Bohumil Hrabal

Bohumil Hrabal w nieistniejącej dziś piwiarni "U Hynku" (ul. Stupartska, Praga)

Bohumil Hrabal (ur. 28 marca 1914 w Brnie, zm. 3 lutego 1997 w Pradze), czeski pisarz, uważany za znaczącego twórcę światowej literatury XX wieku. Jego książki zostały przetłumaczone na ponad 25 języków. Według jego opowiadań powstało kilka filmów, z których najbardziej znane są Pociągi pod specjalnym nadzorem Jiříego Menzla (Oscar za najlepszy film nieanglojęzyczny).

Hrabal w swoich książkach (większość to zbiory luźno powiązanych ze sobą opowiadań) zawarł obraz Pragi, w której mieszkał przez większość swego życia, jako miejsca magicznego. Miejsca, które opisywał są dziś odwiedzane przez wielbicieli jego prozy z całego świata. Są to przede wszystkim knajpy, w tym szczególnie gospoda U Zlatého Tygra i cała dzielnica Libeň. Także postacie, które wypełniają karty jego dzieł są niezwykłe: żona Eliška, zwana także Pipsi, stryj Pepin, który pojawia się w prawie każdej książce, znajomi artyści opisani w Weselach w domu i ukochane przez pisarza koty. Niemal wszystkie historie opowiadane są przez Hrabala z dystansem, przymrużeniem oka, mimo że często dotyczą one smutnych przeżyć – II wojna światowa i zbrodnie popełniane przez niemieckich okupantów oraz w czasach komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji. Ten sposób opowiadania wpisuje się w tradycję praskich pábiteli – bywalców knajp opowiadających przy piwie cudowne, częściowo zmyślone historie. Większość ludzi kocha tę literaturę właśnie za atmosferę serdeczności, ciepła, senności i surrealizmu oraz słodkiej ironii, z jaką patrzy autor na świat i własne życie. Dzięki niezwykłemu językowi, w którym odbija się czeszczyzna z praskich piwiarni, autor wywarł także wpływ na język Czechów.

Codzienne spotkanie pisarza z przyjaciółmi przy piwie

Życiorys

Bohumil Hrabal urodził się w Brnie na Morawach. W 1919 wraz z rodzicami przeniósł się do Nymburka, gdzie jego ojczym (ojca nigdy nie poznał) przyjął posadę administratora browaru. Razem z nimi mieszkał stryj Pepin (Josef Hrabal) – były żołnierz armii austro-węgierskiej w I wojnie światowej, człowiek być może lekko upośledzony psychicznie, ale za to wnoszący mnóstwo ożywienia w życie mieszkańców miasteczka.

Po ukończeniu gimnazjum (wcześniej dwa razy powtarzanie klas), przyszły pisarz rozpoczął w 1935 studia prawnicze na Uniwersytecie Karola w Pradze (uczył się także filozofii i literatury). W czasie wojny Hrabal pracował jako dyżurny ruchu na kolei, co dostarczyło tła do opowiadania Pociągi pod specjalnym nadzorem. Między innymi ze względu na wojnę studia ukończył dopiero w 1946 roku z tytułem doktora. Nie pracował jednak w zawodzie. Komunistyczne władze wypowiedziały wojnę intelektualistom, w związku z czym musieli oni wykonywać ciężkie prace fizyczne, np. w hutach, jako kanalarze czy sortownicy makulatury. Praca w hucie w Kladnie (która zakończyła się poważnym urazem) była inspiracją do napisania zbioru opowiadań Perełka na dnie – debiutu pisarza. Natomiast segregowanie często całych wydań książek przeznaczonych przez cenzurę na przemiał było inspiracją do napisania Zbyt głośnej samotności.

Nymburskie piwa poświęcone Hrabalowi

W latach 60. Hrabal był najpopularniejszym pisarzem w Czechosłowacji. Zauważyły to także władze państwowe, które usiłowały go nakłonić do propagowania socjalizmu. Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego w 1968 Hrabal otrzymał zakaz publikacji. Mimo to przez niektórych ludzi był uważany za zbyt mało patriotycznego. Wydawał w samizdacie oraz za granicą, gdzie był już dobrze znany. W 1975 ukazało się jego oświadczenie, w którym krytykował wcześniejszą postawę wobec władzy – zostało częściowo spreparowane przez redakcję pisma. Od tego czasu część utworów Hrabala ukazywała się oficjalnie, a część (jak choćby najważniejsza książka – Zbyt głośna samotność) – w wydaniach podziemnych. Pisarz nie podpisał Karty 77 i pozostawał z dala od życia politycznego i literackiego. Życie dzielił między Pragę oraz Kersko, gdzie wyjeżdżał na weekendy do gromady swoich kotów ("kočenky"). W tym czasie poznał także wielu zagranicznych pisarzy, m.in. Heinricha Bölla.

ściana w miejscu gdzie stał dom Hrabala (ul. Na Hrázi 24, Praga)

Plik:Bulovka.jpg

Widok na oddział ortopedyczny szpitala na Bulovce, Praga

Wraz z upływem lat zdrowie Hrabala bardzo się pogorszyło. Na pewno wpływ na to miały morza wypitego piwa, a także innych trunków, ale przede wszystkim to, że umierali kolejno bliscy ludzie: żona, przyjaciele. Z czasem pogłębiała się depresja, a od roku 1996 pisarz rzadko opuszczał szpital. 3 lutego 1997 zginął wypadając z okna swego pokoju na piątym piętrze oddziału ortopedycznego szpitala na Bulovce. Podobno karmił gołębie i nieuważnie się wychylił, ale prawdopodobnie celowo odebrał sobie życie. Wcześniej pisał wielokrotnie o samobójstwie, także przez skok z piątego piętra. Podobnie jak Jaroslav Hašek sam przez swoje dzieła kształtował swój życiorys i legendę wokół swojej osoby.

Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Hradištku. W tym samym grobie zostali pochowani też jego matka "Maryška", ojczym "Francin", stryj "Pepin", zona "Pipsi" i brat "Slávek".

W latach 1992-1997 wydawnictwo Pražská imaginace wydało dzieła zebrane Bohumila Hrabala: Sebrané spisy Bohumila Hrabala, t. 1–19. Pierwsze książki Hrabala wydano w Polsce już w latach 60: Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych w 1967, Bar Świat w 1968, a "Pociągi pod specjalnym nadzorem" w 1965 (PIW). Późniejsze książki publikowano w drugim obiegu. Zbyt głośną samotność wydała w 1978 Niezależna Oficyna Wydawnicza. Wraz z Milanem Kunderą i Vaclavem Havlem w największym stopniu reprezentuje czeską literaturę II poł. XX wieku.

Bibliografia (pierwsze wydania)

• Ztracená ulička (Zgubiona uliczka), 1948; pierwsze wydanie 1991 r.
• Hovory lidí (Rozmowy ludzi), 1956; pierwsze wydanie 1989 r.
• Skřivánci na niti (Skowronki na uwięzi), 1959; film nakręcony w 1969 r., ale premiera dopiero w 1990 r. po upadku komunizmu w Czechosłowacji
• Perlička na dně (Perełka na dnie), 1963; pierwsza oficjalnie wydana książka Hrabala, film złożony z 5 nowel Perły na dnie z 1965
• Pábitelé (Bawidułki), 1964
• Taneční hodiny pro starší a pokročilé (Lekcje tańca dla starszych i zaawansowanych), 1964, film telewizyjny w 1991
• Ostře sledované vlaky (Pociągi pod specjalnym nadzorem), 1965; film nakręcony w 1966
• Inzerát na dům, ve kterém už nechci bydlet (Sprzedam dom, w którym nie chcę już mieszkać), 1965,

  

  Grób rodzinny Hrabala w Hradištku pod Nymburkiem

• Kopretina (Złocień), 1965
• Automat Svět (Bar Świat), 1966 – zbiór opowiadań
• Toto město je ve společné péči obyvatel (To miasto znajduje się pod społeczną opieką obywateli), 1967
• Morytáty a legendy (Pieśni dziadowskie i legendy), 1968
• Poupata (Pąki), 1970
• Postřižiny (Postrzyżyny), 1970 (pierwsze wydanie czeskie w 1976 roku; wcześniej dostępna w drugim obiegu), film nakręcony w 1981
• Domácí úkoly (Zadania domowe), 1970
• Něžný barbař (Czuły barbarzyńca), 1973 (książka oficjalnie wydana po raz pierwszy w Niemczech w 1981 roku, pierwsze wydanie czeskie 1990 rok; wcześniej dostępna w drugim obiegu)
• Příliš hlučná samota (Zbyt głośna samotność), 1976 (pierwsze wydanie czeskie w 1980 roku; wcześniej dostępna w drugim obiegu), film w 1996 (kolejna ekranizacja w post-produkcji)
• Slavnosti sněženek (Święto przebiśniegu), 1978, ekranizacja w 1984
• Městečko, kde se zastavil čas (Miasteczko, w którym czas się zatrzymał), 1978
• Krasosmutnění (Taka piękna żałoba), 1979, film Morská panna w 1981
• Každý den zázrak, 1979
• Obsluhoval jsem anglického krále (Obsługiwałem angielskiego króla), 1980, ekranizacja w 2006
• Harlekýnovy milióny (Skarby świata całego), 1981
• Kluby poezie (Kluby poezji), 1981 (zredagowane przez Hrabala, przepuszczone przez cenzurę fragmenty Czułego barbarzyńcy i Zbyt głośnej samotności)
• Domácí úkoly z pilnosti (Zadania domowe z pilności), 1982
• Hovory lidí, 1984
• Život bez smokingu, 1986
• Proluky (Przerwy w zabudowie), 1986
• Svatby v domě (Wesela w domu), 1987
• Vita nuova, 1987
• Můj svět, 1988
• Tři novely, 1989
• Chcete vidět zlatou Prahu? (Chcecie zobaczyć Złotą Pragę?), 1989
• Listopadový uragán (Listopadowy huragan), 1990
• Schizofrenické evangelium (Schizofreniczna ewangelia), 1990
• Kličky na kapesníku, 1990
• Bambino di Praga – Barvotisky – Krásná Poldi, 1990; wydane razem; film Andelske oci na podst. Bambino di Praga nakręcony w 1994
• Kouzelná flétna (Zaczarowany flet), 1990
• Ponorné říčky (Podziemne rzeczki), 1991
• Růžový kavalír (Różowy kawaler), 1991
• Atomová mašina značky Perkeo, 1991
• Aurora na mělčině (Aurora na mieliźnie), 1992
• Večerníčky pro Cassia (Dobranocki dla Cassiusa), 1993

Linki zewnętrzne

• Gospody Bohumila Hrabala
• Pierwszy polski serwis poświęcony Bohumilowi Hrabalowi
• Mariusz Kubik – Portrety pisarzy: Bohumil Hrabal, czyli o zaułkach odnalezionego świata, "Gazeta Uniwersytecka UŚ", nr 8 (87)/maj 2001; Uniwersytet Śląski, Katowice
• Blbliografia