Lida: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne merytoryczne |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 52: | Linia 52: | ||
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]]<ref name=wojna>{{cytuj książkę | nazwisko = Wyszczelski| imię = Lech| tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| strony = 47–49| rozdział = Wstępna faza walk| adres rozdziału = | nazwisko r = Wyszczelski| imię r = Lech}}</ref>. W styczniu 1919 roku oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików [[Wilno|Wilnu]]. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsko Polskie]] w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów - Komunistów<ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. report|Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919)]].</ref><ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report|Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report (1919)]].</ref>. |
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]]<ref name=wojna>{{cytuj książkę | nazwisko = Wyszczelski| imię = Lech| tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| strony = 47–49| rozdział = Wstępna faza walk| adres rozdziału = | nazwisko r = Wyszczelski| imię r = Lech}}</ref>. W styczniu 1919 roku oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików [[Wilno|Wilnu]]. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsko Polskie]] w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów - Komunistów<ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. report|Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919)]].</ref><ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report|Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report (1919)]].</ref>. |
||
{{osobny artykuł|Walki o Lidę (1919)}} |
{{osobny artykuł|Walki o Lidę (1919)}} |
||
7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym [[Powiat lidzki (II Rzeczpospolita)|powiatem lidzkim]] weszło w skład [[okręg wileński (ZCZW)|okręgu wileńskiego]] [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich]] – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej<ref>Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.</ref>. Latem 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 roku formalnie weszła w skład [[II Rzeczpospolita|II Rzeczyspospolitej]]. W okresie międzywojennym |
7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym [[Powiat lidzki (II Rzeczpospolita)|powiatem lidzkim]] weszło w skład [[okręg wileński (ZCZW)|okręgu wileńskiego]] [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich]] – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej<ref>Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.</ref>. |
||
Latem 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach pod miastem została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 roku formalnie weszła w skład [[II Rzeczpospolita|II Rzeczyspospolitej]]. W okresie międzywojennym został poddany częściowej renowacji zamek. |
|||
Przed 1939 rokiem w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) i [[5 Pułk Lotniczy|5. Pułk Lotniczy]]. |
Przed 1939 rokiem w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) i [[5 Pułk Lotniczy|5. Pułk Lotniczy]]. |
Wersja z 14:49, 10 maj 2017
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Burmistrz |
Alieksandr Nikołajewicz Ostrowskij | ||||
Wysokość |
142 m n.p.m. | ||||
Populacja (2014) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy |
+375 (154) | ||||
Kod pocztowy |
231300 | ||||
Tablice rejestracyjne |
4 | ||||
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie Białorusi Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city} | |||||
Strona internetowa |
Lida (biał. Ліда, lit. Lyda) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, siedziba rejonu lidzkiego, w latach 1921–1945[2] w Polsce, w województwie nowogródzkim, siedziba powiatu lidzkiego.
Niegdyś miasto powiatowe w granicach I Rzeczypospolitej. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie lidzkim województwa wileńskiego[3]. W BSSR i Białorusi centrum rejonu lidzkiego. Przemysł maszynowy, obuwniczy, chemiczny, spożywczy oraz motoryzacyjny (Nieman); węzeł kolejowy.
Obecnie Lidę zamieszkują w 45% Białorusini, 40% – Polacy, a 15% – Rosjanie.
