Bazylika na Świętym Krzyżu

Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu

sanktuarium, bazylika mniejsza
Bazylika od frontu
Państwo	Polska
Miejscowość	Święty Krzyż
Adres	{{{adres}}}
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 16 czerwca 2013 r. Papież Franciszek
Wezwanie	Świętej Trójcy
Wspomnienie liturgiczne	Uroczystość Trójcy Przenajświętszej (pierwsza niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego)
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	Krzyża Świętego
Historia Data rozpoczęcia budowy 1781 (trzeci kościół) Data zakończenia budowy 1789 Data poświęcenia 1809 Data zamknięcia {{{data zamknięcia}}} Aktualne przeznaczenie Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego Fundator Kazimierz Jagiellończyk, Zbigniew Oleśnicki (gotycki kościół z XV w.)
Dane świątyni Styl barokowo-klasycystyczny Architekt Józef Karsznicki Świątynia • materiał bud. • cegła Liczba naw jedna Organy • liczba głosów • liczba manuałów 34 3
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Świątynia chrześcijańska infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | data zamknięcia = | współrzędne = | adres = Nieznane pola: "data rejestracji", "minutN", "rejestr", "minutW", "sekundW", "sekundN", "stopniS", "kod języka", "minutS", "nr rej. zabytku", "sekundS", "stopniW", "sekundE", "minutE", "stopniN" oraz "stopniE".

Ołtarz kościoła na Św. Krzyżu

Krypta grobowa kaplicy Oleśnickich – domniemane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego

Bazylika mniejsza pw. Trójcy Świętej i sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego – sanktuarium znajdujące się na Świętym Krzyżu (Łysej Górze) w Górach Świętokrzyskich, na terenie diecezji sandomierskiej, najstarsze polskie sanktuarium.

Historia

Data założenia opactwa benedyktynów na Łysej Górze nie jest znana. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundację Bolesławowi Chrobremu w 1006 roku. Pewnym jest, że klasztor zbudowany został w I poł. XII wieku przez Bolesława Krzywoustego. Początkowo pw. Świętej Trójcy, od XV wieku pw. Świętego Krzyża. Od 1306 r. przechowywano tam fragmenty relikwii Krzyża Świętego. W kaplicy Oleśnickich przechowywana jest znaczna cząstka relikwii Krzyża Świętego podarowana przez Emeryka, królewicza z Węgier. W połowie XV wieku kościół romański rozbudowano od strony wschodniej i zachodniej w stylu gotyckim. W okresie panowania dynastii Jagiellonów, było to najważniejsze sanktuarium religijne w Królestwie Polskim. Siedmiokrotnie odwiedzał je Władysław Jagiełło (m.in. w drodze na koronację w Krakowie oraz w drodze pod Grunwald), dziesięciokrotnie przebywał w klasztorze był król Kazimierz Jagiellończyk, sześciokrotnie król Zygmunt Stary, trzykrotnie król Zygmunt August. Dnia 22 marca 1661 roku, jak podawała najstarsza polska gazeta Merkuriusz Polski Ordynaryjny, król polski Jan II Kazimierz Waza wraz z małżonką oraz dworem zmierzając do Warszawy wstąpił do sanktuarium. W połowie XVII wieku rozpoczęto barokową przebudowę kościoła dodając do gotyckiego korpusu dwie barokowe wieże na fasadzie. W 1655 roku kościół złupili Szwedzi, którzy wymordowali część zakonników. W 1701 roku ukończono budować zachodnie skrzydło klasztorne. Ponownie Szwedzi zajęli kościół i klasztor w 1704 roku. W październiku 1777 roku gotycko-barokowy kościół i klasztor spłonęły w pożarze. Wkrótce przystąpiono do budowy trzeciego kościoła w stylu barokowo-klasycystycznym, który wybudowano w latach 1781-1789. W 1819 roku skasowano klasztor, który przeszedł na własność rządu Królestwa Polskiego. Od 1853 roku mieścił się tu Instytut Księży Zdrożnych, który po Powstaniu styczniowym zaborcy rosyjscy przekształcili w ciężkie więzienie kryminalne. W 1914 roku Austriacy wysadzili wieżę kościelną. Od 1936 mieścił się tu klasztor i nowicjat Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, jednak w budynku dzisiejszego muzeum do 1939 roku nadal funkcjonowało "Więzienie ciężkie". Do 1937 roku osadzony w nim był Sergiusz Piasecki, który w celi zaczął pisać słynną powieść "Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy". We wrześniu 1939 roku klasztor został zbombardowany przez Luftwaffe i częściowo zniszczony. W latach 1941-1944 Niemcy w klasztorze więzili jeńców radzieckich. Obecnie obiekt jest udostępniony do zwiedzania. 16 czerwca 2013 sanktuarium podniesiono do godności bazyliki mniejszej. W 2014 roku ukończono rekonstrukcję kościelnej wieży.

