Historia Słowacji

Słowacja w 1850 r.

W starożytności była zamieszkana przez ludy kultury łużyckiej, plemiona celtyckie, ok. początków n.e. przez germańskich Kwadów. W 172 n.e. południowa część Słowacji znalazła się pod panowaniem Rzymu w następstwie wyprawy Marka Aureliusza. W okresie wędrówek ludów zasiedlona przez Słowian.

Średniowiecze

Na początku IX w. powstało państewko Pribiny z ośrodkiem w Nitrze, które w latach 833-836 zostało włączone do państwa wielkomorawskiego. W tym też okresie nastąpiła chrystianizacja. Od XI w. w Królestwie Węgierskim. W latach 1003-1025/1031 ziemie dzisiejszej Słowacji wchodziły w skład Królestwa Polskiego po przyłączeniu przez Bolesława Chrobrego. Kronika polsko-węgierska opisywała, że "Granice Polaków rozciągały się bowiem aż do brzegu Dunaju, do miasta Ostrzyhomia, potem wiodły do miasta Egeru, a dalej kierując się ku rzecze, która zwie się Ciepłą [Topl'a] aż do grodu Salis, i tam kończyły się granice między Węgrami, Rusinami i Polakami"..

Od XII w. napływ ludności niemieckiej (lokacje m.: Preszburg ob. Bratysława oraz Koszyce, Kieżmark i in.), od północy osadnictwo polskie (Spisz, Orawa); od XIII w. w zachodniej Słowacji rozwój górnictwa (gł. miedź, srebro); w XIV-XVI w. bunty chłopskie.

XVI-XVIII wiek

Od 1526 w monarchii Habsburgów, od 1540 do schyłku XVII w. teren pogranicznych starć z Turkami, upadek gospodarczy.

XIX wiek

W 1848 odrzucenie przez rewolucyjne Węgry narodowych postulatów słowackich (sejm krajowy, odrębne szkolnictwo, język słowacki w administracji) spowodowało wybuch antywęgierskiego powstania na Słowacji.

W okresie centralizmu Antona von Schmerlinga Słowacy uzyskali zgodę na założenie Maticy slovenskiej i 3 słowackich gimnazjów . Po zawarciu ugody austriacko-węgierskiej i utworzeniu Austro-Węgier tereny Słowacji znalazły się w części węgierskiej. Węgrzy zagwarantowali w 1868 w ustawie narodowościowej język słowacki w szkołach elementarnych i urzędach. W drugiej połowie XIX w. powstaje słowacki ruch odrodzenia narodowego. Wśród jego działaczy, wspólnie przeciwstawiających się madziaryzacji Słowacji, byli zarówno zwolennicy (Ján Kollár), jak i przeciwnicy (Ľudovít Štúr, Milan Hodža) jedności narodowej i językowej z Czechami.

W kolejnych latach rząd węgierski wobec słabości słowackiego ruchu narodowego zaczął wycofywać się z zagwarantowanych praw. Zlikwidowano Maticę slovenską i słowackie gimnazja i nasilono politykę madziaryzacyjną, starano się nie dopuścić do powstania słowackiej inteligencji. W 1879 uchwalono ustawę o obowiązkowym nauczaniu języka węgierskiego we wszystkich niewęgierskich szkołach ludowych. W 1883 rząd węgierski wydał rozporządzenie o poddaniu kontroli państwowej gimnazjów niewęgierskich, i wprowadzeniu nauczania języka i literatury węgierskiej. Powołano specjalne towarzystwo oświatowe, zajmującą się madziaryzacją - FEMKE (Felvidéki magyar közmüvelödési egysület).

Działania rządu węgierskiego okazały się skuteczne. Dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy rozpoczęła się walka międzypartyjna, oraz walka o osłabienie pozycji kościoła katolickiego na Węgrzech, Słowacy uaktywnili się politycznie.

W 1890 powstała węgierska partia socjalno-demokratyczna, w której działali również Słowacy. Jednak wskutek wzrostu nacjonalizmu węgierskiego zmuszeni byli utworzyć własną partię. Wzrost nacjonalizmu węgierskiego wywołał również tendencję do współpracy innych narodów na terenie Węgier. W 1895 w Budapeszcie odbył się kongres narodowości niemadziarskich, który sformułował program federacji w ramach państwa węgierskiego.

Pod koniec wieku zaczęła wzrastać emigracja zarobkowa do Stanów Zjednoczonych - między 1899 a 1914 wyjechało 300 000 Słowaków (w 1914 było ich w USA 500 tysięcy, główne centra emigracji to Cleveland i Pittsburgh). Zarobione przez nich i przysyłane pieniądze podniosły ekonomiczny i kulturalny poziom życia. W USA rozpoczęto wydawanie prasy słowackiej, która była również przysyłana od ojczyzny. Również pod koniec XIX wieku młodzież słowacka zaczęła w większej liczbie studiować na Uniwersytecie Karola w Pradze, co rozwinęło kontakty czesko-słowackie, co wzmocniło w przyszłości ideę wspólnoty czesko-słowackiej.

XX wiek

Pod koniec I wojny światowej, w maju 1918 r., między działaczami słowackimi i czeskimi w Stanach Zjednoczonych a T.G. Masarykiem została zawarta tzw. umowa pittsburska o utworzeniu wspólnego państwa Czechów i Słowaków. W grudniu 1918 r. powstała Słowacka Partia Ludowa z programem utrzymania tożsamości narodowej i kulturowej Słowaków. Na początku 1919 r. oddziały czeskie, obsadzając obszar nowo powstałej Czechosłowacji, zajęły tereny Słowacji. W czerwcu i lipcu 1919 na zajętych przez Węgierską Republikę Rad ziemiach słowackich istniała Słowacka Republika Rad.

Granice z Węgrami określił traktat w Trianon (1920). Spór graniczny z Polską zakończyło przyznanie Czechosłowacji w lipcu 1920 przez międzynarodowy arbitraż północnej części Spiszu i Orawy. W okresie międzywojennym negowanie przez polityków czeskich, odwołujących się do ideologii wspólnoty narodowej Czechów i Słowaków, postulatów autonomii Słowacji doprowadziło do antagonizmu między obu narodami. Po układzie monachijskim (1938) Węgry uzyskały południową część Słowacji, a Polska część terenów Spiszu i Orawy. W październiku 1938 po wprowadzeniu autonomii w ramach Czechosłowacji władzę na Słowacji objęła Słowacka Partia Ludowa.

14 marca 1939 powstała, pod presją Niemiec i od nich zależna, Republika Słowacka (Państwo słowackie) z prezydentem Jozefem Tiso. Monopartyjne rządy Słowackiej Partii Ludowej, ustawodawstwo wzorowane na III Rzeszy, przyłączenie się do wojny przeciwko Polsce i ZSRR, współdziałanie z Niemcami w eksterminacji ludności żydowskiej. W czasie II wojny światowej część Słowaków brała udział w krajowym ruchu oporu, w czechosłowackich jednostkach wojskowych na uchodźstwie i życiu politycznym. na emigracji; 1944 wybuchło powstanie słowackie; 1945 do Słowacji wkroczyły wojska sowieckie. Zadeklarowana w czasie powstania słowackiego wola istnienia w ramach jednego państwa doprowadziła do odnowy Czechosłowacji.

W 1945 Słowacja znalazła się ponownie w zunifikowanym państwie czechosłowackim. W czasie praskiej wiosny 1968 nastąpiło odrodzenie słowackich dążeń narodowych. Pod ich wpływem 1969 doszło do zmiany ustroju Czechosłowacji na federacyjny.

Niepodległa Słowacja

Po upadku 1989 rządów KPCz nasiliły się na Słowacji dążenia do uzyskania samodzielności. W październiku 1992 parlament czechosłowacki przyjął ustawę o powstaniu od 1 stycznia 1993 suwerennych Czech i Słowacji. W styczniu 1993 Słowacja została przyjęta do ONZ. W lutym 1993 Rada Narodowa Republiki Słowackiej wybrała Michala Kováča na prezydenta Słowacji. Do najważniejszych problemów politycznych Słowacji należą: spór z Węgrami o zespół hydroenergetyczny w Gabčíkovie na Dunaju oraz kwestia statusu mniejszości węgierskiej. W 2002 Słowacja podpisała traktat o przystąpieniu do NATO a od 2004 jest jego członkiem. W kwietniu 2003 podpisała traktat akcesyjny z Unią Europejską zatwierdzony w czerwcu tego samego roku w przez referendum, a 1 maja 2004 weszła do wspólnoty, Obecnie Prezydentem Słowacji jest Ivan Gašparovič a premierem Robert Fico.

Literatura

1. Wereszycki Henryk: Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1975