Katedra Imienia Najświętszej Marii Panny w Mińsku

Archikatedra Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku

Мінскі Архікафедральны касцёл Імя Найсвяцейшай Дзевы Марыі

katedra
Katedra w 2010
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Mińsk
Adres	{{{adres}}}
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Archidiecezja	mińsko-mohylewska
Wezwanie	Najświętszej Maryi Panny
Historia Data rozpoczęcia budowy 1700 Data zakończenia budowy 1710 Data poświęcenia 16 marca 1710 21 października 1997 (druga konsekracja) Aktualne przeznaczenie czynna katedra archidiecezji mińsko-mohylewskiej
Dane świątyni Styl barok Wieża kościelna • liczba wież 2
Położenie na mapie Mińska Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Białorusi Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Świątynia chrześcijańska infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | adres = | współrzędne = Nieznane pola: "data rejestracji", "minutN", "rejestr", "sekundN", "kod języka", "nr rej. zabytku", "sekundE", "minutE", "stopniN" oraz "stopniE".

Archikatedra Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku (biał. Архікатэдральны касцёл Імя Найсвяцейшай Панны Марыі ў Мінску) – rzymskokatolicki kościół katedralny i zarazem centrum życia religijnego mińskich katolików.

Historia

Trzy kobiety modlą się w budynku kościoła, klęcząc na podłodze wśród poprzewracanych samochodów (czerwiec 1941)

Katedra na widoku z XIX w.

Wnętrze katedry

W 1656 roku do Mińska przybyli jezuici. Dla ich misji został przeznaczony wykupiony pałac z drewnianym kościółkiem w południowo-zachodniej części Wysokiego Rynku. Prawie pół wieku później zakonnicy rozpoczęli budowę murowanej świątyni. Kamień węgielny pod przyszłą świątynię został poświęcony przez Antoniego Brzostowskiego, ówczesnego superiora, w 1700 roku. Dnia 31 lipca 1709 roku, w święto patrona zakonu jezuitów, Ignacego Loyoli, kościół został poświęcony pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, Pana Jezusa i św. Barbary. Konsekracji dokonał biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski 16 marca 1710 roku w obecności przebywających wówczas w Mińsku generałów wojska rosyjskiego, walczącego w obronie praw do tronu Augusta II: Szeremietiewa, Güntera Brussa, Göltza Wołkońskiego i innych. Do wykończenia świątyni przyczynili się Cieklewicz i Junkiewicz, jezuita Jakub Wołodkowicz, Franciszek Wołodkowicz, kanonik smoleński Mikołaj Przeradowski, sędzia grodzki miński Adam Swołyński, biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski, wojewoda miński Krzysztof Zawisza, rody Zawiszów, Bykowskich i Wołodkowiczów.

W 1773 roku nastąpiła kasata zakonu jezuickiego. Zakonnicy opuścili Mińsk i przenieśli się do Połocka w Imperium Rosyjskim, gdzie biskup Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz na polecenie Katarzyny II otworzył dla nich nowicjat. Siedemnastu z nich pozostało w Mińsku w charakterze kapłanów świeckich i wykładowców w byłym kolegium jezuickim. Kościół zakonny przekształcono w parafialny. W 1797 roku świątynia pojezuicka ucierpiała na skutek pożaru. Uratowane obrazy i relikwie św. Felicjana przeniesiono do klasztoru Benedyktynek.

29 lipca 1798 roku nuncjusz Wawrzyniec Litta dekretem In omnes agri Dominici partes erygował diecezję mińską. Kościół pojezuicki został wyznaczony na katedrę pod wezwaniem Imienia Marii i na nowo uposażony przez cara Pawła I ukazem z 28 kwietnia 1798 roku. Dzięki staraniom pierwszego biskupa mińskiego, Jakuba Ignacego Dederko, katedra została odbudowana. W 1800 roku w świątyni odbywały się nabożeństwa, rekonstrukcja została ukończona w 1803 roku.

W 1869 w wyniku likwidacji biskupstwa w Mińsku świątynię zdegradowano do siedziby parafii. W listopadzie 1917 roku diecezja mińska została reaktywowana, kościołowi pojezuickiemu przywrócono rangę katedry. W 1920 roku władze sowieckie aresztowały i zesłały biskupa Zygmunta Łozińskiego, a w 1934 roku zamknęły katedrę. Do wybuchu drugiej wojny światowej kościół wykorzystywany był jako garaż. W 1941 roku niemiecka administracja okupacyjna zwróciła go wiernym, jednak po wojnie, w 1947 roku władze sowieckie ponownie go zamknęły. W 1951 roku dokonano przebudowy, rozbierając wieże i zmieniając wygląd fasady – budynek przekształcono w siedzibę towarzystwa sportowego "Spartak", co nie przeszkodziło władzom wpisać go na listę dziedzictwa narodowego Białoruskiej SRR.

Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku na drugim piętrze budynku znów odbywały się nabożeństwa katolickie aż do całkowitego przekazania świątyni katolikom 15 grudnia 1993 roku. Rozpoczęły się wówczas prace restauracyjne, w trakcie których przywrócono pierwotny wygląd fasady i odbudowano dwie wysokie wieże. 21 października 1997 roku uroczyście dokonano ponownego poświęcenia katedry.

Uposażenie

28 kwietnia 1798 roku Paweł I podpisał ukaz, na mocy którego erygował diecezję mińską. Na podstawie dokumentu biskup miński otrzymał uposażenie 6000 rubli rocznie z sum, wyznaczonych przez skarb państwa na utrzymanie w Imperium Rosyjskim duchownych innych, niż prawosławne, wyznań.

W latach 1841–1842 w Rosji nastąpiła sekularyzacja majątków kościelnych. Ukaz z 25 września 1841 roku orzekał, że wszelki majątek nieruchomy, należący do duchowieństwa w zachodnich prowincjach Rosji winien pójść w administrację dóbr państwowych. Diecezje, konsystorze podzielono na klasy, klasztory zaś na rzeczywiste (etatowe) i nadliczbowe. 1 stycznia 1842 roku zostało wydane Nowe rozporządzenie dotyczące diecezji rzymsko-katolickich w Cesarstwie Rosyjskim. Sumami otrzymanymi z konfiskaty dóbr kościelnych miało zarządzać Rzymsko-Katolickie Kolegium w Petersburgu, które za pozwoleniem ministra spraw wewnętrznych wypłacało pensje duchowieństwu. Parafia przy katedrze mińskiej została przypisana do klasy I, a jej proboszczowi przyznano roczną pensję w wysokości 600 rubli srebrnych.

Architektura

Kościół zbudowano w stylu baroku, w porządku jońskim. Posiada on dwie czterokondygnacyjne czworoboczne wieże, na których zawieszone były dzwony: św. Jakub, ważący 350 pudów (5733 kg), św. Felicjan – 250 pudów (4095 kg), św. Tadeusz – 48 pudów i 20 funtów (794,35 kg), św. Kazimierz – 20 pudów (327,6 kg), sygnaturka ważyła jeden pud (16,38 kg). Dzwony Jakub i Felicjan uchodziły za największe na Litwie. Dach świątyni pokryty był blachą. Główną fasadę świątyni zdobiły figury Najświętszej Marii Panny i św. Apostołów Piotra i Pawła. Przed wejściem znajdował się murowany arkadowy krużganek, kryty blachą. Rozpoczynał się od linii Wysokiego Rynku, ciągnął się do ściany kościelnej. Jego długość wynosiła kilkanaście łokci. Ściany krużganka wykonane były z żelaznych krat z przerwami na bramę i furtkę.

Za przedsionkiem znajdowała się kruchta, której ściany i sklepienie były ozdobione freskami z zastosowaniem metody optycznej. W kruchcie mieścił się niewielki drewniany ołtarz w stylu korynckim. Ołtarz był lakierowany i ozdobiony rzeźbą. Umieszczono w nim obraz św. Jana Chrzciciela. Z boku ołtarza, na schodach, znajdowała się kamienna chrzcielnica w kształcie wazonu. W jej wnętrzu umieszczono wykonane z miedzi naczynie z globusem, nad którym znajdował się biały Baranek snycerskiej roboty. Miejsce, gdzie znajdowała się chrzcielnica, oddzielone było żelaznym łańcuchem.

Wnętrze świątyni zostało wykończone w porządku korynckim. Sklepienie oparto na sześciu grubych kolumnach. Wyrzeźbione w drewnie kapitele były pozłocone i polakierowane. Przed kolumnami umieszczono ołtarze z drewnianymi i polakierowanymi na biało rzeźbami św. Apostołów. W połowie wysokości ścian, wokół kolumn, była zbudowana galeria, która otaczała kościół do prezbiterium. Galerię wykonano w drewnie, polakierowano na biało, jej fragmenty pozłocono. Na dwóch kolumnach bocznych przed prezbiterium były zbudowane dwie kazalnice i dwa górne ołtarze św. Apostołów Piotra i Pawła, przed którymi zawieszone były dwa srebrne kaganki. Wejścia na kazalnice były ozdobione różnokolorowymi latarniami. Przy filarach ustawiono pomalowane na kolor mahoniowy dębowe ławki. Posadzka została wyłożona marmurem. Na chórze mieściły się dwudziestoczterogłosowe organy, ozdobione tarczami herbowymi Cesarstwa Rosyjskiego, a także guberni mińskiej i jej dziesięciu powiatów. Na ścianach świątyni były zawieszone dużych rozmiarów obrazy, przedstawiające stacje drogi krzyżowej. Przy ścianach ustawiono konfesjonały, pomalowane na mahoń i ozdobione złoceniami. U sklepienia zawieszono dziewięć brązowych żyrandoli. Sklepienie zostało pokryte freskami pędzla mistrza Antoszewskiego.

