Ciechanowiec

Szablon:POL miasto infobox Ciechanowiec – miasto na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej, w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ciechanowiec.

Miasto prywatne posiadało prawo magdeburskie przed 1429 rokiem, położone było w ziemi drohickiej województwa podlaskiego. Część polska Ciechanowca była miastem prywatnym Królestwa Kongresowego, położonym w 1827 roku w powiecie tykocińskim, obwodzie łomżyńskim województwa augustowskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2014 miasto miało 4834 mieszkańców.

Ciechanowiec leży w odległości 130 km od Warszawy, na trasie turystycznej do Białowieży, w Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca, na skrzyżowaniu dróg z Ostrowi Mazowieckiej do Bielska Podlaskiego i z Siemiatycz do Zambrowa.

Przez Ciechanowiec przebiegają trzy drogi wojewódzkie 690, 681 i 694.

Jest jednym z najstarszych miast Podlasia, leży nad Nurcem, prawym dopływem Bugu. Na lewym, wschodnim brzegu rzeki znajduje się starsza część Ciechanowca z dawnym rynkiem, kościołem, cerkwią, dawną synagogą i najważniejszymi urzędami, na prawym zaś znajduje się Muzeum Rolnictwa.

Historia

Teren z reliktami fundamentów – pozostałości po zamku Kiszków

Ciechanowiec na fragmencie mapy z 1795 roku

Ciechanowiec otrzymał ok. 1413 miejskie prawa magdeburskie, prawdopodobnie od litewskiego księcia Witolda. Najstarsze zachowane dokumenty miejskie pochodzą z XVI wieku.

Ruiny miasta – II wojna światowa

Fasada kościoła pw. Trójcy Przenajświętszej z XVIII w.

W XVI wieku miasto należało do rodu Kiszków. W połowie XVI wieku kasztelan trocki Piotr Kiszka zbudował zamek na prawym brzegu Nurca, na północny wschód od miasta. W latach 1617-1642 Mikołaj Kiszka otoczył tenże zamek fortyfikacjami ziemnymi, jednakże wkrótce zamek został spalony w czasie wojen szwedzkich, a powstały na jego zgliszczach siedzibę Ossolińskich spalili Rosjanie w 1915. Do czasów dzisiejszych przetrwały jedynie fundamenty i fosa.

Kolejnymi właścicielami miasta (lub jego części) byli: Bremmerowie, Ossolińscy, Szczukowie i Ciecierscy. W szczególności Ossolińscy w drugiej połowie XVII wieku zainwestowali w rozwój miasta.

W latach 1736–1739 powstał murowany kościół Trójcy Przenajświętszej i szpital sióstr miłosierdzia, wedle projektu warmińskiego architekta Jana Adriana Kluka. Jego syn, ks. Jan Krzysztof Kluk (1739–1796), miejscowy proboszcz, poświęcił się przyrodoznawstwu, stając się jednym z najważniejszych polskich przyrodników doby Oświecenia. Jest on autorem pierwszego kompleksowego podręcznika w języku polskim o rolnictwie, jak również innych pionierskich prac naukowych, a także podręczników szkolnych pisanych na zamówienie Komisji Edukacji Narodowej. Zakres jego badań obejmował zarówno botanikę, jak i zoologię, a także farmaceutykę naturalną. Za zasługi dla polskiej nauki został uhonorowany przez króla Stanisława Augusta medalem „Merentibus”, a Szkoła Główna w Wilnie nadała mu doktorat honorowy.

