Brzeżany: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
jęz. |
→Zabytki: drobne redakcyjne |
||
| Linia 75: | Linia 75: | ||
{{osobny artykuł|zamek w Brzeżanach}} |
{{osobny artykuł|zamek w Brzeżanach}} |
||
* Kościół Zamkowy z XVII wieku – zdewastowany z kaplicą grobową Sieniawskich |
* Kościół Zamkowy z XVII wieku – zdewastowany z kaplicą grobową Sieniawskich |
||
* |
* '''Kaplica grobowa Sieniawskich''' – jedno z dawniejszych najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych. Obecnie w całkowitej ruinie. Początek dewastacji zaczął się jeszcze w XIX wieku, kolejne zniszczenia przyniosła [[wojna krymska]]. Jej konserwacji w latach 70. XIX wieku podjął się [[Stanisław Potocki (1824-1887)|Stanisław Potocki]]. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] kaplica kolejny raz uległa zniszczeniom, a dzieło całkowitej dewastacji dokonane zostało po 1945 roku, kiedy zabrakło polskich opiekunów tego miejsca. Kaplica mieściła zespół nagrobków Sieniawskich: [[Anna Sieniawska|Anny Sieniawskiej]] (z 1574 roku), [[Jan Sieniawski|Jana Sieniawskiego]] (z 1583 roku), [[Mikołaj Sieniawski (hetman wielki koronny)|Mikołaja Sieniawskiego]] (z 1569 roku), [[Hieronim Sieniawski|Hieronimem Sieniawskim]] (z 1583 roku), [[Adam Hieronim Sieniawski (podczaszy koronny)|Adamem Hieronimem Sieniawskim]] (1619), [[Mikołaj Sieniawski (podczaszy koronny)|Mikołajem Sieniawskim]] (1636), [[Aleksander Sieniawski|Aleksandrem Sieniawskim]] (1621) i [[Prokop Sieniawski (zm. 1627)|Prokopem Sieniawskim]] (1626). Nagrobki obecnie są całkowicie zdewastowane. Zdaniem [[Mieczysław Orłowicz|Mieczysława Orłowicza]] nagrobki w kaplicy w czasie swojej świetności były „godne [[wawel]]skich”. W kaplicy znajdowały się m.in. cynowe XVII wieczne sarkofagi z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, które były dziełem wrocławskiego rzeźbiarza [[Jan Pfister|Jana Pfistera]]. Sarkofagi te (4 sztuki) szczęśliwie ocalały, dzięki ich wywiezieniu podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-rosyjskiej]] w 1920 r. do [[Kraków|Krakowa]]. Dziś znajdują się w kryptach na zamku w [[Pieskowa Skała|Pieskowej Skale]] |
||
| ⚫ | |||
Kaplica mieściła zespół nagrobków Sieniawskich: [[Anna Sieniawska|Anny Sieniawskiej]] (z 1574 roku), [[Jan Sieniawski|Jana Sieniawskiego]] (z 1583 roku), [[Mikołaj Sieniawski (hetman wielki koronny)|Mikołaja Sieniawskiego]] (z 1569 roku), [[Hieronim Sieniawski|Hieronimem Sieniawskim]] (z 1583 roku), [[Adam Hieronim Sieniawski (podczaszy koronny)|Adamem Hieronimem Sieniawskim]] (1619), [[Mikołaj Sieniawski (podczaszy koronny)|Mikołajem Sieniawskim]] (1636), [[Aleksander Sieniawski|Aleksandrem Sieniawskim]] (1621) i [[Prokop Sieniawski (zm. 1627)|Prokopem Sieniawskim]] (1626). Nagrobki obecnie są całkowicie zdewastowane. |
|||
| ⚫ | * Kościółek [[Ormianie w Polsce|ormiański]] z XVIII wieku, na którego fasadzie znajdują się resztki fresku przedstawiającego Matkę Boską, autorstwa [[Edward Rydz-Śmigły|Edwarda Rydza-Śmigłego]], siedziba jednej z 8 parafii [[Kościół katolicki obrządku ormiańskiego|ormiańsko-katolickich]] w międzywojennej Polsce |
||
Zdaniem [[Mieczysław Orłowicz|Mieczysława Orłowicza]] nagrobki w kaplicy w czasie swojej świetności były „godne [[wawel]]skich”. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
