Trzebinia

Położenie Trzebini na terenie Wolnego Miasta Kraków (1815-1846)

Dwór Zieleniewskich w Trzebini

Rynek w Trzebini przed remontem

Rynek po przebudowie, 2011 r.

Dworzec kolejowy w Trzebini

Rynek w Trzebini 2012

Trzebinia – miasto w woj. małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Trzebinia, w Jaworznicko-Chrzanowskim Okręgu Przemysłowym.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 20 175 mieszkańców.

Geografia

Położenie

Obszar miasta i gminy Trzebinia położony jest na pograniczu Wyżyny Olkuskiej, Pagórów Jaworznickich i Rowu Krzeszowickiego, w zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie chrzanowskim. Geograficznie obszar miasta i gminy jest wyżyną wzniesioną od 269 do 407 m n.p.m. Trzebinia położona jest w zachodniej części Małopolski, w odległości około 20 km od wschodnich granic Śląska.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego.

Transport

Komunikację drogową zapewniają głownie: autostrada A4, droga krajowa nr 79 i droga wojewódzka nr 791. Miasto jest znaczącym węzłem kolejowym, ze stacją kolejową, która obsługuje zarówno ruch pasażerski, jak i towarowy.

Najbliższe lotniska międzynarodowe
	lotnisko	odległość w km
1	Balice	30
2	Pyrzowice	62

Struktura miasta

W skład miasta Trzebinia wchodzą następujące osiedla:

• Energetyków
• Gaj
• Gaj Zacisze
• Górka
• Kolonia
• Krakowska
• Krystynów
• Krze
• Krze - Kopalnia (oddalona część osiedla Krze)
• Piaski
• Północ
• Trzebionka
• Salwator
• Siersza
• Wodna
• ZWM

Demografia

Struktura ludności miasta Trzebinia wg wieku
wiek w latach	mieszkańcy
0-2	348
3-6	692
7-16	2277
17-24	2860
25-66	11 560
67 i więcej	2938

• Ruch naturalny ludności (2005):
  • liczba zawartych małżeństw: 271
  • liczba urodzeń: 229
  • liczba zgonów: 295
  • przyrost naturalny: –66
  • przemeldowania: 346
  • wymeldowania poza teren: 317

• Ruch naturalny ludności (2007)
  • liczba zawartych małżeństw: 230
  • liczba urodzeń: 306
  • liczba zgonów: 405
  • przyrost naturalny: -99
  • przemeldowania: 461
  • wymeldowania poza teren: 325

Struktura ludności miasta Trzebinia wg płci
płeć	mieszkańcy
mężczyźni	10 068
kobiety	10 607

Średni dochód na mieszkańca
Rok	Średni dochód
2005	1 854,10 zł
2006	2 319,02 zł
2007	2 600,56 zł
2008	2 291,57 zł
2009	2 403,65 zł
2010	2 680,28 zł

Historia

Prehistoria

Najstarsze znaleziska archeologiczne z terenów Trzebini i okolic to wyroby z krzemienia oraz przedmioty wykonane z brązu pochodzące z okresu halsztackiego kultury łużyckiej.

Średniowiecze

Teren, gdzie współcześnie znajduje się Trzebinia, najpewniej wchodził w skład państwa wielkomorawskiego, później, po włączeniu ziem Wiślan do państwa Polan, pozostał przy Polsce do 1795.

Początki samego miasta sięgają czasów średniowiecza. Znaczną część jego dzisiejszego terenu stanowiły obszary dworskie, funkcjonujące w oparciu o gospodarkę folwarczną. Z 1325 pochodzi wzmianka o parafii św. Piotra i Pawła, w 1470 o kościele parafialnym w Trzebini wspomniał Jan Długosz, a w 1490 księga poborowa ziemi proszowskiej. Przełomu XIII i XIV w. sięgają tradycje wydobywania galmanu na terenach należących obecnie do gminy. Z 1411 pochodzi wzmianka o sztolni odwadniającej, pierwszej na terenie złóż śląsko-krakowskich. Do XV w. teren ten był własnością królewską, w późniejszym czasie, na drodze przywilejów nadanych przez króla, mieszczanie krakowscy uzyskali prawa do eksploatacji bogatych złóż cynku i ołowiu znajdujących się w tych okolicach.

Na przełomie XIV i XV w. w posiadanie Trzebini weszli Karwaczjanowie herbu Zadora. Mikołaj Kezinger odkupił osadę od Karwaczjanów i w 1415 otrzymał od króla Władysława Jagiełły przywilej nadający tej osadzie prawo magdeburskie i górnicze. Syn Kezingera, Walther herbu Łabędź, otworzył nowe szyby w Górce, zwanej wówczas Wierzą. Równolegle z Kezingerami wydobywał kruszce ród Tęczyńskich z herbem Topór, do którego należała Siersza, Wodna i Myślachowice. Pod koniec XV w. Trzebinia przeszła w ręce Jerzego Morsztyna, a w XVI w. właścicielami tych terenów bądź ich części byli mieszczanie krakowscy, którzy intensywnie rozwijali działalność górniczą i hutniczą.

Nowożytność

W latach 1569-1584, Trzebinię objął w posiadanie Jerzy Schilhra vel Silhra, który przyjął nazwisko Trzebiński i otrzymał herb Abdank. W rękach rodu Schilhra Trzebińskich pozostawała Trzebinia do 1802, kiedy zmarł Antoni Schilhra Trzebiński, ostatni potomek w linii męskiej. Dzięki Trzebińskim, była osada górnicza przeżywała swoją świetność i zaczęła być traktowana jak miasto, choć w tym okresie jeszcze praw miejskich nie posiadała. Staraniem Franciszka Schilhry Trzebińskiego, Trzebinia uzyskała od Augusta II przywilej jarmarczny, a Antoni Schilhra Trzebiński nadał odrębny przywilej zabezpieczający prawa ludności żydowskiej do handlu. Trzebińscy ufundowali kościół św. Stanisława wraz ze szpitalem dla ubogich, który został zniszczony w latach 1783-1786. Trzebinia podzieliła los zaborów Rzeczypospolitej i znalazła się w zaborze austriackim zwanym Galicją.

XIX wiek

Decyzją kongresu wiedeńskiego z 8 maja 1815 w skład powstałej Rzeczypospolitej Krakowskiej weszła również Trzebinia. Dzięki staraniom wdowy po ostatnim z rodu Trzebińskich Krystynie, noszącej wówczas nazwisko swojego trzeciego męża – Marasse, Trzebinia została oficjalnie podniesiona do rangi miasta decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa z 6 września 1817. W 1846 Trzebinia wraz z republiką krakowską ponownie zostaje wcielona do Austrii i taki stan rzeczy utrzymał się do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918, kiedy weszła w skład ówczesnego województwa krakowskiego.

W latach 20. XIX w. mimo starań ówczesnej właścicielki Krystyny Marasse i jej męża hrabiego Ferdynanda Marasse, Trzebinia została przymusowo sprzedana za długi. Trzebionka i Górka stały się własnością żydowskiej rodziny Samuelsonów. W posiadanie samej Trzebini wchodzili kolejno: Karol Estreicher, Karolina Piechocka, Józef i Maria Baranowscy, Gabriela Stępińska i August Raczyński. W rękach Raczyńskiego teren Trzebini pozostawał do 1920, kiedy dwór oraz część majątków ziemskich należących niegdyś do Trzebińskich kupili Marian i Paula Zieleniewscy.

Okres XIX i XX w. charakteryzował się intensywnym rozwojem przemysłu, głównie surowcowego. W latach 1804-1843 powstało pięć kopalni węgla, dwie huty cynku oraz huta szkła. W II poł. XIX w. nastąpił dalszy rozwój kopalnictwa, powstały kolejne kopalnie węgla a także kopalnia głębinowa galmanu. Początek XX w. to dla Trzebini dalszy ciąg rozwoju przemysłu ciężkiego. Najważniejsze zakłady przemysłowe, które powstały w tym czasie, to: rafineria nafty, elektrownia, cementownia oraz zakłady tłuszczowe. Znaczne zagęszczenie przemysłu dało podłoże dla ruchów lewicowych. W okresie międzywojennym działały na tym terenie: KPP, PPS-lewica, Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych, Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej oraz Czerwone Harcerstwo. Równolegle z ruchami lewicowymi działał bardzo prężnie ruch harcerski kierowany przez Naczelnego Kapelana Harcerstwa Polskiego księdza Mariana Luzara. W 1903 w Trzebini osiedlili się salwatorianie, którzy w 1908 rozpoczęli budowę kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa według projektu architekta Jana Sasa-Zubrzyckiego, który rozbudowano w latach 1954-1980 według projektu architekta Zygmunta Gawlika. Obecnie kościół parafialny i Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej.

II wojna światowa

Wejście na boisko trzebińskiego "Sokoła", ok. 1935 r.

Już 1 września Trzebinia została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie. W początkach kampanii wrześniowej broniła tych terenów, będąca w odwrocie ze Śląska, Grupa Operacyjna "Śląsk", stanowiącą część Armii "Kraków". Opór wojsk polskich został szybko przełamany i już 5 września Niemcy dokonali pierwszych egzekucji, zarówno wśród ludności żydowskiej, stanowiącej wówczas pokaźny odsetek mieszkańców, jak i polskiej. 9 października Trzebinia została włączona do III Rzeszy, a granica z Generalnym Gubernatorstwem przebiegła nieopodal w Dulowej. Podczas wojny na terenie Trzebini zostały zlokalizowane dwa obozy jenieckie, trzy obozy pracy, a także podobóz podległy Auschwitz-Birkenau. Ogólnie podczas wojny, wskutek eksterminacyjnej polityki niemieckiego okupanta, życie straciło ok. 2 tys. trzebinian, co stanowiło ok. 1/3 ogółu ówczesnych mieszkańców miasta. W 1941 powstał zakład gumownia, szyjący wówczas mundury dla wojsk niemieckich. 7 sierpnia 1944 alianci zbombardowali trzebińską rafinerię, podczas czego zginęło kilkanaście osób. 23 stycznia 1945 do Trzebini wkroczyły wojska radzieckie.

Czasy powojenne

Po wojnie Trzebinia wróciła do województwa krakowskiego aż do 1975, kiedy to na skutek reformy administracyjnej stała się częścią województwa katowickiego (włączenie do woj. katowickiego spowodowane było animozjami personalnymi między ówczesnymi I Sekretarzami PZPR w Krakowie i Katowicach). W latach 1957-1958 powstały Zakłady Górnicze "Trzebionka", kontynuując najstarsze na tym terenie tradycje eksploatacji złóż cynkowo-ołowiowych. W 1962 powstała Elektrownia "Siersza II" (obecna PKE S.A. – Elektrownia Siersza w Trzebini). W 1961 zostało przyłączone do miasta osiedle Wodna (w skład którego wchodziły dawne miejscowości: Wodna, Trzebionka i Górka), a w 1969 osiedle Siersza zostało połączone z miastem Trzebinia, tworząc miasto Trzebinia-Siersza. W 1975 do miasta Trzebinia-Siersza została włączona gmina Trzebinia, w wyniku czego powstaje miasto i gmina Trzebinia-Siersza. W 1977 do miasta i gminy Trzebinia-Siersza włączono gminę Myślachowice i zmieniono nazwę na Trzebinia (miasto i gmina). 1 stycznia 1999 Trzebinia powróciła do tradycyjnych związków z Krakowem wchodząc w skład województwa małopolskiego. Na tych terenach znaleziono najwięcej niewypałów po II wojnie światowej. Saperzy zabezpieczyli ogółem ponad 2500 km².

Przemysł

• Zakłady cementowe:
  • GÓRKA CEMENT sp. z o.o. należąca do grupy MAPEI
• Przemysł petrochemiczny:
  • Rafineria Trzebinia S.A. (oraz spółki przyległe)
• Wydobycie rud cynku i ołowiu oraz produkcja koncentratów tych metali:
  • Zakłady Górnicze "Trzebionka" (nieczynne)
• Górnictwo:
  • Kopalnia Węgla Kamiennego "Siersza" (nieczynna)
• Hutnictwo metali nieżelaznych:
  • Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia" (nieczynne)
• Przemysł energetyczny:
  • Elektrownia Siersza
• Przemysł tekstylny i włókienniczy:
  • Grevita (nieczynne)
• Produkcja materiałów budowlanych
  • Modern - Bud Sp. z o.o. (styropianu)

Kultura

Imprezy kulturalne

• Blok imprez z okazji świąt majowych 1-3 Maja
• Nadzwyczajny koncert Muzyki Oratoryjnej – Klasztor o.o. Salwatorianów w Trzebini
• Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego
• Koncerty z okazji Święta Niepodległości
• Dni Trzebini
• Piknik Sierszański
• Dożynki Gminne

Edukacja

Na terenie gminy miejskiej Trzebinia znajdują się następujące szkoły państwowe:

• szkoły podstawowe: 12 (4 w mieście i 8 w pozostałych miejscowościach gminy)
• gimnazja: 3
• szkoły zawodowe: 2
• zespoły szkół:
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Chemicznych w Trzebini
  • Zespół Szkół Techniczno-Usługowych w Trzebini
• licea ogólnokształcące: 1

Sport

W mieście działa piłkarski Miejski Klub Sportowy Trzebinia–Siersza, która założono w 2000. Jest on spadkobiercą Górnika Siersza i Hutnika Trzebinia. Obecnie gra w IV lidze Małopolskiej. Posiada barwy klubowe żółto-czarne.