Architektura

• Kościół - Obecna późnobarokowa świątynia została zbudowana w latach 1781-1789 wg projektu Józefa Karsznickiego w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. W 1914 roku Austriacy zburzyli wieżę, którą zrekonstruowano w 2014 roku. W niszach znajdują się rzeźby z XVII wieku, pochodzące prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła. Wnętrze kościoła ma charakter klasycystyczny.
  • Kaplica Oleśnickich (zwana także Kaplicą Relikwii Krzyża Świętego) z lat 1614-1620 z funduszy Mikołaja Oleśnickiego (więcej: Kaplica Oleśnickich). Znajdują się w niej od 1723 roku relikwie Krzyża Świętego.
  • Ołtarz główny w stylu klasycystycznym z obrazem św. Trójcy pędzla Franciszka Smuglewicza (1745-1807)
  • obrazy Franciszka Smuglewicza (św. Józefa, św. Emeryka, św. Scholastyka ze św. Benedyktem).
  • płyta nagrobna opata Michała Maliszewskiego
  • portal z marmuru
  • stalle z XVIII w.
  • Zakrystia ze sklepieniem kolebkowo-krzyżowym i polichromią ze scenami z życia św. Benedykta. Meble w niej są intarsjowane i zostały ufundowane przez opata Karskiego w 1777 roku.
• Krużganek klasztorny w stylu gotyckim, ozdobiony orłami jagiellońskimi oraz litewską Pogonią i herbem Dębno na zwornikach. Południowym ramieniem biegnie fragment muru romańskiego z XII wieku, będący pozostałością z dawnego kościoła.
• Furta klasztorna z 1643 r. w stylu barokowym
• Brama wschodnia w stylu barokowym z XVII wieku, pokryta blachą w 1976 r.
• Probostwo szpitalne z XVIII w.

Odpusty

W sanktuarium obchodzi się uroczyście dwa odpusty:

• odpust Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września)
• odpust Najdroższej Krwi Pana Jezusa (pierwsza niedziela lipca).

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

• zespół klasztorny benedyktynów, ob. oblatów, nr rej.: 25 z 24.03.1947 oraz 267 z 23.06.1967:
  • kościół pw. Trójcy Świętej, 3 ćw. XII, 1781-89, pocz. XIX
  • klasztor, XV, XVII, XX
  • dzwonnica, k. XVIII
  • brama wsch., k. XVIII

  • 

    wały kamienne, prehistoryczne

Zobacz też

• Kasata klasztorów w zaborze rosyjskim i Królestwie Kongresowym

Galeria

• 
  Bolesław Wstydliwy książę krakowski i sandomierski, potwierdza przywileje klasztoru benedyktynów na Łysej Górze w 1270 roku
• 
  Zakrystia, zdobienia
• 
  Kaplica Oleśnickich
• 
  Widok kościoła z bramy wschodniej
• 
  Brama wschodnia i dzwonnica
• 
  Święty Krzyż – Michał Elwiro Andriolli 1895
• 
  Klasztor zimą
• 
  Zdjęcie Żuawów śmierci podczas ich pobytu w Sanktuarium w 1863

Bibliografia

• Sulimierska-Laube, Maria: "Benedyktyński Klasztor Świętego Krzyża na Łyścu w okresie gotyckim (pow. i woj.kieleckie)" - (Rozprawy). Il./Biuletyn Historii Sztuki. - R. 25 (1963), nr 3, s. 183-201
• Derwich, Marek. Świętokrzyskie Opactwo i jego relikwia // W: Kalendarz Świętokrzyski 2005 / koncepcja, red. i oprac. edytorskie Jerzy Daniel. - Kielce, 2004. - S. 118-127
• Szkice architektoniczne krajowych dzieł sztuki / zebrał i wydał Jan Hinz. T. 1. - Warszawa, 1888. - S. 43-45 : B. klasztor Ś-go Krzyża na Łysej Górze : tab. LVI-LVIII

Linki zewnętrzne

• Święty Krzyż – Klasztor i nowicjat Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej
• Sanktuarium na stronie diecezji sandomierskiej