Historia
Około 1323 roku wielki książę litewski Giedymin zbudował w Lidzie murowany zamek. Z faktem tym należy wiązać powstanie w jego pobliżu osady, rozwiniętej później w miasto. Lida była stolicą księstwa lidzkiego, którym władał książę Giedymin, a po jego śmierci syn Olgierd i wnuki Jagiełło i Witold. Zamek był jak na ówczesne czasy potężną twierdzą wielokrotnie szturmowaną przez Krzyżaków, którym udało się go zdobyć zaledwie raz w 1384 roku. W 1376 roku do Lidy przybyli franciszkanie, co świadczy o tym, że Lida musiała być już rozwiniętym ośrodkiem. W 1392 i 1394 Lidę najechał Witold i sprzymierzeni z nim Krzyżacy, co spowodowało spalenie miasta przez uciekających do zamku mieszkańców. Lida i zamek był dwukrotnie schronieniem wygnanych z Ordy Tatarskiej chanów: Tochtamysza (1396-99), Hadżi Gireja (1434-43). W 1406 zamek był oblegany przez księcia smoleńskiego Jerzego Światosławicza. Podczas wojny domowej z Zygmuntem Kiejstutowiczem, zamek był oblegany w 1433 roku przez księcia Świdrygiełłę.
Około 20 lipca 1506 roku odbył się w Lidzie sejm z udziałem Aleksandra Jagiellończyka, a następnie w obozie pod miastem zebrały się wojska litewskie i polskie, które rozbiły następnie Tatarów w bitwie pod Kleckiem. W wiekach XIV-XVI Lida była jednym z pięciu największych miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1590 roku Lida uzyskała prawa miejskie. W 1655 roku Lidę zajęli kozacy Zołotarenki, którzy opanowali też zamek. W czasie wojny północnej zamek został dwukrotnie opanowany przez wojska szwedzkie Karola XII (1702 i 1710 rok).
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą Armią Czerwoną[4]. W styczniu 1919 roku oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików Wilnu. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne Wojsko Polskie w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów - Komunistów[5][6].
- Osobny artykuł:
7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej[7].
Latem 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach pod miastem została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 roku formalnie weszła w skład II Rzeczyspospolitej. W okresie międzywojennym został poddany częściowej renowacji zamek.
Przed 1939 rokiem w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) i 5. Pułk Lotniczy.
W trakcie toczenia przez wojsko polskie walk obronnych na zachodzie przeciwko Wehrmachtowi, w dniu 19 września 1939 roku około godziny 21.00 miasto zaatakowała i zajęła 2 Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej przełamując opór, w trakcie którego poległo około 50 polskich żołnierzy, natomiast w ręce sowieckie nie wpadło 89 polskich samolotów, które wraz z 309 osobami personelu lotniczego ewakuowano na Łotwę[8].
Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Lida oraz powiatu lidzkiego w województwie nowogródzkim. 1 kwietnia 1938 roku włączono do miasta wieś Roślaki[9].
Zabytki
- zamek w Lidzie z XIV wieku, zbudowany przez litewskiego księcia Giedymina na planie czworoboku, z dwiema wieżami w stylu gotyckim. Częściowo zrekonstruowany.
- kościół katolicki w Lidzie zbudowany w 1770 r. w stylu barokowym, funkcjonujący bez przerwy. Jest to świątynia trójnawowa, z czworobocznym prezbiterium i barokowym szczytem fasady. Charakteryzuje się bogato wyposażonym wnętrzem (rzeźby, freski, ornamenty stiukowe). Po lewej stronie znajduje się ołtarz z obrazem Matki Bożej Lidzkiej (Różańcowej), który według legendy przywieźli do Lidy pierwsi franciszkanie w 1376 r.
- kościół pijarów (obecnie cerkiew prawosławna), klasycystyczny, w kształcie rotundy. Zbudowany w latach 1800-1825. Spalony w 1842 roku. W 1843 roku zamieniony na cerkiew prawosławną. W 1926 roku wrócił do pijarów. Został zamknięty w 1958 roku – była w nim hala sportowa, planetarium, muzeum – w 1991 roku kino. W 1995 roku został przekazany prawosławnym. Obok dzwonnica.
- klasztor i kolegium zakonu Pijarów – zamknięty w 1843 roku i częściowo wyburzony. W okresie międzywojennym szkoła handlowa.