W dobie rozbiorów Ciechanowiec początkowo (1795–1807) przypadł Prusom, a po kongresie wiedeńskim – Rosji. Wówczas miasto zostało podzielone na dwie części. Prawobrzeżna część (zwana Nowym Miastem lub „polską stroną”), znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, zaś lewobrzeżne Stare Miasto („ruska strona”) – w Rosji. W wyniku powstań prawobrzeżny Ciechanowiec stracił prawa miejskie w 1870. Pod koniec XIX w. rozwinął się w mieście przemysł włókienniczy. Ciechanowiec słynął także z targów konnych. Znaczne zniszczenia z 1915 roku w czasach I wojny światowej, gdy m.in. zburzono zamek i zniszczenia z czasów wojny polsko-bolszewickiej były powoli naprawiane w okresie międzywojennym. Wówczas to miasto znane było z dużej liczby warsztatów, głównie żydowskich. Liczba Żydów wzrosła w tym czasie do ok. 55% mieszkańców miasta.

W roku 1921 w Ciechanowcu (miasto), który znajdował się w pow. Bielsk naliczono 344 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym i 17 inne zamieszkałe (w tym 1 budynek niezn.) oraz 3291 mieszkańców (1525 mężczyzn i 1766 kobiet). Narodowość polską zgłosiło 1653, żydowską 1603, białoruską 11, niemiecką 21 i rosyjską 3.

W Ciechanowcu (osada miejska), który był w pow. Wysokie Mazowieckie, gm. Klukowo znajdowały się 193 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym i 18 inne zamieszkałe oraz 1658 mieszkańców (776 mężczyzn i 882 kobiet). Narodowość polską podały 736 osoby, żydowską 919 oraz 1 niemiecką, 2 inną.

W 1938 do lewobrzeżnego Ciechanowca (położonego wówczas w powiecie bielskim) przyłączono prawobrzeżną część miasta (o statusie osady), położoną dotychczas w powiecie wysokomazowieckim (w gminie Klukowo).

Podczas II wojny światowej miasto niszczyli – w myśl Paktu Ribbentrop-Mołotow najpierw żołnierze Armii Czerwonej, a od czerwca 1941 – wojska niemieckie.

W listopadzie 1941 Niemcy utworzyli w Ciechanowcu getto dla ludności żydowskiej. Składało się ono z dwóch części położonych po obu stronach rzeki Nurzec (w rejonie ulic: Drohickiej, Wspólnej i Kościuszki oraz Łomżyńskiej i Kuczyńskiej). Ogółem przez getto przeszło ok. 4 tys. osób. W czasie jego istnienia Niemcy zamordowali ok. 80 żydowskich mężczyzn w Pobikrach, kilkadziesiąt na uroczysku Ciarki, 20 osób w Kuczynie i tyle samo na podwórzu posterunku żandarmerii w Ciechanowcu. 15 października 1942 większość mieszkańców getta wywieziono do obozu zagłady w Treblince, ok. 700 osób rozstrzelano na miejscu, a 60 udało się zbiec. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942.

Po wojnie odbudowa trwała długo – miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia oraz liczby ludności. Pozostało także na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych.

Obiekty zabytkowe

Chata z Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu

Dawny Zespół Klasztorny sióstr Miłosierdzia (szarytek) z XVIII w.

