Antropometria

Pomiar rozmiarów głowy

Antropometria - metoda badawcza, stosowana w antropologii fizycznej, polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego np.: długości kości, objętości czaszki, głowy, proporcji ciała, wagi ciała, rozstawu oczu itp. Od czasu Cesare Lombroso antropometria ma zastosowanie w kryminalistyce dzięki temu, że kształt i wielkość szkieletu po 25 roku życia nie ulegają już większym zmianom. Umożliwia to stwierdzenie tożsamości badanego ciała (szczątków).

W czasie drugiej wojny światowej była stosowana przez pseudonaukowców nazistowskich w celach selekcyjnych, dla określenia rasy człowieka.

Antropometria posługuje się metodami statystycznymi

Alphonse Bertillon opracował system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała:

1. Wzrost
2. Stretch - długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca uniesionej ręki
3. Bust - długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej
4. Długość głowy
5. Szerokość głowy - od skroni do skroni
6. Długość prawego ucha
7. Długość lewej stopy
8. Długość lewego środkowego palca
9. Długośc ręki - od łokcia do środkowego palca
10. Szerokość policzków
11. Długość lewego małego palca

Zobacz też

• ergonomia
• przegląd zagadnień z zakresu antropologii

Linki zewnętrzne

• Rekonstrukcja twarzy Mikołaja Kopernika

Antropometria- jest jedną z podstawowych metod badawczych antropologii. Umożliwia ona gromadzenie i ścisły opis materiałów służących do rozwiązywania różnych problemów w licznych dziedzinach nauki: antropologii, anatomii, auksologii, naukach medycznych (np.: higienie, pediatrii, położnictwie, ortodoncji, medycynie sądowej), naukach o kulturze fizycznej czy ergonomii. W czasie drugiej wojny światowej była stosowana przez pseudo naukowców nazistowskich w celach selekcyjnych, dla określenia rasy człowieka. Od czasu Cesare Lombroso antropometria ma zastosowanie w kryminalistyce dzięki temu, że kształt i wielkość szkieletu po 25 roku życia nie ulegają już większym zmianom. Umożliwia to stwierdzenie tożsamości badanego ciała (szczątków).

Metody antropometryczne podlegają stałej rozbudowie w zależności od wyłaniających się w trakcie rozwoju nauki nowych potrzeb. Powstało wiele specjalistycznych podręczników antropometrii jednak ja zajmę się omówieniem jedynie podstawami techniki pomiarowej cech charakteryzujących budowę ludzkiego ciała.

Alphonse Bertillon opracował system oparty na 11 pomiarach ludzkiego ciała: 1. Wzrost 2. Stretch - długość ciała od lewego ramienia do prawego środkowego palca uniesionej ręki 3. Bust - długość torsu od głowy, mierzona w pozycji siedzącej 4. Długość głowy 5. Szerokość głowy - od skroni do skroni 6. Długość prawego ucha 7. Długość lewej stopy 8. Długość lewego środkowego palca 9. Długość ręki - od łokcia do środkowego palca 10. Szerokość policzków 11. Długość lewego małego palca W zależności od tego czy wielkość obserwowanych cech wyraża się w wartościach skal interwałowych (tj. skal ciągłych podzielonych na jednostki- centymetry, gramy, litry itp.) czy normalnych (umownie podzielonych na nieciągłe kategorie- np.: barwy, kształtu, wielkości – reprezentowanie przez wzorce, do których przyrównuje się opisywany obiekt), w ramach antropometrii rozumianej najogólniej przyjęto wyodrębniać antropometrię sensu stricto i antroposkopię. Jeżeli uwzględni się ponadto okolice ciała podlegające opisowi, to można wyróżnić następujące działy antropometrii:

• kraniometrię – (kranion – czaszka) zajmująca się pomiarami czaszki
• kranioskopię – obejmującą metody opisu tzw. jakościowych cech czaszki, tj. takich, któryc wartości wyraża się kategoriami skal nominalnych
• osteometrię – (osteon – kość) zajmującą się pomiarami kości szkieletu pozaczaszkowego
• osteoskopię – która analogicznie do kranioskopii zajmuje się opisem jakościowych cech kości
• cefalometrię – (cephalos – głowa) która w odróżnieniu od kraniometrii dotyczy pomiarów głowy wraz z tkankami miękkimi
• somatometrię – (soma – ciało) której dziedziną zainteresowania są pomiary ciała człowieka jako całości
• somatoskopię – zajmująca się opisem cech jakościowych ciała

