Jaksa Gryfita: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 19:01, 15 paź 2017

Jaksa Gryfita, Jaksa z Miechowa lub Jaxa Gryfita (ur. w 1120 roku XII wieku, zm. ok. 1176 r.^[1]) – możnowładca małopolski, krzyżowiec i fundator klasztoru bożogrobców w Miechowie.

Część historyków uważa go za postać identyczną z pojawiającym się w źródłach tego samego okresu Jaksą z Kopanicy, który w 1145 poślubił Agapię, córkę Piotra Włostowica. Po śmierci księcia Przybysława-Henryka, wystąpił w 1150 roku z roszczeniami do jego spuścizny zostając w 1154 księciem Stodoran i utrzymując po 1157 roku Köpenick, gdzie bił własną monetę^[2], by trzy lata później ulec Albrechtowi Niedźwiedziowi i schronić się w Polsce^[3].

Pochodzenie Jaksy nie jest pewne, choć większość badaczy przychyla się do teorii, że należał on do możnowładczego rodu Świebodziców-Gryfitów^[4]. W starszych opracowaniach pojawiało się nawet stwierdzenie, że miał być on protoplastą rodu, jednak nie jest to możliwe z uwagi na brak męskich potomków^[5] (ród Gryfitów wywodził się zapewne od jego męskich krewnych).

Być może na przełomie lat 50. i 60. XII w. ufundował klasztor norbertanek w podkrakowskim Zwierzyńcu (według tradycji pierwszą jego przełożoną miała być córka Jaksy). W 1162 wyruszył na pielgrzymkę do Ziemi Świętej, z której powrócił po roku, przywożąc ze sobą Marcina Gala, kanonika zakonu bożogrobców. Ufundował wówczas klasztor bożogrobców w Miechowie. Był też ofiarodawcą licznych majątków dla klasztoru benedyktyńskiego w Sieciechowie oraz klasztorów norbertanek w Krzyżanowicach (być może był także fundatorem tego ostatniego).

Brał aktywny udział w życiu politycznym. W 1161 uczestniczył w zjeździe możnych w Łęczycy. W 1166/1167 miał uczestniczyć wraz z synem Piotra Włostowica Świętosławem w spisku przeciwko księciu Bolesławowi Kędzierzawemu.

Jako zięć Piotra Włostowica Jaksa pojawia się na kartach powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Historia prawdziwa o Petrku Właście, palatynie którego zwano Duninem (1878). W XVIII w. rajcy miechowscy chcąc uczcić pamięć Jaksy utworzyli herb miasta z połączenia godło bożogrobców z Gryfem – godłem herbu rodu Gryfitów-Świebodziców^[6].

W zbiorach Museo Nazionale del Bargello we Florencji znajduje się bogato dekorowany miecz, tradycyjnie wiązany z osobą Jaksy z Miechowa^[7].

↑ Data zgonu nie jest pewna, rok 1176 jest wskazany w roczniku kapitulnym krakowskim, być może 7 kwietnia lub 24 lutego, jak wskazuje "Liber mortuorum" klasztoru św. Wincentego; por. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...
↑ M. Lindner "Jacza von Köpenick. Ein Slawenfürst des 12. Jahrhunderts zwischen dem Reich und Polen, Berlin 2012
↑ M.in. G. Labuda uważał, że Jaksa z Kopanicy i Jaksa z Miechowa nie byli tymi samymi osobami (w ślad za Janem Długoszem, który zresztą uważał, że było aż trzech Jaksów w tym czasie). Opinię, że jest to jedna osoba przedstawiali m.in. M. Gumowski, J. Bieniak, L. M. Wójcik. Por. m.in. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów...
↑ Teorię tą odrzucał stanowczo A. Małecki, przychylają się jednak do niej L. M. Wójcik, J. Bieniak. Por. m.in. A. Małecki, Studya heraldyczne...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów..., s. 20-23.
↑ Jaksa z Kopanicy miał syna, który jednak zmarł w 1157 w Pradze. Swoją drogą, przypuszcza się, że obecność na jego pogrzebie mogła zaowocować sprowadzeniem norbertanek z Pragi do Zwierzyńca
↑ Portal - M I E C H Ó W - nieoficjalna strona Miechowa
↑ Polo Musealo Fiorentino

Literatura

A. Małecki, Studya heraldyczne, t. II, Lwów 1890, s. 59-64.
G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa, Polski słownik biograficzny, t. X, Wrocław 1962-1964, s. 339-341.
L. M. Wójcik, Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie — genealogia — rozsiedlenie, "Historia" CVII, Wrocław 1993, s. 12-23.
S. Wrzesiński, Polscy krzyżowcy. Tajemnice średniowiecznych krucjat, Warszawa 2007.