W kaplicy znajdowały się m.in. cynowe XVII wieczne sarkofagi z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, które były dziełem wrocławskiego rzeźbiarza [[Jan Pfister|Jana Pfistera]]. Sarkofagi te (4 sztuki) szczęśliwie ocalały, dzięki ich wywiezieniu podczas [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-rosyjskiej]] w 1920 r. do [[Kraków|Krakowa]]. Dziś znajdują się w kryptach na zamku w [[Pieskowa Skała|Pieskowej Skale]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | * |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* dworki szlacheckie |
* dworki szlacheckie |
||
Wersja z 13:47, 26 sty 2017
 Panorama miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Prawa miejskie |
1530 | ||||
| Burmistrz |
Wołodymyr Muzyczko | ||||
| Powierzchnia |
12 km² | ||||
| Wysokość |
269 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-3548 | ||||
| Kod pocztowy |
47505 | ||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:town} | |||||
| Strona internetowa | |||||
.png)
Brzeżany[1][2] (ukr. Бережани) – miasto wydzielone z rejonu na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu brzeżańskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie tarnopolskim, siedziba powiatu brzeżańskiego.
Historia
- W poł. XIV wieku wraz z innymi ziemiami Rusi Halicko-Włodzimierskiej przyłączone przez Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego. 1370-1387 w granicach Krolestwa Węgier pod władzą namiestnika Władysława Opolczyka, następnie Ścibora ze Ściborzyc
- W 1375 pierwsza pisemna wzmianka o Brzeżanach w wystawionym przez Władysława Opolczyka dokumencie nadania osady bojarowi Waśce Teptuchowiczowi
- Od 1434 województwo ruskie Korony, od 1569 w Rzeczypospolitej
- 1508 – Anna z Cebrowskich żona Rafała z Sieniawy (zm. 1518) chorążego halickiego, w drodze spadku po Piotrze Cebrowskim, Żabokruckim i po Hunowskich, otrzymuje Brzeżany
- w 1530 Brzeżany uzyskały prawa miejskie staraniem hetmana Mikołaja Sieniawskiego. Przez niemal 200 lat należały do jego spadkobierców, zawdzięczając im swój rozwój i rozgłos
- W XVII wieku zamek w Brzeżanach wielokrotnie oparł się wojskom kozackim, tatarskim i osmańskim
- Od XVIII wieku miasto prywatne Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich
- Po I rozbiorze Polski w latach 1772-1918 – miasto powiatowe w Królestwie Galicji i Lodomerii w składzie monarchii Habsburgów, Cesarstwa Austrii, od 1866 Austro-Węgier. Około 1900 mieszkało tutaj 4600 Polaków, 3100 Rusinów i 5300 Żydów
- W latach 1916-1917, podczas I wojny światowej, w rejonie Brzeżan toczyły się walki pomiędzy wojskami rosyjskimi i austro-węgierskimi
- Od 1 listopada 1918 do maja 1919 pod administracją ZURL (komisarzem rządowym ZURL był Tymotej Staruch), od maja 1919 do ? czerwca[potrzebny przypis] 1919 pod сzas ofensywy czortkowskiej miasto znalazło się ponownie pod administracją Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej do końca czerwca 1919. Od tego czasu do 14 marca 1923 pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923[4].
- Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945 w granicach Polski, miasto powiatowe w województwie tarnopolskim
- Od września 1939 do 1941 roku pod okupacją sowiecką; miały wtedy miejsce deportacje ludności (głównie Polaków) w głąb ZSRR.
