Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
m Redukuję wywołanie Szablon:Przypisy i dodaję nagłówek
Konarski (dyskusja | edycje)
→‎Galeria: ilustracje
Linia 177: Linia 177:
== Galeria ==
== Galeria ==
<gallery widths="240" heights="190" perrow="4">
<gallery widths="240" heights="190" perrow="4">
Plik:High_altar_of_the_Warsaw_Cathedral.jpg|<center>Ołtarz z 1611 fundacji króla Zygmunta III Wazy, zniszczony w 1944</center>
Plik:High altar of the Warsaw Cathedral.jpg|<center>Ołtarz z 1611 fundacji króla Zygmunta III Wazy, zniszczony w 1944</center>
Plik:Ruins of St John Cathedral Warsaw 1945.jpg|<center>Ruiny prezbiterium (1945)</center>
Plik:Ruins of St John Cathedral Warsaw 1945.jpg|<center>Ruiny prezbiterium (1945)</center>
Plik:Odbudowa katedry św. Jana w Warszawie.jpg|<center>Odbudowa świątyni, ok. 1950</center>
Plik:Odbudowa katedry św. Jana w Warszawie.jpg|<center>Odbudowa świątyni, ok. 1950</center>
Linia 185: Linia 185:
Plik:Narutowicz grave.JPG|<center>Krypta [[Gabriel Narutowicz|Gabriela Narutowicza]] </center>
Plik:Narutowicz grave.JPG|<center>Krypta [[Gabriel Narutowicz|Gabriela Narutowicza]] </center>
Plik:Grób kard. Józefa Glempa katedra św. Jana 05.JPG|<center>Sarkofag kardynała [[Józef Glemp|Józefa Glempa]]</center>
Plik:Grób kard. Józefa Glempa katedra św. Jana 05.JPG|<center>Sarkofag kardynała [[Józef Glemp|Józefa Glempa]]</center>
Plik:Michałowicz Tomb of Wolski Brothers.jpg|<center>Nagrobek braci Wolskich z około 1568 roku. Zniszczony w 1944 roku (odtworzono jedynie płytę).</center>
Plik:Monument of Stanisław Małachowski in Warsaw Archicathedral.JPG|<center>Pomnik marszałka Stanisława Małachowskiego (rekonstrukcja)</center>
</gallery>
</gallery>



Wersja z 15:39, 22 lut 2018

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela
archikatedra
Ilustracja
Fasada katedry św. Jana w Warszawie
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

{{{adres}}}

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

św. Jana Chrzciciela

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa
Widok katedry przed 1939, po przebudowie fasady w latach 1901–1903 według projektu Hugona Kudery
Nawa główna przed 1939 (widok z prezbiterium)
Nawa główna archikatedry
Kaplica Literacka z relikwiami metropolity warszawskiego św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego
Kaplica-mauzoleum kardynała Stefana Wyszyńskiego
Krucyfiks w Kaplicy Cudownego Pana Jezusa Ukrzyżowanego (Baryczków)

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzcicielakatedra archidiecezji warszawskiej znajdująca się na Starym Mieście w Warszawie przy ul. Świętojańskiej 8.

Jedna z najstarszych świątyń Warszawy. Pierwotnie nosiła wezwanie Ścięcia św. Jana Chrzciciela, obecnie Męczeństwa św. Jana Chrzciciela[2].

Stanowi jedno z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej Polski. W jej murach wygłaszał kazania ksiądz Piotr Skarga, Władysław IV Waza zaprzysiągł swoje pacta conventa, tu odbywały się śluby, koronacje dwóch władców Polski, pogrzeby wielu osobistości oraz została zaprzysiężona Konstytucja 3 maja. Współcześnie odbywają się w niej ważne uroczystości narodowe.

Historia

 Zobacz też kategorię: Kapituła kolegiacka Św. Jana Chrzciciela w Warszawie
UWAGA: sugestia dodatkowej zawartości w nieistniejącej kategorii - trzeba poprawić link.

Świątynia została wniesiona przy ulicy, a nie jak w innych lokowanych w tamtym czasie polskich miastach w narożniku rynku[3]. Taka lokalizacja jest tłumaczona jej podwójną rolą – kościoła farnego dla miasta oraz kaplicy dla zamku[3].