- Kościół na Słobódce, drewniany, z lat 30. XX wieku
- cmentarz katolicki w Lidzie (stary cmentarz) z 1797 roku przy ul. Engelsa. Na cmentarzu modernistyczna kaplica św. Barbary z lat 30. XX wieku.
- koszary 77 pułku piechoty, pomiędzy ulicami ks. Skorupki i Koszarową.
- browar z 1876 roku
- budynek Gimnazjum im. hetmana Karola Chodkiewicza z 1929 roku, proj. arch Jerzy Beill, styl modernistyczny. Obecnie Lidzki Koledż Pedagogiczny, ul. Mickiewicza
- budynek Poczty Polskiej z 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Mickiewicza 8
Do 1940 roku w Lidzie mieściła się jedna z największych w Europie żydowskich szkół rabinicznych.
W Lidzie działa organizacja TKPZL Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej. Organizacja zajmuje się poszerzaniem kultury polskiej.
Rozgrywa się tam część akcji powieści Sergiusza Piaseckiego Zapiski oficera Armii Czerwonej.
Demografia
Religia
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Lidzie
- Miasto jest siedzibą prawosławnej eparchii lidzkiej
Sport
Ludzie związani z Lidą
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- Stanisław Bernatowicz – polski hydrobiolog, profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego-Akademii Rolniczej w Warszawie
- Jerzy Bokłażec – polski żołnierz Armii Krajowej w stopniu podporucznika, dowodził kompanią w 4. batalionie 77. Pułku Piechoty AK, zamordowany przez NKWD w Lidzie
- Jerzy Derfel (ur. 1941) – polski kompozytor, pianista
- Stanisław Dobosz – polski nauczyciel i rzemieślnik, poseł na Sejm II RP III kadencji (1930–1935) z listy BBWR w okręgu Lida
- Waleria Fegler – polska nauczycielka i polityk
- Konstanty Gorski – polski kompozytor, skrzypek-wirtuoz, pedagog, dyrygent, działacz społeczny, autor pieśni, dwóch oper i wielu utworów instrumentalnych
- Andrzej Januszajtis (ur. 1928) – polski profesor, pasjonat i znawca historii Gdańska
- Aleksander Jurewicz (ur. 1952) – polski poeta i pisarz, reprezentant współczesnej literatury kresowej
- Tomasz Kołakowski – polski ksiądz rzymskokatolicki, działacz społeczny
- Lidia Kłobucka (ur. 1932) – polska śpiewaczka operetkowa
- Teresa Lubkiewicz-Urbanowicz (ur. 1930) – polska pisarka
- Pola Raksa (wł. Apolonia Raksa) (ur. 1941) – polska aktorka
- Zbigniew Rylski (ur. 1923) – polski dowódca wojskowy, major Wojska Polskiego
- Wiktor Thommée – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego
- Stefan Witorzeńć – polski pułkownik pilot Wojska Polskiego, as myśliwski II wojny światowej
- Roman Załuski (ur. 1936) – polski reżyser filmowy, scenarzysta
- Paweł Fietkiewicz (ur.1930 -2015) - polski rzeźbiarz , złotnik ,kolekcjoner i konserwator, odkrywca zegarów żuławskich
Miasta partnerskie
- ↑ [1]
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Вялiкi гicтарычны атлас Беларусi Т.2, Mińsk 2013, s. 88.
- ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 47–49.
- ↑ Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919).
- ↑ Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report (1919).
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
- ↑ Czesław Grzelak "Historyczne Bitwy: Wilno-Grodno-Kodziowce 1939", Bellona, Warszawa, s.91-93
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 21, poz. 183.
Linki zewnętrzne
- Lida – miasto z bogatą przeszłością (pdf)
- Lida, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 215 .
- Lida, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 227 .
- Rouba N. Przewodnik po Litwie i Białejrusi: Powiet Lidzki
- Ziemia Lidzka. Polskie pismo historyczno-krajoznawcze na Białorusi
- Historia miejscowości