Cerkiew prawosławna pw. Wniebowstąpienia Pańskiego

Dawna synagoga obecnie Ciechanowiecki Ośrodek Kultury

• Pałac w Ciechanowcu – w odrestaurowanym obiekcie znajduje się Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka, wraz z bogatym skansenem, wystawą maszyn rolniczych, ogrodem botanicznym roślin leczniczych, pierwszym w Polsce muzeum pisanki oraz jedynym w Polsce i największym w Europie Muzeum Weterynarii.
• Skansen Mazowiecko-Podlaski – na terenie skansenu znajdują się m.in. reprezentatywne dla regionu zagrody wiejskie, dworek z XIX wieku, spichlerze, młyn, a w lecie organizowane są plenery artystyczne, latem zaś także koncerty.
• Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w stylu barokowym, wzniesionym w latach 1731–1737 z fundacji Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego. Można w nim obejrzeć epitafium nagrobne (1848) z marmurowym popiersiem ks. Krzysztofa Kluka.
• Zespół klasztorno-szpitalny z XVIII w. oraz wykonana w stylu neogotyckim XIX-wieczna statua św. Floriana, patrona straży ogniowej.
• Ruiny starej synagogi i mykwy.
• Cerkiew prawosławna Wniebowstąpienia Pańskiego. Wybudowana w 1864 na miejscu rozebranego kościoła unickiego. W czasie II wojny światowej była miejscem egzekucji ludności cywilnej, co upamiętnia obelisk ustawiony na placu cerkiewnym. Świątynia jest siedzibą miejscowej parafii.
• układ przestrzenny średniowiecznego miasta w kształcie wrzeciona, rozciągniętego równolegle do rzeki Nurzec.
• zespół cmentarzy przy ul. Sienkiewicza:
  • cmentarz rzym.-kat, 1 poł. XIX w.
    • ogrodzenie z bramą, 1842
    • kaplica grobowa rodziny Szczuków, 1859
  • cmentarz ewangelicki, nieczynny, 1 poł. XIX w.
  • cmentarz prawosławny, poł. XIX w.
  • pomnik z terenem d. cmentarza żydowskiego,
  • cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej (żołnierzy Wojska Polskiego).
• Zamczysko w Ciechanowcu - ślady wałów na planie czworoboku w rejonie ulicy Parkowej. Zamek rycerski nad Nurcem został zbudowany w połowie XVI wieku przez kasztelana trockiego Piotra Kiszkę. Na zamku ciechanowieckim trzykrotnie gościł (w latach: 1576, 1581 i 1582) król Stefan Batory, podróżujący z Korony na Litwę. Pomiędzy latami 1617 – 1642 wojewoda Mikołaj Kiszka przebudował zamek. Zamek został zniszczony w latach 1656-1657 w czasie Potopu szwedzkiego i nie został już odbudowany. Na jego miejscu Eleonora Bremmerowa wzniosła drewniany dwór, który został spalony w czasie Wojny Północnej (1700-21). Rodzina Ossolińskich zbudowała kolejny dwór, którego osią była czworoboczna, przejazdowa wieża bramna z zegarem (być może zachowana z dawnego założenia zamkowego). Obiekt ten nazywany był "Zameczkiem" i od 1908 roku znajdowała się w nim pierwsza w Ciechanowcu średnia szkoła ogólnokształcąca dla chłopców. Obiekt ten został spalony w sierpniu 1915 roku przez uciekające przed Niemcami wojska rosyjskie. Pozostałości murów obronnych rozebrano w latach 1915-1921, a wieżę bramną rozebrano na cegłę w kwietniu 1921 roku.

Turystyka

Jednym z walorów turystycznych Ciechanowca i jego okolic jest przepływająca przez miasto rzeka Nurzec, której dolny, ok. 8-kilometrowy odcinek znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca. Meandry i zakola wijące się wśród pól i lasów stanowią ostoję dla wielu gatunków zwierząt żyjących nad wodą, np. bobrów, wydr oraz różnych gatunków ptaków. Nurzec oraz zalew na Nurcu z ośrodkiem sportowo-rekreacyjnym i plażą stanowi zaś atrakcję m.in. dla miłośników spływów kajakowych.

Okolice Ciechanowca to tereny rolnicze z piaszczystą glebą niskiej jakości, lasy iglaste i mieszane oraz wioski – po części rekreacyjno-letniskowe, zwłaszcza nad Nurcem i Bugiem. Perspektywy rozwoju Ciechanowca wiążą się z gospodarką spożywczą i przetwórstwem, a także z agroturystyką.

Wydarzenia kulturalne

• kwiecień – Jarmark Świętego Wojciecha;
• czerwiec:
  • festyn „Wianki na Nurcu”,
  • „Zajazd Wysokomazowiecki. Szlachty historia na żywo”;
• lipiec – Podlaskie Zawody w Powożeniu Zaprzęgami Konnymi o Puchar Burmistrza Ciechanowca;
• sierpień:
  • „Podlaskie Święto Chleba”,
  • Międzynarodowy Festiwal Folkloru „Podlaskie Spotkania”;
• grudzień – Konkurs Gry na Ludowych Instrumentach Pasterskich im. Kazimierza Uszyńskiego „Ligawki”.