- W ostatnich dniach czerwca 1941 roku funkcjonariusze NKWD zamordowali w miejscowym więzieniu od 174 do 300 więźniów. Zwłoki zamordowanych grzebano na terenie zamku lub wrzucano do rzeki Złota Lipa. Od 80 do 107 więźniów ocalało, gdyż nalot niemieckiej Luftwaffe spowodował ucieczkę strażników[5][6].
- 6 lipca 1941 r. odkrycie ciał ofiar NKWD wywołało pogrom Żydów (zob. pogrom w Brzeżanach), których oskarżono o sympatyzowanie z bolszewizmem. Ukraińscy nacjonaliści zabili podczas pogromu 250-300 osób[7].
- W latach 1941-1944 pod okupacją niemiecką (Dystrykt Galicja)
- 1941-1943 – Holocaust w Brzeżanach. Ocenia się, że zginęło 5,5-6,5 tys. Żydów[8] (zob. getto w Brzeżanach).
- W latach 1942–1944 był to rejon działalności AK
- W latach 1943-1945 był to teren działalności UPA
- W latach 1945-1991 na terytorium Ukraińskiej SRR w granicach ZSRR
- 1946 wysiedlenie Polaków w nowe granice Polski
- 1946-1947 w rejon Brzeżan i samego miasta została przesiedlona część ludności ukraińskiej z powiatu sanockiego
- Od 1991 na terytorium Ukrainy.
Zabytki
.jpg)
- Zamek Sieniawskich (w ruinach) – zbudował go Mikołaj Sieniawski w 1554 roku, rozbudowany został w XVII i XVIII wieku. Urządzony był z wielkim przepychem, należał do największych rezydencji magnackich Rzeczypospolitej, nazywany był Podolskim Wawelem. Na zamku przebywali m.in.: król August II Mocny (1648), książę Franciszek Rakoczy (1702) i car Piotr I Wielki (1707). Zdewastowany w XIX i XX wieku, za czasów gdy dziedzicem był Aleksander Potocki (1798-1868) – wojskowy, powstaniec 1830, emigrant, filantrop
- Kościół Zamkowy z XVII wieku – zdewastowany z kaplicą grobową Sieniawskich
- Kaplica grobowa Sieniawskich – jedno z dawniejszych najwspanialszych polskich mauzoleów rodowych. Obecnie w całkowitej ruinie. Początek dewastacji zaczął się jeszcze w XIX wieku, kolejne zniszczenia przyniosła wojna krymska. Jej konserwacji w latach 70. XIX wieku podjął się Stanisław Potocki. W czasie I wojny światowej kaplica kolejny raz uległa zniszczeniom, a dzieło całkowitej dewastacji dokonane zostało po 1945 roku, kiedy zabrakło polskich opiekunów tego miejsca. Kaplica mieściła zespół nagrobków Sieniawskich: Anny Sieniawskiej (z 1574 roku), Jana Sieniawskiego (z 1583 roku), Mikołaja Sieniawskiego (z 1569 roku), Hieronimem Sieniawskim (z 1583 roku), Adamem Hieronimem Sieniawskim (1619), Mikołajem Sieniawskim (1636), Aleksandrem Sieniawskim (1621) i Prokopem Sieniawskim (1626). Nagrobki obecnie są całkowicie zdewastowane. Zdaniem Mieczysława Orłowicza nagrobki w kaplicy w czasie swojej świetności były „godne wawelskich”. W kaplicy znajdowały się m.in. cynowe XVII wieczne sarkofagi z postaciami zmarłych na wiekach niemające odpowiednika w sztuce polskiej, które były dziełem wrocławskiego rzeźbiarza Jana Pfistera. Sarkofagi te (4 sztuki) szczęśliwie ocalały, dzięki ich wywiezieniu podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r. do Krakowa. Dziś znajdują się w kryptach na zamku w Pieskowej Skale