Linki zewnętrzne

[1] Data zgonu nie jest pewna, rok 1176 jest wskazany w roczniku kapitulnym krakowskim, być może 7 kwietnia lub 24 lutego, jak wskazuje "Liber mortuorum" klasztoru św. Wincentego; por. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...

[2] M. Lindner "Jacza von Köpenick. Ein Slawenfürst des 12. Jahrhunderts zwischen dem Reich und Polen, Berlin 2012

[3] M.in. G. Labuda uważał, że Jaksa z Kopanicy i Jaksa z Miechowa nie byli tymi samymi osobami (w ślad za Janem Długoszem, który zresztą uważał, że było aż trzech Jaksów w tym czasie). Opinię, że jest to jedna osoba przedstawiali m.in. M. Gumowski, J. Bieniak, L. M. Wójcik. Por. m.in. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów...

[4] Teorię tą odrzucał stanowczo A. Małecki, przychylają się jednak do niej L. M. Wójcik, J. Bieniak. Por. m.in. A. Małecki, Studya heraldyczne...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów..., s. 20-23.

[5] Jaksa z Kopanicy miał syna, który jednak zmarł w 1157 w Pradze. Swoją drogą, przypuszcza się, że obecność na jego pogrzebie mogła zaowocować sprowadzeniem norbertanek z Pragi do Zwierzyńca

