Kronika wielkopolska

Kronika wielkopolska – anonimowa kronika opisująca dzieje średniowiecznej Polski (od czasów legendarnych aż po rok 1273) napisana w łacinie średniowiecznej w końcu XIII lub w XIV wieku.

Okoliczności powstania

Kronika była pisana z perspektywy Wielkopolski. Nie jest znany jej tytuł; w jednym z zachowanych rękopisów występuje zapis Chronicon Polonie, w innym Annalia vetuste gentis Polonorum vel Kronice. Według niektórych historyków (B. Kürbisówna) pierwsza jej redakcja powstała w latach 1283–1296, a jej autorem był kustosz kapituły poznańskiej Godzisław Baszko, natomiast druga redakcja (uzupełnienie pierwszej) w latach 1377–1384 (za tą tezą przemawia zależność tekstowa od Kroniki Dzierzwy z pocz. XIV w.). Według innych całość napisał Janko z Czarnkowa w drugiej połowie XIV wieku. Kronika zachowała się w 9 rękopisach, zawierających Wielką kronikę - kolekcję źródeł historycznych, zebranych w Wielkopolsce pod koniec XIV wieku.

Autor kroniki postawił sobie za cel spisanie dziejów władców Polski. Kronika obejmuje okres od czasów legendarnych do lat 1271/1272, a w dwóch odpisach również rok 1273. Pod względem źródłowym i stylistycznym kronika składa się z dwóch części: pierwsza, obejmująca zdarzenia do 1202, opiera się na Kronice Wincentego Kadłubka. Część druga, mająca bardziej annalistyczny charakter, opracowana jest na podstawie roczników kapituły gnieźnieńskiej i poznańskiej. Inne wykorzystane źródła to prawdopodobnie zaginione Roczne dzieje Polaków (Annales Polonorum historiae), archiwalia kościelne i Żywot św. Stanisława (Vita maior) Wincentego z Kielczy. Przedmowa do kroniki zachowała się w 2 redakcjach tekstu. Pierwsza powstała w latach 1295/1296 (Przemysł II wymieniony jest jako władca panujący). Druga, obszerniejsza została napisana prawdopodobnie w XIV w. Kronikę wielkopolską na język polski przetłumaczył w roku 1965 Kazimierz Abgarowicz.

Treść utworu

Kronika wielkopolska wykazuje cechy gesta ducum, czyli utworu sławiącego czyny książąt. Centralnymi postaciami kroniki są władcy z linii Piastów wielkopolskich – Przemysł I i Przemysł II. Przemysł I przedstawiony jest jako wzorzec władcy, łączącego cnoty rycerskie (toczenie tylko wojen obronnych) oraz duchowe (pobożność, chrześcijańska pokora). Jako władcy idealni ukazani są również inni królowie i książęta polscy, np. Bolesław Śmiały (przed dokonaniem zbrodni na św. Stanisławie) i Bolesław Krzywousty.

Kronika miała charakter elitarny i kierowana była do wyższych warstw społecznych, zwłaszcza środowisk dworskich. Stąd pojawiły się w niej wątki rycerskie i romansowe (m. in. legenda o Helgundzie i Walgierzu Wdałym, dzieje Piotra Włostowica). Relacja faktograficzna uzupełniana jest fikcyjnymi listami, mowami i dialogami, pisanymi ozdobnym stylem. Pojawiają się również fragmenty poetyckie, głównie cytaty z autorów starożytnych, takich jak Owidiusz, Horacy, Wergiliusz, Lukan. Kronika zawiera także wstawki o charakterze sentencji, np. o patriotyzmie przy okazji opisu zmagań Bolesława Krzywoustego z Pomorzanami.

Zobacz też

• Wincenty Kadłubek
• Gall Anonim
• Jan Długosz
• Władysław z Gielniowa

Bibliografia

• Kronika wielkopolska. przekład: Kazimierz Abgarowicz, wstęp i komentarze: Brygida Kürbisówna. Kraków: PWN, 2010. ISBN 97883-242-1275-0.brak strony w książce
• Brygida Kürbisówna: Studia nad Kroniką wielkopolską. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1952.brak strony w książce
• Brygida Kürbisówna: Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV wieku. Warszawa: PWN, 1959.brak strony w książce
• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 188-193, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 83-01-11452-5.
• Słownik literatury staropolskiej. redakcja: Teresa Michałowska. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 346-354, seria: Vademecum polonisty. ISBN 83-04-02219-2.
• Labuda Gerard Główne linie rozwoju rocznikarstwa polskiego w wiekach średnich, Kwartalnik historyczny, tom 78, z.4/1971