Janów Podlaski

Janów Podlaski

{{{rodzaj miejscowości}}}
Kolegiata pw. św. Trójcy
Państwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Janów Podlaski
Liczba ludności (2010)	2672
Strefa numeracyjna	(+48) 83
Kod pocztowy	21-505
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0012960
Położenie na mapie województwa lubelskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}
Strona internetowa

{{Polska miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | miejscowość podstawowa = | rodzaj miejscowości = | współrzędne = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "flaga wsi", "sekundE", "minutE", "herb wsi", "stopniN", "sekundN", "minutN", "stopniE", "mapa wsi", "dopełniacz wsi" oraz "herb artykuł".

Dziedziniec zamku biskupów łuckich

Grota Naruszewicza

Stadnina w Janowie Podlaskim

Koń wyhodowany w Janowie Podlaskim

Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski. Miejscowość jest siedzibą gminy Janów Podlaski. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Dzisiejszy Janów to miejscowość słynąca z hodowli koni czystej krwi arabskiej oraz corocznych aukcji koni przyciągających hodowców i wystawców z kraju i z zagranicy. Założona w 1817 państwowa stadnina koni to najbardziej znana i najstarsza stadnina w Polsce. Do 1994 działała jako Państwowe Gospodarstwo Rolne pod nazwą Stadnina Koni Janów Podlaski. Od 1994 jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Janów. Następnie, po przekształcaniu, jako Stadnina Koni Janów Podlaski Sp. z o.o.. Stadnina specjalizuje się w hodowli koni krwi arabskiej i półkrwi angloarabskiej.

Położenie

Wieś leży kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.

Według podziału fizyczno-geograficznego Jerzego Kondrackiego wieś jest położona na obszarze Niziny Południowopodlaskiej.

Miejscowość posiadała prawa miejskie w latach 1465–1870, 1919–1940 i 1944–1946.

W Polsce międzywojennej była siedzibą władz powiatu konstantynowskiego.

Historia

Janów Podlaski osada mająca status wsi zasiedlona była w końcu paleolitu – starszej epoki kamienia. Prawdziwy rozkwit osadniczy nastąpił w okresie wczesnego średniowiecza. Związany był z pojawieniem się na tych ziemiach plemion słowiańskich.

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770-1780 z inicjatywy biskupa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714-1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818-1867 i 1918-1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685-1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, który spędził tu ostatnie lata swego życia. Mieszkał on w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy Konstytucji 3 Maja biskup Naruszewicz. Ten poeta i dziejopisarz został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

W roku 1818 utworzono nową diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli liczny udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną tej decyzji była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. Fala prześladowań w 1874 roku nie ominęła unitów z Janowa. Około 100 unitów z janowskiej parafii zamknięto do więzień. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918-1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale i to nie wpłynęło na ożywienie gospodarcze.

W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (50% stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940) stracił prawa miejskie. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta, przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946). Póżniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasto już nie wymieniają (wieś w gminie Janów Podlaski).

Zabytki

• pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 r., na miejscu zamku z XV wieku i dworu z XVII wieku.
  • ślady obwarowań bastionowych
  • grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796 r.
  • park krajobrazowy
• kościół św. Trójcy z lat 1714-1735, barokowy
  • dzwonnica murowana z 1745 r., barokowa
  • gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
  • ogrodzenie
• kościół św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790-1801
  • dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874 r.
  • Plebania z końca XIX w.
• kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w.
• Założenie parkowe Wygoda I połowa XIX w. i zespół stajni projektu Henryka Marconiego
  • stajnia Czołowa z 1885 r.
  • stajnia Zegarowa z 1841 r.
  • stajnia Woroncowska z 1885 r.
  • stajnia Wyścigowa z 1848 r.
  • brama wjazdowa z ok. 1840 r.

Stadnina koni

Ciekawym zabytkiem jest zespół klasycystyczny stajni w pobliskiej Wygodzie, gdzie od 1817 roku mieści się stadnina koni arabskich, zajmująca obszar 2500 ha (stanowi około 18% powierzchni gminy Janów Podlaski). Historia tej stadniny sięga wojen napoleońskich, w wyniku których liczba koni na ziemiach polskich gwałtownie spadła. Aby odzyskać traconą powoli pozycję końskiej potęgi utworzono w 1817 roku janowską stadninę. O decyzji ulokowania tam stada państwowego przesądziło istnienie dużego folwarku Wygoda pod Janowem oraz dużej stadniny poaustriackiej. Konie były nazbyt cenne dla armii i gospodarki, by nie dostrzegli ich rosyjscy zaborcy. Dzięki pomocy miłośnika koni, jakim był rosyjski namiestnik na ziemiach Polski Iwan Paskiewicz, janowska stadnina przeżywała złoty okres. W 1841 roku, według planów architekta Henryka Marconiego, wzniesiono pierwszą murowaną stajnię "Czołową", a w roku 1848 drugą "Zegarową" z neogotycką wieżą, do której kupiono zegar za olbrzymią wówczas sumę 363 ruble (2400 ówczesnych złotych polskich).