[6] Portal - M I E C H Ó W - nieoficjalna strona Miechowa

[7] Polo Musealo Fiorentino

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 '''Jaksa Gryfita''', '''Jaksa z Miechowa''' lub '''Jaxa Gryfita''' (ur. w 1120 roku [[XII wiek]]u, zm. ok. [[1176]] r.<ref>Data zgonu nie jest pewna, rok 1176 jest wskazany w [[Rocznik kapituły krakowskiej|roczniku kapitulnym krakowskim]], być może 7 kwietnia lub 24 lutego, jak wskazuje "Liber mortuorum" [[Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu|klasztoru św. Wincentego]]; por. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...</ref>) – możnowładca [[Małopolska|małopolski]], krzyżowiec i fundator [[Bazylika kolegiacka Grobu Bożego w Miechowie|klasztoru bożogrobców w Miechowie]].
-Część historyków uważa go za postać identyczną z pojawiającym się w źródłach tego samego okresu [[Jaksa z Kopanicy|'''Jaksą z Kopanicy''']], który w [[1145]] poślubił Agapię, córkę [[Piotr Włostowic|Piotra Włostowica]], a w [[1154]] został księciem [[Stodoranie|Stodoran]], by trzy lata później ulec [[Albrecht Niedźwiedź|Albrechtowi Niedźwiedziowi]] i schronić się w [[Polska|Polsce]]<ref>M.in. [[Gerard Labuda|G. Labuda]] uważał, że Jaksa z Kopanicy i Jaksa z Miechowa nie byli tymi samymi osobami (w ślad za [[Jan Długosz|Janem Długoszem]], który zresztą uważał, że było aż trzech Jaksów w tym czasie). Opinię, że jest to jedna osoba przedstawiali m.in. [[Marian Gumowski|M. Gumowski]], J. Bieniak, L. M. Wójcik. Por. m.in. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów...</ref>.
+Część historyków uważa go za postać identyczną z pojawiającym się w źródłach tego samego okresu [[Jaksa z Kopanicy|'''Jaksą z Kopanicy''']], który w [[1145]] poślubił Agapię, córkę [[Piotr Włostowic|Piotra Włostowica]]. Po śmierci księcia Przybysława-Henryka, wystąpił w 1150 roku z roszczeniami do jego spuścizny zostając w [[1154]] księciem [[Stodoranie|Stodoran]] i utrzymując po 1157 roku Köpenick, gdzie bił własną monetę<ref>M. Lindner "Jacza von Köpenick. Ein Slawenfürst des 12. Jahrhunderts zwischen dem Reich und Polen, Berlin 2012</ref>, by trzy lata później ulec [[Albrecht Niedźwiedź|Albrechtowi Niedźwiedziowi]] i schronić się w [[Polska|Polsce]]<ref>M.in. [[Gerard Labuda|G. Labuda]] uważał, że Jaksa z Kopanicy i Jaksa z Miechowa nie byli tymi samymi osobami (w ślad za [[Jan Długosz|Janem Długoszem]], który zresztą uważał, że było aż trzech Jaksów w tym czasie). Opinię, że jest to jedna osoba przedstawiali m.in. [[Marian Gumowski|M. Gumowski]], J. Bieniak, L. M. Wójcik. Por. m.in. G. Labuda, Jaksa z Kopanicy – Jaksa z Miechowa...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów...</ref>.
-Pochodzenie Jaksy nie jest pewne, choć większość badaczy przychyla się do teorii, że należał on do możnowładczego rodu [[Gryfici (Świebodzice)|Świebodziców-Gryfitów]]<ref>Teorię tą odrzucał stanowczo [[Antoni Małecki (uczony)|A. Małecki]], przychylają się jednak do niej L. M. Wójcik, J. Bieniak. Por. m.in. A. Małecki, Studya heraldyczne...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów..., s. 20-23.</ref>. W starszych opracowaniach pojawiało się nawet stwierdzenie, iż miał być on protoplastą rodu, jednak nie jest to możliwe z uwagi na brak męskich potomków<ref>Jaksa z Kopanicy miał syna, który jednak zmarł w [[1157]] w [[Praga|Pradze]]. Swoją drogą, przypuszcza się, że obecność na jego pogrzebie mogła zaowocować sprowadzeniem norbertanek z Pragi do Zwierzyńca</ref> (ród Gryfitów wywodził się zapewne od jego męskich krewnych).
+Pochodzenie Jaksy nie jest pewne, choć większość badaczy przychyla się do teorii, że należał on do możnowładczego rodu [[Gryfici (Świebodzice)|Świebodziców-Gryfitów]]<ref>Teorię tą odrzucał stanowczo [[Antoni Małecki (uczony)|A. Małecki]], przychylają się jednak do niej L. M. Wójcik, J. Bieniak. Por. m.in. A. Małecki, Studya heraldyczne...; L. M. Wójcik, Ród Gryfitów..., s. 20-23.</ref>. W starszych opracowaniach pojawiało się nawet stwierdzenie, że miał być on protoplastą rodu, jednak nie jest to możliwe z uwagi na brak męskich potomków<ref>Jaksa z Kopanicy miał syna, który jednak zmarł w [[1157]] w [[Praga|Pradze]]. Swoją drogą, przypuszcza się, że obecność na jego pogrzebie mogła zaowocować sprowadzeniem norbertanek z Pragi do Zwierzyńca</ref> (ród Gryfitów wywodził się zapewne od jego męskich krewnych).
 Być może na przełomie lat 50. i 60. [[XII wiek|XII w.]] ufundował [[Kościół św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela w Krakowie|klasztor norbertanek w podkrakowskim Zwierzyńcu]] (według tradycji pierwszą jego przełożoną miała być córka Jaksy). W [[1162]] wyruszył na pielgrzymkę do [[Ziemia Święta|Ziemi Świętej]], z której powrócił po roku, przywożąc ze sobą [[Marcin Gal|Marcina Gala]], [[kanonik]]a zakonu [[Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie|bożogrobców]]. Ufundował wówczas klasztor bożogrobców w [[Miechów|Miechowie]]. Był też ofiarodawcą licznych majątków dla klasztoru [[benedyktyni|benedyktyńskiego]] w [[Sieciechów (województwo mazowieckie)|Sieciechowie]] oraz klasztorów [[norbertanki|norbertanek]] w [[Krzyżanowice Dolne|Krzyżanowicach]] (być może był także fundatorem tego ostatniego).