Jaworów (miasto): Różnice pomiędzy wersjami
49°56′23″N 23°23′09″E/49,939722 23,385833| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne merytoryczne |
→Historia: drobne redakcyjne, źródła/przypisy |
||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
[[Plik:E.Schutt tomb. Buchach.jpg|thumb|200px|Nagrobek [[Emil Schutt|Emila Schutta]] ([[Buczacz]])]] |
[[Plik:E.Schutt tomb. Buchach.jpg|thumb|200px|Nagrobek [[Emil Schutt|Emila Schutta]] ([[Buczacz]])]] |
||
Pierwsze wzmianki pochodzą z lat 1376 i 1408. Jaworów wymieniany w nich jest jako własność [[Książęta opawsko-raciborscy|księcia opawskiego i raciborskiego]] [[Wacław I Opawski|Wacława I]]. [[Miasto królewskie]] lokowane w 1408 roku położone było w XVI wieku w [[województwo ruskie|województwie ruskim]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.</ref>. W 1569 roku Jaworów otrzymał [[Prawo magdeburskie|prawa magdeburskie]] od króla [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]]. Znajdował się tu [[Zamek w Jaworowie|zamek wybudowany w XIV wieku]]. |
Pierwsze wzmianki pochodzą z lat 1376 i 1408. Jaworów wymieniany w nich jest jako własność [[Książęta opawsko-raciborscy|księcia opawskiego i raciborskiego]] [[Wacław I Opawski|Wacława I]]. [[Miasto królewskie]] lokowane w 1408 roku położone było w XVI wieku w [[województwo ruskie|województwie ruskim]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.</ref>. W 1569 roku Jaworów otrzymał [[Prawo magdeburskie|prawa magdeburskie]] od króla [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]]. Znajdował się tu [[Zamek w Jaworowie|zamek wybudowany w XIV wieku]]. Była to jedna z ulubionych rezydencji Jana III Sobieskiego, w której w 1675 roku podpisano tajny traktat polsko-francuski<ref name=":0" />. Z kolei w jaworowskiej farze w 1678 roku obyły się huczne uroczystości chrzcielne królewicza Aleksandra<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Zanim był Wilanów, czyli rezydencja Jana Sobieskiego w Jaworowie |data dostępu = 2020-04-08 |opublikowany = www.wilanow-palac.pl |url = https://www.wilanow-palac.pl/zanim_byl_wilanow_czyli_rezydencja_jana_sobieskiego_w_jaworowie.html}}</ref>. Po zwycięskiej kampanii wiedeńskiej król [[Jan III Sobieski]] odpoczywał właśnie w Jaworowie i tu w 1863 roku przyjmował gratulacje od posłów przybyłych niemal z całej chrześcijańskiej Europy, w tym gratulacje od [[poczet papieży|papieża]] [[Innocenty XI|Innocentego XI]] po [[Bitwa pod Wiedniem|zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kępiński| imię = Andrzej| autor link = Andrzej Kępiński (dziennikarz)| tytuł = Ukraina - po obu stronach Dniestru| wydawca = [[Zysk i S-ka]]| miejsce = Poznań| rok = 2013| miesiąc = grudzień|seria = Człowiek poznaje świat| strony = 145| isbn = 978-83-7785-346-7}}</ref>. Resztki zamku Sobieskiego służyły w okresie zaborów za areszt. |
||
W Jaworowie w roku 1619 wydrukowana została sztuka dramatyczna [[Jakub Gawath|Jakuba Gawatha]] pt. ''Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego''. |
W Jaworowie w roku 1619 wydrukowana została sztuka dramatyczna [[Jakub Gawath|Jakuba Gawatha]] pt. ''Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego''. |
||
Wersja z 12:07, 8 kwi 2020
 Ratusz | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Prawa miejskie |
1569 | ||||
| Burmistrz |
Pawło Bakuneć | ||||
| Powierzchnia |
23,35 km² | ||||
| Wysokość |
229 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2014) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3259 | ||||
| Kod pocztowy |
81000 | ||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 49°56′23″N 23°23′09″E/49,939722 23,385833
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Jaworów (ukr. Яворів, Jaworiw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, na zachód od Lwowa, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, nad rzeką Szkło (dopływ Sanu), siedziba administracyjna rejonu jaworowskiego. Około 13 tys. mieszkańców.
Historia
.jpg)
Pierwsze wzmianki pochodzą z lat 1376 i 1408. Jaworów wymieniany w nich jest jako własność księcia opawskiego i raciborskiego Wacława I. Miasto królewskie lokowane w 1408 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[1]. W 1569 roku Jaworów otrzymał prawa magdeburskie od króla Zygmunta II Augusta. Znajdował się tu zamek wybudowany w XIV wieku. Była to jedna z ulubionych rezydencji Jana III Sobieskiego, w której w 1675 roku podpisano tajny traktat polsko-francuski[2]. Z kolei w jaworowskiej farze w 1678 roku obyły się huczne uroczystości chrzcielne królewicza Aleksandra[2]. Po zwycięskiej kampanii wiedeńskiej król Jan III Sobieski odpoczywał właśnie w Jaworowie i tu w 1863 roku przyjmował gratulacje od posłów przybyłych niemal z całej chrześcijańskiej Europy, w tym gratulacje od papieża Innocentego XI po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem[3]. Resztki zamku Sobieskiego służyły w okresie zaborów za areszt.
