy znajdowały się m.in cynowe XVII wieczne sarkofagi z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, które były dziełem wrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera. Sarkofagi te (4 sztuki) szczęśliwie ocalały, dzięki ich wywiezieniu podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r. do Krakowa. Dziś znajdują się w kryptach na zamku w Pieskowej Skale
- kościół i klasztor Bernardynów z 1630-1638
- kościółek ormiański z XVIII wieku, na którego fasadzie znajdują się resztki fresku przedstawiającego Matkę Boską, autorstwa Edwarda Rydza-Śmigłego, siedziba jednej z 8 parafii ormiańsko-katolickich w międzywojennej Polsce
- cerkiew Nikołajewska z XVII wieku
- cerkiew Troicka z XVII-XIX wieku
- dworki szlacheckie
Związani z Brzeżanami
- Aleksander Brückner - polski profesor, filolog i slawista, historyk literatury i kultury polskiej, urodzony 29 stycznia 1856 w Brzeżanach,
- Antoni Brzeżańczyk - polski piłkarz i trener, urodzony 19 stycznia 1919 w Brzeżanach,
- Antoni Cwojdziński - polski komediopisarz, aktor teatralny, reżyser teatralny i scenarzysta filmowy, urodzony 9 października 1896 w Brzeżanach,
- Emil Dunikowski - polski geolog, podróżnik, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, urodzony w 1855 w Brzeżanach,
- Bolesław Dunin-Wąsowicz - polski dowódca wojskowy, podporucznik kawalerii Legionów Polskich i porucznik piechoty Wojska Polskiego, urodzony 1 stycznia 1894 w Brzeżanach,
- Zbigniew Dunin-Wąsowicz - polski dowódca wojskowy, rotmistrz Legionów Polskich, urodzony 14 października 1882 w Brzeżanach,
- Roman Florer - polski dowódca wojskowy, pułkownik pilot Wojska Polskiego, urodzony 14 marca 1888 w Brzeżanach,
- Marian Golias - polski filolog klasyczny, doktor nauk humanistycznych, urodzony 14 sierpnia 1887 w Brzeżanach,
- Jan Edward Hofmokl - polski chirurg, ordynator, urodzony w 1840 w Brzeżanach,
- Zdzisław Hordyński-Juchnowicz - polski lekarz, tytularny generał dywizji WP, urodzony 31 lipca 1857 w Brzeżanach,
- Wasyl Iwanczuk - ukraiński szachista, czołowy zawodnik świata od lat dziewięćdziesiątych do chwili obecnej, urodzony 18 marca 1969 w Brzeżanach,
- Józef Kamiński - polski dowódca wojskowy, generał broni Wojska Polskiego, urodzony 3 marca 1919 w Brzeżanach,
- Edward Kofler - polski matematyk, profesor, urodzony 16 listopada 1911 w Brzeżanach,
- Władysław Kohman-Floriański - polski inżynier budowy maszyn, wykładowca Politechniki Lwowskiej i - po 1945 wykładowca i profesor nadzwyczajny Politechniki Gdańskiej, urodzony 8 września 1880 w Brzeżanach,
- Tadeusz Franciszek Kulikowski - polski żołnierz armii generała Andersa, urodzony 3 maja 1924 w Brzeżanach,
- Rafał Lemkin - polski prawnik i karnista, twórca pojęcia ludobójstwo i projektu Konwencji w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa, w latach 30-tych XX wieku podprokurator Sądu Okręgowego w Brzeżanach,
- Teofil Maresch - polski wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego, sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego, urodzony w 1 sierpnia 1888 w Brzeżanach,
- Szymon Mayblum - polski dowódca wojskowy, major żandarmerii Wojska Polskiego II RP, urodzony 28 czerwca 1895 w Brzeżanach,
- Stanisław Narajewski - polski prezbiter katolicki, etyk, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego, uczęszczał do gimnazjum w Brzeżanach,
- Alfred Obaliński - polski profesor, lekarz chirurg, urodzony 15 listopada 1843 w Brzeżanach,
- Wiktor Past - polski dowódca wojskowy, tytularny generał dywizji Wojska Polskiego II RP, urodzony 7 grudnia 1858 w Brzeżanach,
- Milica Semków - polska slawistka, prof. dr hab. nauk filologicznych, urodzona w 1942 w Brzeżanach,
- Łukasz Solecki - polski duchowny katolicki, biskup przemyski, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego, ukończył gimnazjum w Brzeżanach,
- Edward Sucharda - polski chemik, profesor Politechniki Lwowskiej, jej prorektor 1933-1935 i rektor 1938-1939, urodzony 18 czerwca 1891 w Brzeżanach,
- Edward Śmigły-Rydz - polski wojskowy i polityk, Marszałek Polski, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz w wojnie obronnej 1939 roku, urodzony 11 marca 1886 w Brzeżanach,
- Ernest Till - polski prawnik, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, urodzony 4 stycznia 1846 w Brzeżanach,
- Franciszek Tokarz - polski duchowny katolicki, filozof, profesor KUL, administrator parafii ormiańskiej w Brzeżanach (1934-1938),
- Teresa Tubek - polska lekkoatletka, oszczepniczka, urodzona 15 października 1938 w Brzeżanach,
- Wacław Wolski - polski inżynier, wynalazca, przedsiębiorca naftowy i działacz społeczny, obrońca Lwowa, odznaczony Krzyżem Walecznych, urodzony 28 września 1865 w Brzeżanach.
Książki
- Shimon Redlich, "Razem i osobno. Polacy, Żydzi, Ukraińcy w Brzeżanach 1919-1945", Sejny 2008, ISBN 83-86872-33-0.
- Zbigniew Rusiński, "Tryptyk brzeżański", Wrocław 1998, ISBN 83-907486-3-0.
- Juliusz Słowacki, "Jan Bielecki".
- Witold Goliński, "Brzeżany na starej pocztówce", Kluczbork 2006.
Pobliskie miejscowości
Miasta partnerskie
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 4.
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Aleksander Szumański, Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.78
- ↑ Холокост..., Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.80
Linki zewnętrzne
- Bogata strona o Brzeżanach, okolicznych miejscowościach i regionie
- Powiat brzeżański w przewodniku z 1929 roku
- Historia Żydów w Brzeżanach na portalu Wirtualny Sztetl
- Brzeżany w Encyklopedii Ukrainy
- Brzeżany na starej pocztówce
- Architektura i urbanistyka
- Brzeżany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 417.