Transport

Ciechanowiec leży na skrzyżowaniu trzech dróg wojewódzkich:

• droga wojewódzka nr 681 Roszki-Wodźki – Łapy – Brańsk – Ciechanowiec,
• droga wojewódzka nr 690 Czyżew-Osada – Ciechanowiec – Siemiatycze,
• droga wojewódzka nr 694 Poręba-Kocęby – Brok – Małkinia Górna – Ciechanowiec.

Miasto posiada połączenia autobusowe z Białymstokiem, Siemiatyczami, Warszawą, Gdańskiem, Bielskiem Podlaskim, Łomżą, Zambrowem, Wysokiem Mazowieckiem, Ostrowią Mazowiecką i Sokołowem Podlaskim, a także ze stacjami kolejowymi Czyżew-Stacja, Małkinia i Szepietowo.

Demografia

Budynek Szkoły Podstawowej im. M. Kopernika

Urząd Miejski przy Placu 3 Maja

• Wykres liczby ludności miasta Ciechanowca od 1580:

Źródła: Plan Odnowy Miejscowości Ciechanowiec. Uchwała Rady Miejskiej w Ciechanowcu Nr 110/XVII/08 z dnia 29 maja 2008, Historia Ciechanowca do roku 1947, Żydzi w Ciechanowcu w XVIII–XIX wieku. Część 1

• Piramida wieku mieszkańców Ciechanowca w 2014 roku.

Wspólnoty religijne

Katolicyzm

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia Trójcy Przenajświętszej (diecezja drohiczyńska)
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny z Fatimy (diecezja łomżyńska)

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego

Inne

• Świadkowie Jehowy
  • Zbór

Galeria

• 
  Siedziba Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka
• 
  Pomnik – obelisk poległych żołnierzy Wojska Polskiego w 1920 roku nad Nurcem
• 
  Fragment muru arkadowego przy ul. Parkowej
• 
  Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z Fatimy
• 
  Nagrobki z cmentarza ewangelickiego
• 
  Kaplica cmentarna dawna kaplica grobowa Szczuków, zbudowana ok. 1842 r. z fundacji Artura Ignacego Szczuki, na cmentarzu katolickim przy ul. Sienkiewicza
• 
  Kapliczka neogotycka pw. św. Antoniego z poł. XIX w.
• 
  Cmentarz żołnierzy Wojska Polskiego z okresu I wojny światowej
• 
  Cmentarz żydowski z XIX w. odnowiony w 2008 r. w rocznicę likwidacji getta w Ciechanowcu
• 
  Zalew – wypożyczalnia sprzętu wodnego
• 
  Park przy Placu Jana Pawła II

Urodzeni w Ciechanowcu

• Ferdynand Dąbrowa-Ciechanowski - greckokatolicki duchowny, biskup unickiej diecezji chełmskiej w latach 1810 - 1825;
• Jan Krzysztof Kluk - rzymskokatolicki duchowny, polski przyrodnik;
• Benjamin Mazar - żydowski archeolog i historyk, Prezydent Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie w latach 1953-1962;
• Iwan Sołoniewicz - rosyjski dziennikarz emigracyjny, publicysta i sportowiec.

Zobacz też

• Najstarszy cmentarz żydowski w Ciechanowcu
• Stary cmentarz żydowski w Ciechanowcu
• Nowy cmentarz żydowski w Ciechanowcu
• Gmina Ciechanowiec
• Ciechanowiec (Nowe Miasto)
• Nurzec (rzeka)
• Ignacy Tłoczek

Linki zewnętrzne

• Ciechanowiec Online
• Ciechanowiec okiem kamery
• Historia Żydów w Ciechanowcu na portalu Wirtualny Sztetl
• Ciechanowiec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 677 .
• Ciechanowiec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 336 .