Choroby roślin

Choroby roślin – wszystkie dłużej trwające zaburzenia w procesach życiowych roślin w wyniku działania czynników chorobotwórczych. Są wypadkową wzajemnego oddziaływania na siebie patogenu i rośliny żywicielskiej. W procesie tym zmienia się zarówno roślina jak i patogen. Objawy chorób są reakcją roślin na czynnik chorobotwórczy.

Nauka o chorobach roślin to fitopatologia.

Według Göeumana choroba zakaźna to proces w którym roślina żywicielska i patogen tworzą wspólnotę życiową wyższego rzędu.

Czynniki chorobotwórcze

Wśród czynników chorobotwórczych można wyróżnić czynniki:

• nieinfekcyjne – choroba objawia się na dużym obszarze np. na terenie całej uprawy. Można wtedy łatwo i szybko doprowadzić do usunięcia choroby.
  • atmosferyczne: opady, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła, wilgotność powietrza, zanieczyszczenie środowiska.
  • glebowe: niedobór lub nadmiar składników pokarmowych (N, K, P, B), zasolenie gleby, odczyn gleby, nadmiar lub brak wody, struktura gleby.
• infekcyjne – choroba objawia się występowaniem tzw. placów (wśród zdrowych roślin znajdują się obszary z chorymi roślinami). Choroby wywołane czynnikami infekcyjnymi trudno się usuwa i rzadko się one cofają. Wywołują je:
  • wirusy i wiroidy
  • fitoplazmy
  • bakterie
  • grzyby
  • pasożytnicze rośliny nasienne
    • pasożyty obligatoryjne
    • pasożyty fakultatywne
    • bezwzględne saprofity – żyją na martwej tkance, nie pobierają pokarmu z żywej komórki roślinnej. Powlekają nalotem liście utrudniając prawidłowe funkcjonowanie rośliny, np. Alternaria.

Objawy chorobowe

Zmiany zabarwienia

• mozaiki (infekcyjne chlorozy) – zahamowanie syntezy barwnika lub utrata chlorofilu na części powierzchni liścia (pstrość liści, żółte plamy). Powstawanie jasnozielonych plam na tle zdrowej zielonej blaszki liściowej. Wirusy powodują niszczenie chlorofilu i uniemożliwiają powstanie nowego. W miejscu plam blaszka przestaje rosnąć bo miejsca te nie biorą udziału w fotosyntezie, miejsca zielone rosną dalej, co powoduje wyboistość blaszki liściowej.
• białaczka – całkowity zanik zielonego barwnika, zniszczenie chloroplastu.
• żółtaczka – niedorozwój chlorofilu na całej powierzchni rośliny.
• rozbicie barwy – rozkład antocyjanów np. pstrość tulipana.

Nekrozy

Nekrozy to lokalne obumieranie grup komórek określonej tkanki lub całych tkanek. Typy nekrozy:

• zgnilizna mokra – dotyczy tkanek miękiszowych pod wpływem enzymów pektolitycznych i celulolitycznych. W przypadku bakterii Ervinia carotovora następuje zakłócenie funkcji błony cytoplazmatycznej komórek, ich plazmoliza, przenikanie wody i składników treści komórki do przestworów międzykomórkowych.
• zgnilizna sucha – rozkład tkanek, który można określić jako próchnienie czy murszenie.
• zgorzele – nekrozy prowadzące do zamierania całych organów. Obumieranie kiełków przed wydostaniem się nad powierzchnię gleby – to zgorzel przedwschodowa. Nekroza korzeni i części podliścieniowej oraz nekroza liści – organów nadziemnych – to zgorzel powschodowa (Fusarium, Aphanomyces, Pythium).

Choroby roślin

Nieinfekcyjne choroby roślin

• zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka
• sucha wierzchołkowa zgnilizna owoców pomidora
• uszkodzenia herbicydowe
• choroba nowin zbóż
• szara plamistość liści i łodyg owsa
• dzieciuchowatość bulw ziemniaka

Infekcyjne choroby roślin

Wirozy

Choroby wywoływane przez wirusy. Wirusy wnikają do roślin biernych tylko przez maleńkie zranienie, kiedy tkanka dookoła ranki jest żywa, ponieważ wirusy żyją tylko na tkankach żywych, ścisłych. Wirusy nie mogą same się rozmnażać, dlatego też wykorzystują do tego celu metabolizm rośliny.