W Jaworowie w roku 1619 wydrukowana została sztuka dramatyczna Jakuba Gawatha pt. Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego.
Po śmierci Jana III Jaworów objęła królowa Maria Kazimiera, by w 1698 roku przekazać je Jakubowi Sobieskiemu[2].
Do 1772 roku Jaworów był ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym (obuwniczym) na szlaku Lwów – Jarosław. W okresie zaborów było miastem powiatowym w austriackiej prowincji Galicja. W 1773 roku dobra jaworowskie przeszły na własność rządu Austrii, a w 1861 roku zostały sprzedane w ręce prywatne[2]. Po Lanckorońskich w 1888 roku przejęła je rodzina Dębickich. Po dawnych zabudowaniach dworskich zachowała się do tego czasu dawna oficyna, pełniąca rolę siedziby właścicieli majątku oraz dawny skarbiec zamieniony na areszt sądowy[2]. W 1914 roku miasto liczyło 10 500 mieszkańców (w tym 1500 Polaków, 2700 Żydów, dużą społeczność stanowili Czesi[potrzebny przypis]).
W 1908 założono gimnazjum w Jaworowie[4].
W okresie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Ukraińcy zamordowali w Jaworowie 17 Polaków, po wcześniejszych torturach i próbie wymuszenia na nich przyznania się do rzekomego spisku wobec nowej władzy ukraińskiej[5]. 4 czerwca 1922 roku w ramach pierwszego wystąpienia UWO zdetonowano bombę pod koszarami Policji Państwowej[6].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Jaworowie mieściła się polska Państwowa Szkoła Przemysłu Drzewnego. W 1926 roku w Jaworowie została zorganizowana Szkoła Podoficerów Zawodowych Kawalerii, której pierwszym komendantem został major Tadeusz Komorowski, późniejszy generał dywizji, komendant główny Armii Krajowej i Naczelny Wódz. W drugiej połowie lat 30. XX wieku do Jaworowa została przeniesiona ze Lwowa Kadra 6 Dywizjonu Taborów.
Do września 1939 roku miasto powiatowe w województwie lwowskim.
25 czerwca 1941 roku zdobyty przez Wehrmacht[7]. Po zajęciu miasta przez Niemców Ukraińcy dokonali pod koniec czerwca 1941 roku pogromu Żydów[8]. Ukraińska milicja wraz z hitlerowcami zniszczyła synagogę, bito i zabijano Żydów. Działacze OUN-B ogłosili deklarację odnowienia państwa ukraińskiego[9]. Także w tym czasie[8] (względnie w lipcu 1941[7]) Policja Bezpieczeństwa rozstrzelała 15 Żydów wskazanych przez Ukraińców[8]; miał być to odwet za zabójstwa na miejscowych[7]. Podczas okupacji Niemcy dokonali zagłady ludności żydowskiej Jaworowa. Największa akcja eksterminacyjna w 1942 roku miała miejsce w listopadzie - gestapo wywiozło 1,3 tys. osób do obozu śmierci w Bełżcu a na miejscu zostało zabitych 400[8]-500[7] osób. Po tej akcji utworzono w Jaworowie tzw. getto wtórne, do którego zwieziono Żydów z okolicznych miejscowości, łącznie około 6[8]-7[7] tys. osób. Z powodu fatalnych warunków panujących w getcie zimą 1942-43 roku zmarła niemal połowa jego więźniów[7]. Tych, którzy przeżyli zimę, gestapo rozstrzelało w kwietniu 1943 roku w lesie w Porudnie, jedynie 200 osób przeniesiono do obozu janowskiego[8][7].
Pod okupacją niemiecką w Polsce siedziba gminy Jaworów[10].
Podczas czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej Jaworów był miejscem do którego ściągali polscy uchodźcy w okolicznych miejscowości[11] i skąd później ewakuowali się dalej na zachód[12]. Tych, którzy zostali, w większości ekspatriowano w 1945 roku[13].
Silnie zbombardowany[14], 24 lipca 1944 roku Jaworów został zajęty przez Armię Czerwoną[15]. 16 sierpnia 1945 na mocy traktatu granicznego pomiędzy Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a rządem ZSRR włączony do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w składzie ZSRR.
27 maja 1947 roku ukraińskie podziemie wysadziło w powietrze pomnik Lenina[16].