W latach 30.–40. XIX w. janowska stadnina stała się poważnym ośrodkiem hipologicznym na centralnych ziemiach Polski. Oprócz rządowego stada koni znajdowała się tu także szkoła weterynaryjna oraz szkoła praktyczna hippiki i ujeżdżania (od 1824 roku). W posiadaniu zarządu stada znajdowały się m.in. puchary i medale oraz inne odznaczenia koni kupionych w Europie (np. srebrne puchary słynnej klaczy Armidy, bohaterki toru w Królestwie Polskim, wielokrotnej triumfatorki w wyścigach rozgrywanych w Warszawie, liczne obrazy o tematyce końskiej, biblioteka hipologiczna z szeregiem czasopism polskich i niemieckich).

W 1885 roku Rosjanin Aleksander hrabia Nierodka doprowadził do wzniesienia stajni murowanej "Woroncewa" z 85 boksami. Kupił też szereg cennych koni w Europie Zachodniej, w tym konie pełnej krwi angielskiej oraz arabskiej. To właśnie wtedy pojawiły się w Janowie pierwsze araby. W 1887 roku jedną stajnię "Wyścigową" hrabia przeznaczył dla koni wyścigowych. Na przełomie XIX i XX wieku Janów Podlaski był najważniejszym ośrodkiem hodowlanym oraz wiedzy hipologicznej w zachodniej części imperium rosyjskiego.

Na początku XX wieku Janów dochował się charakterystycznego konia janowskiego, jak to ujęto w literaturze fachowej – "o prawidłowej mocnej budowie oraz jędrnej i odpornej konstytucji". Wykształcono też dwie własne linie rodów żeńskich. Cały ten dorobek zaprzepaściła pierwsza wojna światowa. W lutym, w 1915 roku stado wywieziono na wschód i tam prawie wszystkie zginęły. Myśl odtworzenia od podstaw stadniny w Janowie podjęła po 1918 roku grupa zapaleńców i hipologów polskich. W kwietniu 1919 roku do pustych i zniszczonych stajni Janowa sprowadzono klacze czystej krwi arabskiej. Już w latach 20. kupowały tam konie zagraniczne stadniny (np. czeskie i niemieckie). W roku 1924 stadnina janowska zaczęła się specjalizować w hodowli rumaków czystej krwi arabskiej. Okres rozkwitu przerwał wybuch następnej wojny. Na przełomie września i października w 1939 roku janowskie araby zostały rozgrabione przez okolicznych mieszkańców, za przyzwoleniem sowieckiego okupanta, część koni wraz z falą uciekinierów wyruszyła ponownie na wschód. Po zajęciu stadniny przez wojska niemieckie niektóre konie z takimi sławami hodowlanymi jak ogiery "Witraż" czy "Wielki Szlem" mogła wrócić do macierzystej stadniny. Niemcy zadbali by koniom i obsługującym je masztalerzom działo się nieźle, jak na wojenne warunki.

W lipcu roku 1944 stado liczące około 300 sztuk koni czystej krwi arabskiej zostało ewakuowane do Niemiec, gdzie poniosło straty podczas bombardowania Drezna. Do Saksonii dostarczono również konie z innych polskich stadnin: Białka, Bogusławice, Dębice, Kozienice. Konie powróciły do kraju w listopadzie 1946 roku drogą morską. Przez wiele tygodni dwa statki przewożące konie kursowały między Lubeką a Gdynią. Do Janowa Podlaskiego 80 klaczy i źrebaków powróciło 1 listopada 1950, a ogiery rozproszone po innych stadninach znalazły się w Janowie dopiero w roku 1960. Rozkwit stadniny nastąpił pod koniec lat 50. XX w., kiedy dyrektorem został człowiek związany ze stadniną od grudnia 1939 roku, Andrzej Krzyształowicz. Jemu przypadła rola opiekowania się końmi wywożonymi przez Niemców, on też doprowadził do zorganizowania jesienią 1969 roku pierwszej aukcji koni arabskich. Od tamtej pory udało się sprzedać za granicę blisko 1000 arabów, przysparzając krajowi wielu dewiz. Największym sukcesem finansowym było sprzedanie janowskiego ogiera El Passo za 1 milion USD.

Ciekawostki

W Janowie przy Starym Rynku zachowała się stacja benzynowa z 1928 roku, jedna z najstarszych w Polsce. Do dzisiaj można na jej terenie obejrzeć ręczne dystrybutory paliw firmy Temper Extakt z 1928 roku.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Janowie Podlaskim

Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna Stadniny Koni w Janowie Podlaskim
• Janów nad Krzywką, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 46 .
• Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl