Sfaleryt: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Luckas-bot (dyskusja | edycje) m robot dodaje: sl:Sfalerit |
m porządki w kategoriach; zmiany kosmetyczne |
||
Linia 19: | Linia 19: | ||
* [[Rysa (mineralogia)|Rysa]] – [[żółty|żółta]] |
* [[Rysa (mineralogia)|Rysa]] – [[żółty|żółta]] |
||
Tworzy kryształy izometryczne ([[tetraedr]]y lub dwunastościany rombowe), często występują |
Tworzy kryształy izometryczne ([[tetraedr]]y lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie [[skupienia minerałów|skupień]] zbitych, ziarnistych, pylastych ( – brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z [[wurcyt]]em stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, [[kadm]]u, [[mangan]]u, [[talk]]u, [[ind]]u, [[ołów|ołowiu]], [[srebro|srebra]]. |
||
== Odmiany == |
== Odmiany == |
||
Linia 32: | Linia 32: | ||
== Występowanie == |
== Występowanie == |
||
Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w [[pegmatyt]]ach, [[gabro|gabrach]]. |
Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w [[pegmatyt]]ach, [[gabro|gabrach]]. |
||
Prawie zawsze występuje z [[galena|galeną]], [[piryt]]em, [[chalkopiryt]]em, [[markasyt]]em, |
Prawie zawsze występuje z [[galena|galeną]], [[piryt]]em, [[chalkopiryt]]em, [[markasyt]]em, [[kalcyt]]em. Obecny we wszystkich skałach zawierających [[siarczek|siarczki]]. |
||
'''Miejsca występowania:''' [[Hiszpania]], [[Meksyk]], [[Stany Zjednoczone|USA]], [[Australia]], [[Rosja]], [[Kazachstan]], [[Namibia]], [[Niemcy]]. |
'''Miejsca występowania:''' [[Hiszpania]], [[Meksyk]], [[Stany Zjednoczone|USA]], [[Australia]], [[Rosja]], [[Kazachstan]], [[Namibia]], [[Niemcy]]. |
||
'''W Polsce''' – pospolity kruszec złóż [[cynk]]u i [[ołów|ołowiu]] |
'''W Polsce''' – pospolity kruszec złóż [[cynk]]u i [[ołów|ołowiu]] okolic [[Bytom]]ia, [[Tarnowskie Góry|Tarnowskich Gór]], [[Olkusz]]a. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia, i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie [[Lubin]]a i [[Polkowice|Polkowic]]. |
||
== Zastosowanie == |
== Zastosowanie == |
||
Linia 54: | Linia 54: | ||
{{commons|category:sphalerite}} |
{{commons|category:sphalerite}} |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Siarczki (minerały)]] |
||
[[Kategoria:Minerały]] |
|||
[[Kategoria:Kruszce i rudy]] |
[[Kategoria:Kruszce i rudy]] |
||
Wersja z 19:11, 26 sie 2010
Sfaleryt (blenda cynkowa) – minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.
Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (dopiero w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).
Właściwości
- Wzór chemiczny – ZnS – siarczek cynku
- Układ krystalograficzny – regularny
- Twardość w skali Mohsa – 3,5-4
- Łupliwość – doskonała, sześciokierunkowa
- Przełam – muszlowy
- Gęstość – 3,92 – 4,2 g/cm3
- Połysk – diamentowy
- Barwa – bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego
- Rysa – żółta
Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych ( – brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talku, indu, ołowiu, srebra.
Odmiany
- blenda karmelowa – żółta lub brunatna
- cleiofan – czysty, bezbarwny
- blenda rubinowa – z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
- gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
- marmatyt, – z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
- christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
- przybramit – zawiera domieszki kadmu
Występowanie
Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.
Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy.
W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia, i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.
Zastosowanie
- źródło cynku (67% Zn).
- źródło kadmu, srebra, (też indu, galu)
- poszukiwany przez kolekcjonerów
- dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
- służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej.
Ciekawostki
Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę porcelanową sfaleryt wydziela zapach siarkowodoru.
Dawniej, gdy cynk nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt blendą, czyli rudą, która mami i zwodzi – obiecuje metal a nie daje go.
Nawet słynny specjalista górniczy Agricola w XVI wieku uważał sfaleryt za kruszec ołowiu. Dopiero w XVIII wieku szwedzki chemik Brandt rozpoznał w nim ważny kruszec cynku.