- Kościół i klasztor Bernardynów z 1630-1638
- Kościółek ormiański z XVIII wieku, na którego fasadzie znajdują się resztki fresku przedstawiającego Matkę Boską, autorstwa Edwarda Rydza-Śmigłego, siedziba jednej z 8 parafii ormiańsko-katolickich w międzywojennej Polsce
- Cerkiew pw. św. Mikołaja z XVII wieku
- Cerkiew pw. św. Trójcy z XVII-XIX wieku
- dworki szlacheckie
Oświata
Związani z Brzeżanami
- Jakub Bałłaban – polski architekt, ur. w Brzeżanach,
- Aleksander Brückner – polski prof., filolog i slawista, historyk literatury i kultury polskiej, ur. w Brzeżanach,
- Zbigniew Brzeziński - politolog, w l. 1977–81 doradca prezydenta Cartera, kawaler Orderu Orła Białego
- Antoni Brzeżańczyk – polski piłkarz i trener, ur. w Brzeżanach,
- Antoni Cwojdziński – polski komediopisarz, aktor teatralny, reżyser teatralny i scenarzysta filmowy, ur. w Brzeżanach,
- Emil Dunikowski – polski geolog, podróżnik, prof. UL, ur. w Brzeżanach,
- Bolesław Dunin-Wąsowicz – polski dowódca woj., ppor. kawalerii Legionów Polskich i por. piechoty WP, ur. w Brzeżanach,
- Zbigniew Dunin-Wąsowicz – polski dowódca woj., rtm. LP, ur. w Brzeżanach,
- Roman Florer – polski dowódca wojskowy, pułkownik pilot Wojska Polskiego, ur. w Brzeżanach,
- Marian Golias – polski filolog klasyczny, doktor nauk humanistycznych, ur. w Brzeżanach,
- Jan Edward Hofmokl – polski chirurg, ordynator, urodzony w 1840 w Brzeżanach,
- Zdzisław Hordyński-Juchnowicz – polski lekarz, tytularny gen. dywizji WP, ur. w Brzeżanach,
- Wasyl Iwanczuk – ukraiński szachista, jeden z czołowych zawodników świata od lat 90. XX w. do chwili obecnej, mieszkał i uczył się w Brzeżanach,
- Józef Kamiński – polski dowódca wojskowy, gen. broni LWP, ur. w Brzeżanach,
- Edward Kofler – polski matematyk, prof., ur. w Brzeżanach,
- Władysław Kohman-Floriański – polski inż. budowy maszyn, wykładowca PL i po 1945 prof. nadz. PG, ur. w Brzeżanach,
- Tadeusz Franciszek Kulikowski – polski żołnierz armii gen. Andersa, ur. w Brzeżanach,
- Oskar Rudolf Kühnel – polski oficer pochodzenia węgierskiego, kapitan WP, ur. w Brzeżanach,
- Rafał Lemkin – polski prawnik i karnista, twórca pojęcia ludobójstwo, w l. 30. XX w. pprok. SO w Brzeżanach,
- Bohdan Łepkyj - ukraiński prozaik, poeta i literaturoznawca, ukończył gimnazjum z wykładowym językiem polskim w Brzeżanach
- Maurycy Maciszewski – polski pedagog, historyk, doktor filozofii, prof. gimnazium brzeżańskiego
- Teofil Maresch – polski wojskowy, gen. brygady WP, sędzia NSW, ur. w Brzeżanach,
- Szymon Mayblum – polski dowódca wojskowy, major żandarmerii WP, ur. w Brzeżanach,
- Feliks Jan Mazurkiewicz - mjr piechoty WP, uczestnik 2. wojen światowych, kawaler orderu Virtuti Militari, ur. w Brzeżanach
- Stanisław Narajewski – polski prezbiter katolicki, etyk, profesor i rektor UL, uczęszczał do gimnazjum w Brzeżanach,
- Alfred Obaliński – polski prof., lekarz chirurg, ur. w Brzeżanach,