Pierwszą świątynią w miejscu dzisiejszego prezbiterium była wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku drewniana kaplica zamkowa. Kaplica ta w pocz. XIV wieku został kościołem parafialnym miasta (parafia została erygowana w 1313 lub 1315)[4]. Z 1321 pochodzi wzmianka o Gunterze, plebanie (proboszczu) warszawskim, a w 1338 na drzwiach świątyni przybito pozew przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu[4]. Około 1390 z inicjatywy księcia Janusza I Starszego powstała tam gotycka budowla murowana. Kościół ten stał się także miejscem pochówku książąt mazowieckich.

W 1406 kościół farny stał się kolegiatą (kapituła na polecenie Janusza I Starszego przybyła z Czerska). W 1510 roku kolegiata otrzymała nowy gotycki ołtarz (zachowany do dzisiaj w Cegłowie). Jesienią 1602 roku na skutek huraganu zawaliła się potężna gotycka wieża zachodnia niszcząc częściowo wnętrze świątyni[5]. Podczas odbudowy zmieniono fasadę kościoła budując nową wczesnobarokową. Wybudowano także dwa chóry w prezbiterium. Po 1611 roku kolegiata otrzymała nowy ołtarz barokowy. Około 1650 roku po prawej stronie fasady wybudowano wysoką dzwonnicę. Po 1763 roku wybudowano zakrystię według proj. Jakuba Fontany. W 1798 po utworzeniu godności biskupa warszawskiego kolegiata otrzymała tytuł katedry, a w 1818 stała się archikatedrą[6].

W latach 1837–1842 będąca w złym stanie technicznym świątynia została gruntowanie przebudowana z funduszy rządowych w stylu neogotyku angielskiego według projektu Adama Idźkowskiego[7]. Powstała m.in. nowa fasada z wieżową częścią środkową, otynkowana, o bogatej dekoracji kamiennej. W latach 1901–1903 miała miejsce kolejna renowacja fasady według projektu Hugona Kudery[7].

W czasie stanu wojennego w Królestwie Polskim, 15 października 1861 wojska rosyjskie dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej tu dla uczczenia rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. W wyniku tego Kościół katolicki ogłosił 16 października zamknięcie wszystkich kościołów warszawskich[8].

Katedra była wielokrotnie przebudowywana, najczęściej w XIX wieku (neogotyk angielski). Kościół do XIX wieku stanowił przykład gotyku.

Świątynia została niemal całkowicie zniszczona przez Niemców w 1944. Zrekonstruowano ją w latach 1948–1956 wzorując się na planach pierwotnego kościoła z XIV wieku, według projektu odbudowy autorstwa Jana Zachwatowicza oraz Marii i Kazimierza Piechotków[9]. Powojenna fasada jest nową realizacją w historii świątyni. Została zbudowana w tzw. gotyku nadwiślańskim i wzorowana była na fasadzie kościoła dominikanów św. ap. Piotra i Pawła w Chełmnie i kościele św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława we Wrocławiu. Do 1952 funkcję prokatedry pełnił kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca (seminaryjny)[10]

Uroczystej konsekracji odbudowanej katedry dokonał 9 czerwca 1960 prymas Stefan Wyszyński[11].

W 1960 kościół otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. Od 1994 jest miejscem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej „Organy Archikatedry”.

W latach 2012–2015 w katedrze przeprowadzono rozległe prace remontowe m.in. odnowiono ceglane elewacje i jego wnętrze z kaplicami oraz odrestaurowano portale, rzeźby, epitafia i organy. W podziemiach, po przebiciu przejść pomiędzy niektórymi kryptami, powstała specjalna trasa edukacyjna z elementami multimedialnymi[12].

Wnętrze

Bazylika posiada surowe i mroczne wnętrze ze sklepieniem gwiaździstym. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny z obrazem MB Częstochowskiej oraz będące wotum Jana III Sobieskiego za zwycięstwo pod Wiedniem barokowe stalle z drewnianymi figurami świętych (spalonymi w czasie powstania warszawskiego, zrekonstruowanymi na podstawie projektu Marii Zachwatowicz i Józefa Zencikiewicza w latach 1963-1973) i wiszącymi nad nimi gankami dla orkiestry ozdobionymi rzeźbionymi herbami. Na uwagę zasługują m.in.:

Pochowani w katedrze

Śluby królewskie w katedrze

Koronacje w katedrze

Tutaj 24 maja 1829 odbyła się uroczysta msza po koronacji Mikołaja I Romanowa na króla polskiego. Sam akt koronacji miał miejsce w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim.