Podział metod stosowanych przy opisie ciała ludzkiego na antropometryczne i antroposkopijne bywa czasem przedstawiany nieco inaczej. Jeśli za kryterium tego podziału przyjmniemy technikę obserwacji i rejestracji danych, to otrzymamy następujące kategorie metod: 1) Metody, w których badający posługuje się bezpośrednio własnymi narządami zmysłów , najczęściej wzrokiem, rzadziej słuchem i dotykiem, wyjątkowo węchem lub smakiem. Czasem narządy zmysłu mogą być wspomagane odpowiednimi przyrządami (lupa, mikroskop, aparat rentgenowski, fonendoskop, itp.) 2) Metody, w których badający posługuje się przyrządami pomiarowymi pozwalającymi zarejestrować takie wielkości fizyczne, jak długość, powierzchnię, objętość, masę, ciśnienie czy temperaturę. Zarówno w przypadku jednych jak i drugich metod, badanie może być wykonywane bezpośrednio na człowieku bądź też na utrwalonych kopiach części jego ciała – narysach, fotografiach, odlewach, odciskach, odbitkach itp.

Do pomiarów antropometrycznych służą różne instrumenty, zaś do określania cech antroposkopijnych stosowane są odpowiednie skale i przyrządy zapewniające należytą precyzję obserwacji. Do najczęściej używanych instrumentów antropometrycznych należą: - antropometr -różne typy cyrkli - taśma antropometryczna -goniometr

Antropometr – służy do mierzenia odległości między punktami antropometrycznymi na człowieku. Używany jest głównie do pomiarów wysokościowych, rzadziej (górny człon) bywa stosowany zamiast cyrkla kabłąkowego dużego. Składa się on z czterech metalowych członów, które, są odpowiednio zakończone i ponumerowane, co umożliwia złożenie ich w jedną całość o długości 2 metrów. Na górnym członie znajduje się nieruchomy uchwyt dla iglicy, natomiast drugi uchwyt dla iglicy jest ruchomy i łatwo przesuwa się wzdłuż ramienia (członów) antropometru. Po bokach ramienia – rury antropometru znajdują się podziałki milimetrowe: jedna postępująca od dolnego końca ku górnemu, druga od górnego końca ku dołowi górnego członu. Na pierwszej skali odczytuje się pomiary wykonywane od poziomu (podstawy), na drugiej – gdy pomiary wykonuje się w pozycji leżącej lub gdy używamy tylko górnego członu zamiast cyrkla kabłąkowego. Ruchomy uchwyt dla iglicy posiada okienko, na którego górnej krawędzi dokonuje się odczytu pomiaru. Przed odczytaniem pomiaru należy zwrócić uwagę na pozycję zaostrzonych końców iglic. Ostry koniec iglicy osadzony w ruchomym uchwycie winien znajdować się na wysokości odczytu skali. Złe osadzenie iglic prowadzi do błędnych pomiarów. Człon górny może być używany również jako cyrkiel suwakowy lub jako cyrkiel kabłąkowy, ale wówczas do uchwytów wkładamy iglice kabłąkowe. Przy pomiarach wysokościowych antropometr winien być ustawiony pionowo. Cyrkiel liniowy (suwak) – służy do mierzenia odległości między dwoma punktami. Składa się z ramienia długiego zaopatrzonego w podziałkę milimetrową ( zwykle ok. 25 – 30 cm) oraz dwóch równoległych do siebie ramion poprzecznych. Jedno ramię jest nieruchome i przy nim znajduje się punkt zerowy skali, drugie zaś przesuwa się wzdłuż ramienia długiego z podziałką, zwykle na przyśrodkowej krawędzi tego ramienia dokonuje się odczytu pomiaru. Pomiary na szkielecie wykonuje się ostrymi końcami ramion poprzecznych, zaś pomiary na człowieku końcami zaokrąglonymi.