W latach 60-90. XX wieku pod Jaworowem eksploatowano bogate złoża siarki (Jaworowskie Zagłębie Siarkowe). Po upadłym kombinacie pozostały wyrobiska i zdegradowane tereny pomiędzy Jaworowem a Nowojaworowskiem[13].
Od 1991 na terytorium niepodległej Ukrainy.
Rada Miejska Jaworowa w 2011 roku nadała honorowe obywatelstwo miasta Jaworowa Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi[17].
W Jaworowie działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[18].
Zabytki
- cerkiew pw. św. Jura z przełomu XIX i XX w.[13]
- cerkiew pw. Narodzenia Bogardzicy (1670)[13]
- cerkiew pw. Zaśnięcia Bogarodzicy (1670)[13]
- d. klasztor bazylianek (XIX w), współcześnie szpital[13].
- kościół pw. Świętych Piotra i Pawła z XVII w. Podominikański, przebudowany na początku XIX w. W latach 1945-1989 zamknięty, obecnie (2007 r.) odremontowany i czynny[13].
- ratusz (XIX w.)[13]
- synagoga została zniszczona w 1941 r.
- zamek[19]. Pozostały po nim fortyfikacje ziemne i przebudowany budynek skarbca[13].
Urodzeni w Jaworowie
- Władysław Langner – polski dowódca wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego II RP,
- Stepan Łukaszyk – ukraiński urzędnik, doktor nauk ekonomicznych, honorowy obywatel rejonu jaworowskiego.
- Osyp Makowej (1867-1925) – ukraiński pisarz, pedagog i krytyk literacki[13]
- Stanisław Nowakowski – polski nauczyciel, harcmistrz, komendant Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy (1944-1947), Przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego (1945),
- Wawrzyniec Żmurko – polski matematyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej, wynalazca konograficznych przyrządów geometrycznych.
Ludzie związani z Jaworowem
- Jan III Sobieski – starosta jaworowski
- Ferdynand Paar – burmistrz Jaworowa[20]
- Emil Schutt – radca namiestnictwa, emerytowany c.-k. starosta, honorowy obywatel miasta
- Jan Żółkiewski – starosta jaworowski
Pobliskie miejscowości
Przypisy
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
- ↑ a b c d e Zanim był Wilanów, czyli rezydencja Jana Sobieskiego w Jaworowie [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2020-04-08].
- ↑ Andrzej Kępiński: Ukraina - po obu stronach Dniestru. Poznań: Zysk i S-ka, grudzień 2013, s. 145, seria: Człowiek poznaje świat. ISBN 978-83-7785-346-7.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 134.
- ↑ Florentyna Rzemieniuk, Unici Polscy 1596-1949, Siedlce 1998, s. 198
- ↑ Lucyna Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939, Kraków 2009, ISBN 978-83-7188-147-3, s. 162
- ↑ a b c d e f g Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.1127-1128
- ↑ a b c d e f Jaworów - społeczność żydowska przed 1989. Wirtualny sztetl. [dostęp 2016-04-09]. (pol.).
- ↑ Grzegorz Rossoliński-Liebe, Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult, Stuttgart: Ibidem Verlag, 2014, s. 168, ISBN 978-3-8382-0604-2, ISBN 978-3-8382-0686-8.
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Lucyna Kulińska, Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. Tom I. Kraków 2002, ISBN 83-88527-32-0, s. 236
- ↑ Polska i Ukraina w latach trzydziestych–czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. Tom 4. Część druga, Warszawa-Kijów 2005, s. 1061
- ↑ a b c d e f g h i j Grzegorz Rąkowski, Ziemia Lwowska. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III, Pruszków: Rewasz, 2007, s. 506-511, ISBN 978-83-89188-66-3, OCLC 189428719.
- ↑ Stepan Makarczuk, Straty ludności w Galicji Wschodniej w latach II wojny światowej (1939-1945), Polska-Ukraina: trudne pytania, tom 6, Warszawa 2000, s. 244
- ↑ ВОВ-60 - Сводки
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 518, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ Jaworów i Nowojaworowsk honorują Banderę i Szuchewycza
- ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej
- ↑ Jaworów. [dostęp 14.8.14].
- ↑ Odznaczenia jubileuszowe. „Nowa Reforma”, s. 5, Nr 277 z 3 grudnia 1898.
Bibliografia
- Edward Webersfeld - Jaworów : monografia historyczna, etnograficzna i statystyczna. – Lwów : Nakł. Magistratu M. Jaworowa, druk. Wł. Łozińskiego, 1904, 82 s.
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, Warszawa, 1880–1902, ss. 519-27.
Linki zewnętrzne
- Jaworów… 1) miasto powiatowe w Galicyi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 519.
- Historia Żydów w Jaworowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Zamek w Jaworowie
- http://www.lubaczow.pl/go.php/pl/miasta_partnerskie/jaworow__ukraina/jaworow_galeria/art1.html|Galeria - galeria zdjęć na stronie partnerskiego miasta Lubaczowa