- Wiktor Past – polski dowódca wojskowy, tytularny gen. dywizji WP, ur. w Brzeżanach,
- Teofil Pawłykiw - ukraiński duchowny greckokatolicki, poseł na Sejm Krajowy Galicji IV kurii obwodu Brzeżany, z okręgu wyborczego Brzeżany-Przemyślany
- Damian Sawczak - ukraiński prawnik, pracował w Sądzie Obwodowym w Brzeżanach
- Stanisław Schaetzel – adwokat, burmistrz Brzeżan, poseł do Sejmu Krajowego Galicji
- Milica Semków – polska slawistka, prof. dr hab. nauk filologicznych, ur. w Brzeżanach,
- Łukasz Solecki – polski duchowny kat., bp przemyski, prof. i rektor UL, ukończył gimnazjum w Brzeżanach,
- Edward Sucharda – polski chemik, profesor PL, jej prorektor 1933-1935 i rektor 1938-1939, ur. w Brzeżanach,
- Edward Śmigły-Rydz – polski wojskowy i polityk, Marszałek Polski,Naczelny Wódz w wojnie 1939 r., ur. w Brzeżanach,
- Markijan Szaszkewycz- ukraiński poeta i pisarz, duchowny greckokatolicki, ukończył gimnazjum w Brzeżanach
- Ernest Till – polski prawnik, prof. UL, członek PAU, ur. w Brzeżanach,
- Franciszek Tokarz – polski duchowny kat., filozof, prof. KUL, administrator parafii ormiańskiej w Brzeżanach 1934-38,
- Teresa Tubek – polska lekkoatletka, oszczepniczka, ur. w Brzeżanach,
- Sydir Twerdochlib - ukraiński poeta, tłumacz i polityk, ur. w Brzeżanach,
- Wacław Wolski – polski inż., działacz społ., obrońca Lwowa, odznaczony Krzyżem Walecznych, ur. w Brzeżanach.
Książki
- Józef Czernecki, Brzeżany. Pamiątki i wspomnienia w setną rocznicę założenia gimnazyum (1905)
- Shimon Redlich, „Razem i osobno. Polacy, Żydzi, Ukraińcy w Brzeżanach 1919-1945”, Sejny 2008, ISBN 83-86872-33-0.
- Zbigniew Rusiński, „Tryptyk brzeżański”, Wrocław 1998, ISBN 83-907486-3-0.
- Juliusz Słowacki, „Jan Bielecki”.
- Witold Goliński, „Brzeżany na starej pocztówce”, Kluczbork 2006.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 4.
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Tekst deklaracji opublikowany w:Dz.U. z 1923 r. nr 49, poz. 333
- ↑ Jerzy Węgierski: Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941. Warszawa: Editions Spotkania, 1991, s. 278. ISBN 83-85195-15-7.
- ↑ Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 135. ISBN 83-88747-40-.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 78.
- ↑ Холокост..., Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 80.
Miasta partnerskie
Linki zewnętrzne
- Brzeżany. Jednodniówka akademicka 1927. Inauguracyjne wydawnictwo Polskiego Akademickiego Koła Brzeżańczyków we Lwowie.. Lwów: Polskie Akademickie Koło Brzeżańczyków, 1927.
- Bogata strona o Brzeżanach, okolicznych miejscowościach i regionie
- Powiat brzeżański w przewodniku z 1929 roku
- Historia Żydów w Brzeżanach na portalu Wirtualny Sztetl
- Brzeżany w Encyklopedii Ukrainy
- Brzeżany na starej pocztówce
- Architektura i urbanistyka
- Brzeżany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 417.
- Galeria starych zdjęć i pocztówek
- Kresowe zamki Rzeczypospolitej – Brzeżany YouTube