Cyrkiel kabłąkowy duży – służy do ustalania odległości między punktami sferycznymi, głównie tułowia. Składa się on z dwóch wygiętych kabłąkowato ramion, między którymi znajduje się wyskalowana linijka przymocowana do jednego ramienia. Podziałka wyskalowana jest do ok. 60 centymetrów. Na drugim ramieniu znajduje się uchwyt wodzący linijkę z okienkiem dla odczytu pomiaru. Na końcach ramion znajdują się kuliste zakończenia, które umieszcza się w punktach, między którymi wykonywany jest pomiar. Na podobnej zasadzie budowane są różnego rodzaju pelwimetry (cyrkle służące do pomiarów miednicy) Cyrkiel kabłąkowy mały – służy do pomiarów odległości między dwoma punktami położonymi na powierzchniach sferycznych, głównie głowy lub czaszki. Jest on zmienianą formą cyrkla dużego, jego podziałka w milimetrach umożliwia pomiary odcinków o długości do 30 centymetrów. Cyrkiel liniowy koordynacyjny – służy poza pomiarami liniowymi, do mierzenia odległości określonego punktu do linii przechodzącej przez dwa inne punkty (np.: odległość najwyższego punktu na podniebieniu od linii łączącej brzegi wyrostków zębodołowych) Na ramieniu podłużnym cyrkla znajduje się dodatkowy suwak z ruchomą milimetrową linijką przesuwająca się równolegle do ramion poprzecznych cyrkla, co pozwala na odczyt wysokości. Taśma antropometryczna – wykonana z metalu miękka, elastyczna z podziałka milimetrową służy do pomiaru łuków i obwodów. Taśmy płócienne impregnowane są mniej trwałe i po pewnym czasie w miarę zużycia wydłużają się powodując błędy pomiarowe. Goniometr – typu Mollisona służy do mierzenia kątów. Jest to metalowy kątomierz z ruchomą wskazówka, która wskazuje każde wychylenie od pionu oznaczonego przez 90º. Goniometr posiada możliwość podłączenia z ramionami cyrkli czy iglicami antropometru. W antropologii, ortopedii i biomechanice stosowane są rozmaite typy goniometrów W badaniach antropologicznych stosowane są również inne instrumenty antropometryczne jak: osteofory, kraniometry służące do usyawtenia kości lub czaszki w żądanych płaszczyznach potrzebnych dla dokonania obrysu czy pomiarów. Stabilizację czaszki w różnych płaszczyznach zapewniają kraniostaty. Diagrafy umożliwiają wykonywanie obrysów czaszek i kości. Do wykonywania obrysów w skali 1:1 lub zmniejszeniu stosuje się tez dioptrografy, pantografy czy profilometry. Do mierzenia niektórych części ciała czy kośćca stosuje się specjalne przyrządy jak np.: palatometr do pomiarów podniebienia, mandibulometr do pomiarów żuchwy czy deska osteometryczna do pomiarów kości długich. Z innych przyrządów wymienić należy: wagę lekarską służącą do określenia masy ciała. Do ważenia dzieci do 18 miesiąca życia stosuje się specjalnie przystosowaną tzw. wagę niemowlęcą. Podobnie do pomiarów długości ciała dzieci do 18 miesiąca życia służy przyrząd zwany liberometrem. W celu określenia grubości podskórnej podściółki tłuszczowej wykonuje się pomiar fałdu skórno – tłuszczowego, przy nacisku standardowym 10 g/mm² za pomocą fałdomierza. Istnieje wiele typów wymienionych wyżej instrumentów, różne są ich modyfikacje umożliwiające dokonanie specyficznych pomiarów. Opis tych instrumentów można znaleźć w specjalistycznych podręcznikach. Do określenia cech opisowych stosowane są różne przykłady i skale. Do oceny barwy włosów używa się skal zawierających pęczki sztucznych włosów w liczbie 27 do 30. Pęczki różnych barw oznaczone są cyframi lub literami. Najbardziej znana jest skala Fischera-Sallera. Do oceny oczu stosuje się skalę, w której znajdują się protezy w różnym kolorze tęczówki w liczbie od 8 do 20. Do określenia barwy skóry stosuje się tabelę Luschana czy skalę Schultza. Dokładniejsze badania kolorymetryczne trudne są do stosowania na skalę masową. Ukształtowanie różnych cech opisowych umożliwiających różnorodne tablice zawierające wzorce, do których można porównać obserwowane warianty cech. W licznych badaniach antropologicznych stosowane są instrumenty określające cechy funkcjonalne człowieka. Do najczęściej używanych służą siłomierze (dynamometry). Róże typy tych urządzeń służą do badań siły mięsni rąk, grzbietu, barków, lędźwi, mięśni żwaczowych itd. Do oceny pracy i zmęczenia mięsni stosowane są też ergografy. Pojemność życiową płuc określa się za pomocą różnego typu spirometrów. Dokładniejszą analizę wydolności układu oddechowego uzyskuje się przez zastosowanie specjalnych aparatów: spirolitów i spirografów. Pomiary ciśnienia tętniczego krwi wykonuje się sfigmomanometrami wraz z fonodeskopem (słuchawka lekarska). Do pomiarów ciepłoty ciała stosuje się różne rodzaje termometrów określających temperaturę wewnętrzną bądź zewnętrzną.

Badaniom podlegają również narządy zmysłów.

• Stan ostrości wzroku określa się według tablic (np.: Snellena). Istnieją tablice do określania ślepoty barwnej (daltonizmu). Przy użyciu fotometrów można badać wrażliwość na światło.
• Stopień ostrości słuchu bada się za pomocą audiometrów.
• Czucie dotyku określa się estezjometrem
• Czucie bólu określa się algometrem
• Czucie ciepła określa się termoestezjometrem
• Czucie ucisku określa się barestezjometrem

W antropologii mają również zastosowanie techniki fotograficzne, rentgenowskie, metody plastyczne np.: sporządzanie mularzy, odlewów, rekonstrukcji, anatomiczne techniki sekcyjne i histologiczne techniki mikroskopowe (służące np.: do obserwacji elementów krwi, budowy włosów itp.).