Przy parafii pw. Niepokalanego Serca NMP w Trzebini-Sierszy działa klub tenisa stołowego Opoka Trzebinia, który w 2007 awansował do ekstraklasy Polskiego Związku Tenisa Stołowego, najwyższej klasy rozgrywkowej w Polsce. Po raz pierwszy drużyna z Trzebini gra w najwyższej lidze jakiejkolwiek gry zespołowej.

• Gala Trzebinia – polski męski klub siatkarski założony w 2000.

Przyroda

Góra Bożniowa

Jezioro Chechelskie

Szatę roślinną Trzebini stanowią w 43% zbiorowiska leśne. Spotkać tutaj można różne typy lasów, nadwodnych szuwar, muraw kserotermicznych oraz wiele ciekawych roślin chronionych m.in.: lilię złotogłów, rojnika, dziewięćsił bezłodygowy, liczydło górskie i ciemiężycę zieloną. Ocenia się, że tylko storczykowatych jest ok. 20 gatunków. Występują tu takie okazy fauny jak: kuropatwy, bażanty, sarny, jelenie, daniele, dziki, lisy, zające, jenoty a także cietrzewie, żurawie i wydry. W lasach trzebińskich żyje kilka gatunków dzięciołów: duży, czarny, zielony, dzięciołek. Spotkać można także żmije czy zaskrońce.

Wspólnoty wyznaniowe

Katolicyzm

Większość mieszkańców Trzebini stanowią wierni Kościoła Rzymskokatolickiego. W mieście znajdują się cztery parafie:

• Świętych Apostołów Piotra i Pawła
• Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Świętej Barbary
• Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny

Protestantyzm

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi zbór Chrześcijańskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej – protestancki kościół o charakterze ewangelicznym.

Świadkowie Jehowy

Drugim co do wielkości wyznaniem w Trzebini są Świadkowie Jehowy. Na terenie miasta znajdują się dwie Sale Królestwa z których korzystają 3 zbory:

• ul. 22 Stycznia 5 (dzielnica Siersza)
  • zbór Trzebinia - Krze
  • zbór Trzebinia - Siersza
• ul Korczaka 6 (centrum miasta)
  • zbór Trzebinia - Centrum

Wolni Badacze Pisma Świętego

Na terenie Trzebini działa również kilka małych zborów Wolnych Badaczy Pisma Świętego.

Trzebinia Miastem Bezpiecznego Serca

W 2007 na terenie miasta i gminy wdrożono program poprawy bezpieczeństwa mieszkańców - Trzebinia Miastem Bezpiecznego Serca. W ramach programu w gminie odbyła się kampania edukacyjna, obejmująca szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności ratowniczych, w przypadku nagłego zatrzymania akcji serca (NZK) i użycia automatycznych defibrylatorów zewnętrznych (AED).

Na terenie gminy zamieszczono 20 urządzeń. Ich liczba stale wzrasta. W 2007 przeszkolonych zostało 500 ochotników, mieszkańców gminy, tworzących sieć ratowników wolontariuszy. Każdy mieszkaniec Trzebini dostał mapkę z rozmieszczeniem defibrylatorów oraz został poinformowany o możliwości zadzwonienia na lokalny numer alarmowy dostępny na mapie i poproszenia o natychmiastowe dostarczenie defibrylatora na miejsce zdarzenia. Ratownicy-wolontariusze dostępni są całą dobę.

Głównym celem projektu było nie tylko poprawienie dostępu do urządzeń ratujących życie, ale przede wszystkim - zwiększenie wśród mieszkańców umiejętności związanych z udzielaniem pierwszej pomocy.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Ishøj
• Billy-Montigny
• Bönen

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Trzebini
• Trzebinia (stacja kolejowa)
• Miejska Biblioteka Publiczna w Trzebini

Linki zewnętrzne

• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Trzebinia

• Urząd miasta Trzebinia
• Ciekawostki geologiczne okolic Trzebini