Główny ołtarz został zbudowany w porządku korynckim, miał cztery kolumny z kapitelami. Z obu stron między kolumnami zawieszono po trzy srebrne kagańce. Siedem srebrnych kagańców utrzymywało rzeźbiony żyrandol, zawieszony u sufitu. Ołtarz był pomalowany na kolor mahoniowy. Został ozdobiony złoconymi rzeźbami. Między kolumnami – na całej długości ściany – oraz pod mensą zostały umieszczone tafle zwierciadeł. Cyborium było pozłocone i ozdobione mozaiką i rzeźbami. Druga, wyższa, część ołtarza, nazywana Lorettem, posiadała ozdobną mensę, która była przeznaczona dla odprawiania mszy przez zwyczajnych kapłanów. Do tego ołtarza z obu stron za kolumnami prowadziły schody. Nad mensą zawieszony był zdobiony obraz Matki Bożej. Za nim mieścił się kolorowy witraż, przedstawiający promienie. Nad Lorettem była zbudowana kopuła, którą podtrzymywały cztery pilastry w stylu jońskim. Na bocznych ścianach – po obu stronach głównego ołtarza – były zawieszone portrety papieża Piusa VI i biskupa mińskiego Jakuba Dederki.

W prezbiterium stały stalle i ławki dla kleru. Nad nimi były zawieszone oprawione w złote ramy portrety Pawła I i Aleksandra I. Z jednej strony stalle kończyły się tronem biskupim, z drugiej – ozdobioną biskupimi godłami katedrą, przeznaczoną dla odprawiania przezeń codziennej modlitwy.

Katedra posiadała dwie kaplice, ulokowane za arkadami. Miały murowane ołtarze i były ozdobione gipsowymi rzeźbami. Nakryte były kopułami pokrytymi malowidłami, które przedstawiały sceny z Pisma Świętego. Z prawej strony ulokowana była kaplica św. Felicjana Męczennika, patrona Mińska. Znajdowała się w niej srebrna trumna z relikwiami świętego, nad którą ustawiono figurę Ukrzyżowanego Chrystusa. Z lewej strony mieściła się kaplica z obrazami Marii Panny w bogatej szacie i św. Barbary.

Zakrystia zajmowała dwa pomieszczenia. Na jej ścianach były zawieszone portrety osób, będących w składzie kapituły mińskiej, oraz darczyńców, którzy przyczynili się do odbudowy świątyni. W zakrystii były przechowywane srebra kościelne do celebracji mszy. Do katedry mińskiej należał murowany dwupiętrowy dom, ulokowany z prawej strony świątyni na wysokości absydy. W chwili erekcji diecezji mińskiej w 1798 roku dom był w ruinie. Odrestaurowany dzięki staraniom biskupa Jakuba Dederki został przeznaczony na mieszkania duchownych, wchodzących w skład konsystorza.

Bibliografia

• Akty i dokumienty otnosiaszczijesia k ustrojstwu i uprawleniju rimsko-katoliczeskoj cerkwi w Rossii, T. 1, (1762-1825), Pietrograd 1915.
• Akty i Gramoty o ustrojstwie i uprawlenii rimsko-katoliczeskoj cerkwi w impierii rossijskoj i carstwie Polskom, Pietierburg 1849.
• Boudou A., Stolica Święta a Rosja. Stosunki dyplomatyczne między niemi w XIX stuleciu, T. 1, 1814-1847, Kraków 1928.
• Chodźko J. B., Diecezja mińska około 1830 roku, T. 1, Struktury parafialne, Lublin 1998. ISBN 83-85854-41-X.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień. Kraków 1996. [dostęp: 2010-10-01].
• Minski archikatedralny kascioł imia Najswiaciejszaj Panny Maryi. [dostęp: 2010-10-11].
• Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorowie archidiecezji mohylewskiej, Pińsk 1931.
• X. Y. Z. [W. Sułkowski], Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Rosyi. Biskupstwo mińskie. Kraków 1889.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona katedry. [dostęp 2009-12-31]. (biał.).
• Katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny (kościół i klasztor jezuitów). Radzima.org. [dostęp 2009-12-31]. (biał.).{{Cytuj stronę}} Nieznane pola: "język4", "język2" oraz "język3".