• mozaika zwykła fasoli (Bean mosaic virus BMV (Phaseolus virus 1)) – choroba ta pojawia się bardzo wcześnie, ponieważ wirus przenosi się wraz z nasionami fasoli. Jeśli wysiewane są chore nasiona, to już na pierwszej parze liści pojawi się choroba. Liście porażone mozaiką zwykle są: silnie wydłużone, na brzegach blaszki liściowej pojawiają się żółte zabarwienia – brzegi blaszki ulegają chlorozie. Wierzchołek liścia zawija się do dołu, pojawiają się plamy – mozaika. Występuje wyboistość blaszki liściowej.
• mozaika żółta fasoli(Bean yellow mosaic virus BYMV (Phaseola virus 2)
• mozaika ogórka (Cucumber mosaic virus CMV (Cucumis virus 1)) – jest to mozaika marmurkowa, na blaszce ogórka zielone pozostają tylko nerwy liścia pozostała część tkanki bieleje, jest jasnozielona.
• mozaika jabłoni (Apple mosaic virus AMV (Pyrus virus 2)) – pojawiają się jasne plamy na tle zielonych części jabłoni. Mozaika pojawia się na całej roślinie. Wyboistość blaszki liściowej.
• pstrość tulipana (Tulip breaking virus TBV (Tulipa virus 1)) – choroba ta jest widoczna na kwiatach czerwonych i bordowych tulipana. Na płatkach korony obserwuje się jasne smugi. Często pojawia się ciemna plama w kolorze bordowym a nawet granatowym. Pstrość powoduje rozbicie barwy tulipana. Wirus bardzo długo przebywa na roślinie nie degradując całej rośliny. Choroba ta jest zaraźliwa, łatwo przenosi się z jednej rośliny na drugą.
• żółtaczka buraka
• brązowa plamistość pomidora (Tomato spotted wild virus TSWV (Lycopersicum virus 3)0 – pojawia się nekroza – brązowienie i zamieranie tkanek. Wirus ten powoduje typową mozaikę oraz staśmienia. Jest najbardziej niebezpieczny na roślinach ozdobnych. Na brzegach blaszki pojawiają się żółte obwódki.
• liściozwój ziemniaka (Potato leaf roll virus PLRV (Soalnum virus 14)) – wirus powodujący tę chorobę jest wirusem powodującym deformację ziemniaka (oprócz mozaiki i nekrozy). Liście zwijają się do środka. Wirus uszkadza rurki sitowe w roślinie, przez co liście przestają odprowadzać asymilaty wytworzone przez nie do korzeni, (liście nie zmieniają barwy). Gromadzenie asymilatów w liściach powoduje pogrubienie blaszki liściowej oraz rynienkowate zwijanie się do góry. Choroba ta objawia się na górnych liściach rośliny. Wirus ten jest wirusem trwałym przenoszonym przez mszycę brzoskwiniową, musi on przejść okres inkubacji aby mógł zarażać. Nie jest on przenoszony mechanicznie tak jak większość wirusów.
• mozaika pomidora (Tomato mosaic virus TMV) – zielna, żółta, nitkowatość liści pomidora. Blaszka liściowa ulega silnemu wydłużeniu, jest zredukowana, liście zwijają się. Deformacja roślin.
• żółta karłowatość cebuli (Onion yellow dwarf virus OYDV (Allium virus 1)) – choroba ta występuje bardzo wcześnie. Pojawiają się żółte plamy na szczypiorze . Wirus powoduje chlorozę liści, wielokrotne załamywanie się liści i ich zwisanie, spłaszczenie szczypiorku, zahamowanie wzrostu cebuli – są małe i mają średnicę pędu.
• wirus M na ziemniaku
• pierścieniowa plamistość tytoniu (Tabacco ring spot virus TRSV (Nicotina virus 12)) – choroba ta powoduje nekrozę. Pojawiają się jasnozielone lub żółte smugi biegnące przy brzegach blaszki liścia tytoniu zataczając pierścienie. Często pierścienie łączą się ze sobą i wówczas tkanka zamiera.
• szarka śliwy (Plum pox virus PPV (Prunus virus 7)) – choroba ta najbardziej jest widoczna gdy owoce śliwy zbliżają się do dojrzałości. Owoce wcześniej fioletowieją. Pojawiają się jasne smugi biegnące w różnych miejscach owocu. Smugi te są zagłębione w tkankę. Następnie smugi brązowieją (nekroza), często aż do pestki. Następuje deformacja owocu. Ma on nierówny kształt ponieważ w miejscach nekroz tkanka się zapada.
• smugowatość ziemniaka (Potato virus Y (Solanum virus 2)) – wirus wywołuje nekrozę na spodniej warstwie liści, atakuje ogonki, nerwy i pęd. Często nekroza przechodząc z np. nerwu głównego na boczny układa się w literę Y.
• kędzierzawka ziemniaka (Potato virus X + Potato virus Y (Solanum virus 1 + Solanum virus 2)) – objawia się tak samo jak w smugowatości ziemniaka. Wirus powoduje karłowatość roślin. Liście osadzone są gęsto bo międzywęźla są silnie skrócone. Blaszki kędzierzawią się. Roślina przypomina pokrojowo kędzierzawą kępę.
• kędzierzawka płaszczyńcowa buraka (Beet leaf curl virus BLCV (Beta virus 3)) – wirus tylko w ciele owada nabiera chorobotwórczości, jest on trwały, przenoszony przez płaszczyńca burakowego. Objawem choroby jest kędzierzawienie liści najmłodszych, nerw główny i boczny ulega silnemu skróceniu, blaszka skędzierzawiona, nekroza, blaszka krucha, łamie się.
• żółta karłowatość jęczmienia.

Wirusy mogą zimować w: nasionach, bulwach, cebulach, roślinach wieloletnich, ciałach owadów – wektorów.

Bakteriozy roślin

Choroby wywoływane przez bakterie mogą powodować więdnięcie roślin, powstawanie na nich narośli, zgniliznę, plamistość oraz nekrozę.