Papieże w katedrze

  • 28 października 1919 odbyła się tutaj uroczystość przyjęcia sakry biskupiej przez Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI (1922-1939). Święcenia przyjął z rąk kardynała Aleksandra Kakowskiego, metropolity warszawskiego. Nuncjusz Ratti niejednokrotnie uczestniczył lub sam celebrował msze św. w tej świątyni.
  • Warszawska archikatedra była pięciokrotnie odwiedzana przez papieża Jana Pawła II (1979, 1983, 1987, 1991, 1999) w czasie jego pontyfikatu oraz wielokrotnie wcześniej, gdy był biskupem i arcybiskupem.
  • 25 maja 2006 wizytę w archikatedrze złożył papież Benedykt XVI, odbyło się wówczas spotkanie z klerem archidiecezji warszawskiej. Benedykt XVI jako Joseph Ratzinger był też obecny w tym miejscu w 1981, podczas pogrzebu metropolity warszawskiego, prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Pozostałe informacje

  • W południową ścianę katedry jest wmurowana pamiątka z powstania warszawskiego: fragment gąsienicy wraz z tabliczką pamiątkową z błędnym napisem „Gąsienica niemieckiego czołgu - miny „Goliat”, który podczas powstania warszawskiego w 1944 r. zburzył część murów Katedry”. Tak naprawdę znajdujący się tam fragment gąsienicy na pewno nie należał do miny Goliath, ale prawdopodobnie do cięższego pojazdu typu Borgward IV[16]. Eksplozja jednego z takich pojazdów na pobliskiej ulicy Kilińskiego doprowadziła 13 sierpnia 1944 do śmierci kilkuset powstańców i cywilów.
  • Wzór dla trójkątnego gotyckiego szczytu sterczynowego katedry stanowił kościół św. Doroty we Wrocławiu[17].
  • Od około 1951 roku do około roku 1971 dach katedry był pokryty czerwoną dachówką klasztorną, którą, mimo protestów prof. Zachwatowicza, wymieniono na dach miedziany.
  • W krypcie książęcej w podziemiach znajduje się XIV-wieczna mensa gotycka ołtarza głównego świątyni odnaleziona podczas prac konserwatorskich[18].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych m. st. Warszawy. [dostęp 2010-01-22].
  2. Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 57–58. ISBN 978-83-7821-118-1.
  3. a b Dobrosław Kobielski: Vademecum warszawskie. Warszawa: Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”, 1957, s. 27.
  4. a b Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 15, marzec 2016. 
  5. Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów 1526–1914. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, 1968, s. 47–48.
  6. Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 16, marzec 2016. 
  7. a b Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 2191. ISBN 83-221-0628-9.
  8. Stefan Kieniewicz, Warszawa w powstaniu styczniowym, Warszawa 1983, s. 93-95. Большой Русский Биографический Словарь
  9. Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie. SARP, 2012-12-04. [dostęp 2012-12-28].
  10. Kościoły Warszawy. Warszawa: Wydawnictwa Rady Prymasowskiej Budowy Kościołów Warszawy, 1982, s. 123.
  11. Maria i Andrzej Szypowscy: Gdy wchodzisz w progi Katedry.... Warszawa: Fundacja Artibus, 2008, s. 183. ISBN 83-86879-63-7.
  12. Tomasz Urzykowski. Skarby do oglądania nie tylko w katedralnych kryptach. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 19 listopada 2015. 
  13. Hanna Sygietyńska: Kamień w architekturze i rzeźbie Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 11.
  14. Mariusz Karpowicz (red.): Sztuka Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 37–38. ISBN 83-01-04060-2.
  15. Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 205. ISBN 83-221-0628-9.
  16. Mariusz Komacki. Tak zwany czołg pułapka. „Rzeczpospolita”, 2003-08-01. 
  17. Maria I. Kwiatkowska, Katedra św. Jana, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 224
  18. Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 205. ISBN 83-221-0628-9.

Bibliografia

  • Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym przez Juliana Bartoszewicza, wizerunki kościołów i celniejsze w nich nagrobki rytował na drzewie Michał Starkman, Warszawa 1855
  • Tadeusz Zagrodzki: Gotycka architektura katedry św. Jana w Warszawie. Warszawa: DiG, 2000, s. 82. ISBN 83-7181-163-2.
  • Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 188-209, seria: Katalog zabytków sztuki. ISBN 83-221-0628-9.
  • Michał Tomasz Wójciuk, Walki o archikatedrę św. Jana w Warszawie (21 – 28 sierpnia 1944 roku). Próba rekonstrukcji, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, R. XI (LXII), Nr 4 (233), 2010, s. 243 - 262. ISSN 1640-6281

Galeria

Linki zewnętrzne